Akış Katsayısı

1. Akış Katsayısı • Bir kanalın toplama havzasına düşen yağışların tamamı kanallara intikal etmez. • Bir kısım buharlaşır, bir kısım yüzey boşluklarında tutulur, bir kısmı da zemine sızar. • Geriye kalan kısmı da kanallara intikal eder. • Kanala intikal eden bu kısım akış katsayıları yardımıyla bulunur.

2. Akış katsayısı, belirli bir havza için kanalın maksimum debisiyle birim zamanda bölgeye düşen maksimum yağış miktarı arasındaki orandır. C ile gösterilir. C = Qmaks/Rmaks Qmaks: Kanala intikal eden maks. debi Rmaks: Bölgeye birim zamanda düşen maks. yağış miktarıdır.

3. Akış katsayısı, 0 ila 1 arasında değişen boyutsuz bir sayı olup, büyüklüğü şu faktörlere bağlıdır: • Yüzey kaplama cinsi • Toprak cinsi ve zemin özelliği • Bitki örtüsü • Yüzey eğimi • Yağmurun süresi • Yağmurun şiddeti • Bölgenin iklimi • Hava sıcaklığı ve rutubet

4. Bir bölgede değişik özelliklerde alanların bulunması halinde, ortalama bir akış katsayısı, Cort = bağıntısından hesaplanır. Ai: Farklı özelliğe sahip alanlar Ci: Bu alanlara ait her bölgenin akış katsayısı

5. Çeşitli iskan bölgelerinin akış katsayıları ve kanala su veren bölgelerdeki kaplamanın cinsine göre akış katsayıları tablolar halinde verilecek olursa:

6. Kaplama cinsine göre akış katsayıları Kaplama Cinsi Akış katsayısı Metal kaplı çatılar 0,70-0,95 Kiremit “ “ 0,85-0,90 Değişik örtülü düz çatılar 0,50-0,80 Asfalt yüzeyler ve sızdırmaz kaplamalar 0,85-0,90 Taş kaplamalar 0,50-0,70 Stabilize yol 0,15-0,30 Park ve yeşil sahalar 0,05-0,25 Ağaçlı saha ve ormanlar 0,01-0,20

7. İskan durumuna göre akış katsayıları Yapı alanlarının Nüfus yoğunluğu Akış katsayısı %’si (N/ha) (C) Çok yoğun 50 400-800 0,60-0,85 Yoğun 40 250-350 0,5 -0,65 Orta yoğun 30 150-200 0,40-0,55 Seyrek 20 100-120 0,25-0,45 Bahçelievler 10 60-90 0,20-0,30 İş bölgesi 70-90 - 0,70-0,95 İskan edilmeyen sahalar - - 0,05-0,25

8. Zaman katsayısı ve toplanma süresi Yağmursuyu kanallarının hesabında 2 tip süre söz konusu dur. • Hesaba esas alınacak yağmurların süresi • Yağış sularının, hesabı yapılacak kesite gelmesi için gerekli süre

9. Genel olarak yağmurların şiddetleri süreleriyle ters orantılıdır. • Süre uzadıkça şiddet azalır. • Yağmur şiddetinin zamanla değişimi, zaman katsayısı olarak tanımlanır.

10. Bir yağmurun süresi, şiddeti ve tekerrürü bilinirse, süresi ve tekerrürü farklı olan yağmurların şiddetleri, zaman katsayısı yardımıyla; • İx/θx = iy/θy veya ix = (θx/θy).iy bağıntısından hesaplanabilir. • θ = 24/(T+9). (1/n0,35)n: tekerrür, T: zaman (dk)

11. İx: hesaplanması istenen x süreli yağmurun şiddeti İy: y süreli yağmurun şiddeti θx: x süreli yağmurun zaman katsayısı θy: y süreli yağmurun zaman katsayısı Zaman katsayısının değerleri, her bölgeye ait belirli süreye haiz yağmurların rasat neticelerinden elde edilebilir.

12. Ülkemizde her meteoroloji istasyonunda süre, şiddet, tekerrür eğrileri verilmektedir. • Yağış sularının hesap edilecek kesite gelmesi için geçen süreye toplanma süresi adı verilir ve 2 kısımdan meydana gelir. 1- Giriş süresi 2- Akış süresi

13. Giriş Süresi • Toplama bölgesi içerisinde kanal girişine en uzak noktaya düşen yağmurun kanala girmesi için geçen süredir. • Giriş süresi, bölgenin eğimine yüzey pürüzlülüğüne ve toplama alanının büyüklüğüne bağlıdır.

14. Giriş Süresi • Çatılardan gelen sular, doğrudan kanallara verildiği için giriş süresi 10 dk’dan daha küçüktür. • Oldukça düz ve yağmur suyu ağızlıklarının büyük aralıklarla yerleştiği caddelerde bu değer, 10-15-20 dk ya kadar çıkabilir.

15. Akış Süresi • Yağış suyunun, hesaplanan bir kesit için, en uzaktaki kanaldan söz konusu kanala gelmesi için geçen süredir. • Bu süre, her bir kanalın boyunu kanaldaki su hızına bölmek suretiyle bulunur.

16. Yağmur suyu Kanallarının Debisi • Yağmur suyu kanallarına gelen debi, Q=A.r.c bağıntısından hesaplanır. (Q:debi L/sn, A:alan ha, r: hesap yağmuru verimi L/sn.ha, c:akış katsayısı) • Kanallara gelen debinin hesabında hesap yağmurunun süresi önemli rol oynar.

17. Kanallara giren suyun miktarı, yağışın başlangıcından itibaren sıfırdan başlayarak artar. • Bu artış bütün toplama alanının suları, incelenen kesite gelinceye kadar devam eder ve bir maksimuma ulaşır.

18. Yağmur devam ettiği sürece, söz konusu kesitten maksimum debi geçmeye devam eder. Yağmur durduktan sonra kesitten geçen debi, zamanla azalarak sıfır olur. Bu durum, yağmur süresinin toplanma süresinden büyük olması halinde meydana gelir.

19. Yağmur süresinin toplanma süresinden daha kısa olması halinde toplama havzasının uzaktaki noktalarının suları, söz konusu kesite gelmeden yağış kesileceği için “gecikme olayı” oluşur. Dolayısıyla kesitten geçen en büyük debi, hesap yağmuru esas alınarak hesaplanan değerden küçük olur.

20. Genel bir kural olarak, Toplanma süresi hesap yağmuru süresine eşit veya ondan küçükse (Tt≤Ty), debi hesabında hesap yağmuru esas alınır. Şayet toplanma süresi yağmur süresinden daha büyükse (Tt>Ty), debi hesabında süresi toplanma süresine eşit bir yağmurun verimi esas alınır.

21. Kanaldaki akışın zamanla değişimi • Hesabı yapılan kesitten önce birden fazla kanal mevcutsa, toplanma süresi büyük olan kanalın süresine söz konusu kanaldaki akış süresi ilave edilerek hesap yapılır.

22. Bazı hallerde,hesaplanacak kanaldan önce birleşen kanalların debileri birbirine yakın değerlerde olabilir. Bu durumda, bu iki kanalın toplanma sürelerinin ağırlıklı ortalaması alınır. Bulunan değere söz konusu kanaldaki akış süresi eklenir.

24. Yağmur suyu kanalları, en kısa yoldan civardaki yüzey suyuna veya dere yatağına suları verecek şekilde geçirilir. • Bütün sokaklara yağmur suyu kanalı döşenmesine gerek yoktur. • Ancak 80 ila 100 m den daha uzun caddelere kanal döşenir ve kanalları cadde başlangıcından değil, 50 ila 60 m ilerden başlatılır.