Yaygın Olarak Kullanılan Psikolojik Testler

1. Vaka formulasyonu ve Psikolojik- Psikometrik değerlendirme Yaygın Olarak Kullanılan Psikolojik Testler Prof.Dr.Gülten SEBER Psk.Özlem AKARSU Psk. Ayşe AYDIN

2. Amaç ve Hedefler • Amaç: Psikiyatrik değerlendirmede Testlerin yeri ve önemini vurgulamak. • Hedefler:Ülkemizde yaygın olarak kullanılan psikolojik testler hakkında bilgi sahibi olmak. • Hangi durumlarda ve amaçla test istenir,sınırlılıkları nelerdir. • Vakayı yorumlarken testlere atıf yapmak ve kanıt olarak kullanabilmek.

3. Psikolojik Testlerin Tanımı • Psikolojik test standart koşullarda yapılan gözlem yada görüşme anlamını taşır. Psikolojik test bireyin yetenekleri, becerileri, performansları, güdüleri, tutumları, savunmaları v.b. hakkında bilgi verecek soruların sorulmasına ortam ve olanak sağlayan sistemli bir yaklaşımdır. • Bir başka deyişle psikolojik test, temel olarak bir davranış kalıbının nesnel ve standart şekilde ölçümüdür. (Anastasi 1990)

4. Tarihçesi • Çağdaş psikolojik ve eğitsel testlerin kökeni geçmişin antik Çin (M.Ö.2200) ve Antik Yunan medeniyetlerine kadar uzanır. Üç önemli gelişme, psikolojik testlerin başlangıcını belirler.

5. Çin’de ve daha sonraları Yunanistan’da devlet hizmetlerinde çalıştırılacak/orduya alınacak kamu görevlileri ve asker için kullanılan seçme sınavları • Okul ve üniversitelerde başarı değerlendirmesi için geliştirilmiş ölçme araçları • Avrupa ile A.B.D.’de 19. yy davranış bilimcilerin başlatmış oldukları ölçme ve değerlendirme çalışmalarıdır.

6. Psikolojik Test ve Ölçeklerin İşlevleri • Geleneksel olarak psikolojik testlerin işlevi, bireyler arasındaki ya da aynı bireyin farklı durumlar karşısındaki tepkileri arasındaki farkları ölçmektedir.(Anastasi 1990) • Psikiyatri kliniklerinde genel olarak psikiyatrik bozuklukların sıklık açısından taranması, psikiyatride sınıflandırma ve tanı koyma ve psikopatolojide değişimin ölçülmesi amaçları ile kullanılır (Dennis 1995)

7. Genel olarak değerlendirdiğimizde psikolojik test ve ölçeklerin işlevi; • Tanı veya sınıflama, • Prognoz yada yordama, • Araştırmalarda nesnel veri toplamak olarak sayılabilir. • Herhangi bir psikolojik test ya da ölçek bir davranış örneklemini ölçmek üzere yapılandırıldığına göre, bu ölçmenin sağlıklı bir biçimde yapabildiğinin psikometrik özelliklerle kanıtlanması gerekir.

8. Değerlendirme Araçlarının Psikometrik Özellikleri • STANDARDİZASYON; bir testin uygulanmasının ve puanlanmasının testi yanıtlayan herkes için ve uygulayan her uzman için önceden standart işlem ve ölçütlere bağlanması standardizasyon; bu koşulları sağlamış bir test ise standart ya da standardize bir test olarak anılır. Bu işlem test hatasının en aza indirgenmesine yarar.

9. NORMLAR; psikolojik testle ölçmeyi amaçladığımız özelliğin temsili bir örneklemde nasıl bir dağılım gösterdiğiyle ilgili bilgileri içerir. Bu da özellik açısından ortalama ya da normal performansın ne olduğunu bilmemizi ve böylece şimdiki uygulamamızda elde ettiğimiz sonucu bununla kıyaslama olanağı sağlar.

10. GÜVENİRLİK; Farklı zamanlarda yada testin farklı normlarıyla veya diğer değişken test koşulları altında tekrar test edilen kişilerin aldıkları puanların tutarlık derecesi bir psikolojik testin güvenirliğini gösterir. • Bir başka deyişle testin her defasında aynı ölçümü yaptığının, yani o özelliği tutarlı bir biçimde ölçtüğünün gösterilmesi onun güvenirliğini oluşturur.

11. GEÇERLİK; bir psikolojik testin ölçmek üzere yapılandırıldığı, bir diğer deyişle ölçmeyi amaçladığı boyutu gerçekten ölçme derecesi o testin geçerliliğine işaret eder.

12. Etik Kurallar • Testlerin uygulanışı,onayın alınması ve gizlilik,sır saklama,materyallerin özenle arşivleme önemlisir.

13. PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME SÜRECİNİ ETKİLYEBİLEN DEĞİŞKENLER • DURUMSAL ETKENLER; değerlendirme ortamının uygun biçimde aydınlatılmış, havalandırılmış, ısıtılmış, her türlü gereksiz uyaranlardan arındırılmış bir yer olması gerekir. Özellikle uygulanacak test sırasında ortama başka kimse girmemelidir.

14. UYGULAYICI KAYNAKLI ETKENLER; uygulayıcının bu süreç içindeki yaklaşımları, bilgi ve tecrübesi de sürecin verimliliği açısından etkilidir. Uygulayıcının kişilik özellikleri, olası ön yargıları veya yaşamakta olduğu kişisel zorlanmalar da süreç üzerinde olumsuz etkiler yapma potansiyelini taşır.

15. BAŞVURAN KAYNAKLI ETKENLER; psikolojik değerlendirme sürecinde başvuran kişinin olası psikolojik sorunları, kişilik özellikleri, yaşı, cinsiyeti, eğitimi, sosyo-ekonomik düzeyi, inanç sistemi, süreçle ilgili beklentileri de etki kaynağıdır. Uygulanabilecek bir test sırasındaki psikolojik durumu da (morali, yorgun olup olmadığı,zamanının uygunluğu v.b.) sonuçları olumlu yada olumsuz olarak etkileyebilir.

16. TEST VE ÖLÇEKLERDEN KAYNAKLI ETKENLER; psikolojik test ve ölçekler kendi yapıları, uzunlukları, anlaşabilirlikleri gibi bir takım özellikleri itibarıyla başvuranların cevapları ya da performansları üzerinde etkilere sahip olabilmektedir. • Standardizasyonu, normları, geçerlik ve güvenilirlikleri yönünden sorunlu ölçme araçlarıyla toplanacak verilere dayalı bir değerlendirme sürecide doğal olarak sonuçlar yanıltıcı olabilecektir.

17. GENEL VE SOSYOKÜLTÜREL KAYNAKLI ETKENLER; psikolojik değerlendirme süreci ülkenin yada dünyanın içinde bulunduğu genel yada durumsal koşullardan ve içinde yaşanılan toplumun sosyo-kültürel koşullarından da etkilenmeye açıktır. • SONUÇ OLARAK; rapora muhatap olan ve kişi hakkında hayati kararlar verebilecek kişi ve kurumların da raporda varılan sonuçların, bu tür etkenlerin olası etkileri altında olabileceği konusunda bilgi sahibi olmaları gerekir.

18. PSİKOLOJİK TESTLERİN SINIFLANDIRILMASI • Psikolojik testler çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırmanın amacı testlerin tanıtımını ve uygulama kolaylığını sağlamaktır. Sınıflandırmada pek çok ölçüt kullanılabilir. Ekonomik bir test tanımı için tüm sınıflandırma ölçütlerine başvurulabilir. Bu ölçütler ;

19. ÖLÇMENİN TEMEL FELSEFESİ; testin nasıl bir yaklaşımla kavramlaştırldığını, geliştirildiğini, uygulandığını ve değerlendirildiğini belirler. Yaklaşım nesnel (psikometrik) ya da öznel (projektif, izlenimci) olabilir. Psikometrik testlere örnek olarak zeka, yetenek, başarı testleri ile tüm kişilik envanterleri verilebilir. Öznel testlere örnek olarak tüm projektif teknikler ile kişiye özgü bireysel tanıtım ve değerlendirmeler gösterilebilir.

20. ÖLÇÜLEN DAVRANIŞIN NİTELİĞİ; testler bireyin gücünü (power) ya da tipik davranışlarını ölçmeye yönelik olabilir. Zeka, yetenek ve başarı gibi güç testleri, davranışları bir yarışma bağlamında değerlendirerek bireyin ulaşacağı en üst düzeyi saptamayı amaçlar. Tipik davranış testleri ise kişilik, ilgi, tutum v.b. envanterlerdir. Bireyin çeşitli koşullarda doğal olan davranışlarını belirlemeye yöneliktir.

21. SORULARA VERİLEN YANIT TÜRÜ; yanıtların sözel mi, edimsel mi olduğu bu sınıflandırma ölçütünü oluşturur. Pek çok testin sözel olduğu gözlenmekle birlikte sözel olmayan algısal – devinimsel(motor) vs performans türü testler de vardır. Bunlar özellikle pratik amaçlı olanlardır.

22. VERİ TOPLAMA TEKNİĞİ; testin uygulama şekli, testin bireysel olarak mı, gurup olarak mı verildiği; soru ve yanıtların kağıt-kalem kullanarak mı, okuyup yazarak mı, ya da başka yollarla mı elde edildiği söz konusudur. Zaman ve emek kazanımı açısından gurup uygulamaları ve kalem – kağıt testleri en sık kullanılanlardır.

23. TESTİN İÇERİĞİ; içerik testin hangi davranışı ölçmeyi amaçladığını belirler. İçerik en yaygın olarak kullanılan sınıflandırma ölçütüdür. Buna göre testler üç genel başlık altında toplanır: (1) Genel zeka, (2) Yetenek – beceri ve (3) Kişilik testleri (Anastasi, 1988)

24. Nöropsikolojik Testler • Klinik Nöropsikoloji, psikolojinin davranışlar ile bilişsel, motor, duyusal ve emosyonel işlevleri arasındaki ilişkileri inceleyen bir alanıdır. Genelde klinik nöropsikolog medikal ve psikososyal öyküyü hastanın yakınmaları ile değerlendirirken nöropsiklojik işlemelerdeki performans sonuçları ile belirli tanı veya belirli bir beyin bölgesi hasarı arasında ilişki olup olmadığının anlaşılmasını sağlar.

25. Nörolojik sendromların sıklıkla bilinen odağı olmasına rağmen nöropsikolojik muayene tanı koyma ve davranışsal semptomların tedavisinde diğer medikal, psikolojik ve psikiyatrik durumlarla eşit değere sahiptir. Kaplan ve Sadock: Comprehensive Textbook of Psychiatry

26. Çizgi Yönünü Belirleme Testi ÇYBT; Benton, Varney ve Hamshertarafından 1978'de geliştirilmiştir. ÇYBT’nin,görsel-mekansal algılamayı (visuospatial perception) ölçtüğü kabul edilmektedir.

27. Çizgi Yönünü Belirleme Testi • Çizgi Yönünü Belirleme Testinde (Judgement of Line Orientation Test) hastaya referans olarak belirli bir açı ile yerleştirilmiş 11 çizgi gösterilir ve hastadan belirli açılarla yerleştirilmiş iki çizginin referansa göre hangilerinin olduğunu göstermesi istenir. Teste başlamadan önce 5 deneme uygulaması yapılır. Test bölümü 30 maddeden oluşur ve çizgiler üstten ya da alttan kısaltılarak algının güçleşmesi sağlanır.

28. Çizgi Yönünü Belirleme Testi • Referansa bakarak cevaplanması istenilen çizgiler çiftler halinde gösterildiğinden, değerlendirmede doğru cevaplanan çiftler puanlandırılır. Testten en fazla 30 puan alınabilir. Çizgilerin yönünü belirleme testinin Türkiye’deki standardizasyon çalışması Sirel Karakaş ve ark. tarafından tamamlanmıştır.

29. Alıştırma maddesi 5 6 7 4 8 3 9 2 10 1 11

30. 5 6 7 4 8 3 9 2 10 1 11 Test maddesi

31. İŞARETLEME TESTLERİ Bir sayfaya sıralı ya da gelişigüzel yayılmış harfler veya şekiller arasından, hedef harfin/şeklin üzerini ya da çevresini çizmek şeklinde uygulanır.

32. Çok sayıda işaretleme testi vardır.. a     e   p    z     n     z    s     u    a    h      v    k    l     a    s     l    b      f    o    u     o    e r     v   b    p     m    i     b     i    r      b    s    m    n    t    d      a    u    f     e     f    k     a e     k   ü    h     s    e     y     p   h    b      k    s    d     g    y    z     d    v    r      l      f    g y    d    a    e     o    y    e     r    z     h     e    z     s    e    g     m   k    f      z    d    n    y f     s    v    y     i    b     t     d    h    m     l     n    i     e    m    t     g    t     e     d    f    u k    e    d    e     k    o    k     o    s     t     l     u     z    u   g     m    a    f     l     v    u    t

33. İşaretleme Testleri; - görsel tarama stratejileri, - hızlı tepkilerin uyarılması ve ketlenmesi, - dikkatin sürdürülmesi gibi çok sayıda zihinsel işlevin değerlendirilmesi için kullanılır. Bu testlerden düşük puan alınması; - dikkatin bozulmasından, - genel bir tepki yavaşlamasından, - tek taraflı mekan ihmalinden kaynaklanabilir. (Lezak 1995; Spreen ve Strauss 1991);

34. İşaretleme Testi Türk Formu • Bilnot Bataryasında standardizasyonu yapılmış olan İşaretleme Testi tek taraflı mekan ihmalinin motor özelliklerini (daha çok görsel tarama) ortaya çıkarmak amacıyla Weintraub ve Mesulam (1985) tarafından geliştirilmiş olan formudur.

35. İşaretleme Testi Türk Formu • Sürekli dikkat, • Görsel tarama, • Tepki hızı, • Aceleci tepkilerin oluşması ve ketlenmesi , • Görsel-motor hız ve uyumu ölçmektedir. (Kurt ve Karakaş 2000, Karakaş 2007).

36. İT’NİN ALT TESTLERİ • Düzenli Harfler (Structured Letters) • Düzensiz Harfler (Random Letters) • Düzenli Şekiller (Structured Shapes) • Düzensiz Şekiller (Random Shapes)

37. Düzenli Harfler

38. Düzenli Şekiller

39. Düzensiz Harfler

40. Düzensiz Şekiller

41. İşaretleme Testi İT’nin dört alttesti; düzenli harfler,düzenli şekiller, düzensiz harfler ve düzensiz şekiller sabit sırasında uygulanmaktadır. Uygulama yaklaşık 20 dakika sürmektedir.

42. İşaretleme Testi • Bu testte hastanın görevi, hedef uyarıcıyı belirlemek ve bunları yuvarlak içine alarak işaretlemektir. • İT Türk Formu’nda her 10 hedefte bir, işaretlemenin yapılması için hastaya renkli kalemler verilmektedir.

43. SAYI DİZİSİ ÖĞRENME TESTİ (SDÖT) Sayı Dizisi Öğrenme Testi (SDÖT; Serial Digit Learning Test), Zangwill tarafından 1943'te geliştirilmiştir. SDÖT’te, belirli bir sayı dizisinin doğru olarak tekrarlanması için gerekli tekrar sayısı ölçülmektedir.

44. SAYI DİZİSİ ÖĞRENME TESTİ (SDÖT) SDÖT'te: Sayı dizisinin iki kere arka arkaya doğru olarak söylenmesi için gereken tekrar sayısı belirlenmektedir. SDÖT’te bellek söz konusudur; ancak SDÖT’ün ayırt edici özelliği, öğrenme yeteneği’nide ölçüyor olmasıdır. SDÖTmezial temporal alan, hippokampus ve diğer limbik sistem yapılarının hasarına duyarlıdır

45. SAYI DİZİSİ ÖĞRENME TESTİ • SDÖT9 FORMU İÇİN SEÇENEK DİZİLER: • (1) 6 - 1 - 3 - 5 - 2 - 8 - 7 - 4 - 9 • (2) 3 - 9 - 7 - 4 - 8 - 5 - 2 - 6 - 1 • (3) 8 - 5 - 2 - 9 - 4 - 1 - 7 - 3 – 6 • SDÖT8 FORMU İÇİN SEÇENEK DİZİLER: • (1) 9 - 1 - 8 - 5 - 2 - 6 - 7 - 4 • (2) 3 - 6 - 5 - 9 - 2 - 7 - 8 - 4 • (3) 4 - 7 - 3 - 8 - 2 - 9 - 1 - 6

46. SAYI DİZİSİ ÖĞRENME TESTİ (SDÖT) >65 yaş veya en fazla lise eğitimi görmüş olan deneklere SDÖT8 Formu uygulanır. <65 yaş ve liseden sonra da eğitim görmüş olan deneklere SDÖT9 Formu uygulanır.

47. Stroop Testi TBAG Formu • Stroop tarafından 1935 yılında deneysel bir görev olarak geliştirilmiştir. • Stroop etkisi, kelimenin yazılışında kullanılan renk ile kelimenin ifade ettiği renk farklı olduğunda elde edilmektedir. • Stroop bozucu etkisi (interference), ketleme yapamamaktan; renk isimlerini söylemenin, renkleri ifade eden kelimeleri okumadan daha uzun zaman almasından kaynaklanmaktadır.

48. Stroop Testi TBAG Formu • Stroop testi, algısal kurulumu değişen talepler doğrultusunda v e bir “bozucu etki” altında değiştirebilme becerisini; alışılmış bir davranış örüntüsünü bastırabilme ve olağan olmayan bir davranışı yapabilme yeteneğini ortaya koyar (Spreen ve Straus, 1991). • Bilgi işlemedeki hızı, otomatik süreçlerin bozucu etkisine karşı koyabilme ve dikkat edilen uyarıcılarla edilmeyen uyarıcıları paralel olarak işleme yeteneğini ölçer. • Dikkat sürecini de ölçer; puanları dikkat için bir “altın standart”tır (MacLeod, 1992).

49. Testle ilişkilendirilen beyin sistemleri • Temelde frontal lob faaliyetlerini ölçer (Karakaş, 1998; Stuss ve Benson, 1984, 1986). • Hata puanları: sağ lateral prefrontal ve sol dorsolateral prefrontal korteks • Süre puanları: sol mediofrontal korteks • Orbitofrontal korteks, sağ ve sol anterior singulat, sağ prekunal, sol inferior frontal, sol operküler bölgeler.