Krystian Aparta krystian.aparta@gmail

1. Po czym biegnie czas? Modele pojęciowe czasu a (nie)racjonalność podróży w czasie w science fiction. Krystian Apartakrystian.aparta@gmail.com

2. Semantyka kognitywna • Semantyka – badanie znaczenia (języka, znaków, symboli). • Znaczenie ucieleśnione – ani odbicie,ani reprezentacja rzeczywistości. • Znaczenie pochodzi z ludzkiego doświadczenia, wynika z interakcji człowieka (organizmu biologicznego)z otoczeniem.

3. Pojęcia i poznanie ucieleśnione • Doświadczenie kształtowane jest przez fizjologię człowieka (obecność zmysłów, procesy fizjologiczne), cechy środowiska kulturowego (np. obecność grawitacji). • Pojęcie to aktywacja określonej struktury umysłowej: cech interakcyjnych(np. wygląd), oraz innych pojęć, konotacji, itp.

4. Przestrzenie mentalne • Struktury, które pojawiają się „na żywo” podczas myślenia czy rozmowy, umożliwiające nadanie organizacji zawartości umysłowej. • Przestrzenie zawierają elementy(np. pojęcia) i relacje. • Rozszerzeniem teorii przestrzeni mentalnych jest teoria amalgamacji pojęciowej (ang. conceptual blending).

5. Przestrzeń generyczna:to, co wspólne Przykład: Ten chirurg to rzeźnik. Przestrzeń wyjściowa 1:CHIRURG Przestrzeń wyjściowa 2:RZEŹNIK Amalgamat (przestrzeń amalgamatu):Stopiona zawartość z innych przestrzeni, oraz zawartość nowa. Znaczenie emergentne

6. Pochodzenie pojęcia CZAS – Amalgamacja 3 domen pojęciowych • Domena zdarzeń (E) • Kolejność zdarzeń, typy zdarzeń, subiektywne doświadczenie zdarzeń Fauconnier i Turner, 2006

7. Domena ruchu (X) • Część domeny zdarzeń: doświadczenie ruchu i przemieszczania sięoraz pochodząca z niego logika • Schemat Źródło-Ścieżka-Cel

8. Rola schematu Źródło-Ścieżka-Cel • W wyniku amalgamacji reprezentacji mentalnych za pomocą schematu Ścieżki, pojawia się „nowy byt” – abstrakcyjna trajektoria (tor, ścieżka). • Dla nas trajektoria jest rzeczywistai istnieje w świecie. Wymiar fizycznego istnienia pojawia się w wyniku amalgamacji.

9. Rola struktur domeny ruchu (X) PRZYKŁAD: • X: Jeśli istnieje bezpośrednia droga między A i B, a my przemieszczamy się nią w stronę B, oznacza to, że jesteśmy coraz bliżej B. • E: Jeśli obiad kończy się na drugim daniu,to im więcej zjemy drugiego dania,tym bliżej jesteśmy końca obiadu. • Struktura domeny ruchu (X) stapia się łatwo ze strukturą domeny Zdarzeń (E). Przestrzenna logika i relacjez domeny ruchu nadają wewnętrzną logikę konceptualizacji zdarzeń.

10. Rola struktur domeny ruchu (X) – c.d. • Przestrzenna logika domeny ruchu wywołuje konceptualizację takich „obiektywnych i racjonalnych” aspektów Zdarzeń jak: • Długość zdarzeń, kolejność zdarzeń, szybkość przebiegu zdarzeń, równoległość przebiegu zdarzeń, kierunek przebiegu zdarzeń, itp. • Racjonalna konceptualizacja Zdarzeń bez takiej przestrzennej logiki nie jest możliwa. Struktura Xto nie dodatek, ale „treść” Zdarzeń.

11. Domena zdarzeń uniwersalnych (M) • Składa się z 2 domen: Cyklicznej dobyi Czasomierza. • Cykliczna doba: Amalgamat reprezentacji wielu nocy i dni tworzy nowy, „realny” twór – abstrakcyjną Dobę, która się powtarza (codziennie przeżywamy dobę).

12. Domena zdarzeń uniwersalnych (M) – c.d. • Czasomierz: zdobyte kulturowo mentalne reprezentacje powtarzających się działań pewnych mechanizmów, np. ruch pręcika między 2 punktami • Struktura ich spaja się ze strukturą Cyklicznej doby: np. reprezentacja pewnej pozycji wskazówek spaja sięz elementem Południe

13. Amalgamat E/X/M = Czas • Amalgamacja E/X/M daje nowy byt: powszechne, abstrakcyjne, niezmienne, obiektywne zdarzenia, w których rozgrywa się wszystko we wszechświecie. • Każde rzeczywiste zdarzenie „lokalne” rozgrywa się w wydarzeniu uniwersalnym z sieci M (minuta, itp.)

14. Źródło fizycznej rzeczywistości czasu • Dzięki amalgamacji domen E/X/M, reprezentacja mentalna doświadczenia fizycznego, subiektywnegoi bezpośredniego stapia się ze zdarzeniem abstrakcyjnym. • Powstaje nowy byt: doświadczenie subiektywne i fizyczne zdarzenia abstrakcyjnego (niefizycznego)i obiektywnego (np. zeszły piątek).

15. Podróż w czasie i przestrzeni • W przestrzeniach wyjściowych są 2 różne Miejsca  umysł tworzy amalgamat oparty na schemacie Ścieżki z domeny X (=„jak przebyliśmy z jednego do drugiego miejsca”) • Jak zawsze, w amalgamacie Ścieżka abstrakcyjna zyskuje wymiar istnienia realnego i „jakby fizycznego”

16. Podróż w czasie i przestrzeni – c.d. • Amalgamat importuje pojęcie dające lepszy wgląd i zrozumienie zmiany miejscaw przestrzeni, oparte na schemacie Ścieżki,ale bardziej szczegółowe. • Pytanie: Dziś jesteś w Londynie. Wczoraj byłaś w Paryżu. Jak się tu dostałaś? • Jakiś model dostarcza nam kompresji (np. PODRÓŻ SAMOLOTEM)

17. Konsekwencje „fizyczności” abstrakcyjnej Ścieżki • Choć Ścieżka (trajektoria) jest abstrakcyjna, dzięki amalgamacji zyskuje wymiar istnienia fizycznego. Dzięki temu możemy na przykład narysować ją, wrócić tą samą drogą, odtworzyć trajektorię, itp. • Konceptualizacji tego, jak wracamy Ścieżkąz amalgamatu, dostarcza zaimportowanydo amalgamatu pojęciowy model zmiany miejsca (np. pojęcie LOT SAMOLOTEM = lecimy z powrotem itp.)

18. Podróż w czasie i przestrzeni – c.d. • Czasami nie ma dostępnych modeli,które dostarczyłyby racjonalnej kompresji fizycznej ZMIANY MIEJSCA. • Pytanie: Dwa dni temu byłaś w kuchni. Dzisiaj jesteś w salonie. Jak się tu dostałaś? • W podobnych przypadkach pozostajemy przy abstrakcyjnej Ścieżce z amalgamatu E/X/M – przemieszczamy się po Ścieżce CZASU

19. Podróże w czasie w science fiction • Abstrakcyjna Ścieżka z amalgamatu E/X/M ma wciąż wymiar fizyczny (droga od jednegodo drugiego miejsca / wydarzenia istniejejako abstrakcyjno-fizyczna Ścieżka) • W science fiction dodajemy nowy model ZMIANY LOKALIZACJI, umożliwiając powrótpo tej „fizycznej” Ścieżce, tak jak robimy toprzy dostępności innych modeli poruszania się po „fizycznych” trajektoriach (np. LOT SAMOLOTEM)

20. Podróże w czasie w science fiction – c.d. • Racjonalność (zasady) podróży w czasie zależy od przyjętego pojęcia MIEJSCA: • Lokalizacja OSOBY to CIAŁO osoba podróżuje między różnymi („swoimi”) ciałami (n.p. Voyager „Before and After”)

21. Podróże w czasie w science fiction – c.d. • Amalgamat OSOBA+CIAŁO • Lokalizacja OSOBY to wszystko oprócz tego, co nie jest ciałem (np. nagie podróżew Terminatorach) • Lokalizacja OSOBY to jedno z pojęć MIEJSCA: miejsce „zwyczajne” (pokój, podłoga – wszędzie, gdzie można dojść), położenie w przestrzeni absolutnej(po podróży w czasie lądujemy w próżni,bo Układ Słoneczny „odleciał”)

22. Podróże w czasie w science fiction – c.d. • Inne ciekawostki: • „Rozpakowanie” amalgamatu powoduje kłócenie się odczucia „abstrakcyjności” i „fizyczności” Ścieżki (różne rozwiązania: osoba podróżująca w czasie jest niematerialna, „niby materialna” ale nie da się jej dotknąć, itp.) • Paradoksy: pojęcie PRZYCZYNY ma w sobie schemat Ścieżki z E/X i jego „oczywistą i racjonalną” logikę (jedno zdarzenie to obszar Ścieżkiprzed drugim wydarzeniem. Co się stanie,jeśli zmienimy kolejność? Przecież to nieracjonalne).

23. Nadszedł czas (M) końca (X) prelekcji (E). Więcej materiałów pod adresem: timetravel.net46.net/ Pytania, komentarze, fan-mail: krystian.aparta@gmail.com

24. Bibliografia • Amalgamacja pojęciowa: • Aparta Krystian. Conventional Models of Time and their Extensions in Science Fiction. Unpublished Master’s Thesis. Kraków, Uniwersytet Jagielloński, 2006. <http://www.timetravel.110mb.com/Aparta_Models_of_Time.pdf> • Cichmińska Monika. Spokojnie, to tylko amalgamat. 2004. <human.uwm.edu.pl/polonistyka/P_J_2004/Cichminska.doc> • Fauconnier, Giles i Mark Turner • 2003 The Way We Think. New York: Basic Books. • 2006 Rethinking Metaphor. <http://www.cogsci.ucsd.edu/~faucon/RethinkingMetaphor19f06.pdf> • Pamięć epizodyczna: • Corballis, Michael C. i Thomas Suddendorf. Mental time travel and the evolution of the human mind. 1997. <http://cogprints.org/725/00/MentalTimeTravel.txt> • DeNoon Daniel. Memory is Mental Time Travel. WebMD Medical News 21 December 2005. 2005. <http://www.webmd.com/content/Article/116/112273.htm>