Biodiversiteit in crisis ?

1. Biodiversiteit in crisis ? Marie-France Finné, praktijklector ALO-Biologie

2. Wist je dat ? • Van de naar schatting tien miljoen dier- en plantensoorten op onze aardbol is nog geen vijfde in kaart gebracht (De Morgen, 11 feb ’05) • In ons land leven 55.000 verschillende soorten planten, dieren, paddestoelen en micro-organismen (biodiversiteit in België)

3. Tot zo ver het goede nieuws • De helft van de soorten in België is met uitsterven bedreigd. • Meer dan 12.000 dier- en plantensoorten zijn, wereldwijd, met uitsterven bedreigd, aldus de World Conservation Union (IUCN). • Hoe groot is het verlies aan bio- diversiteit nu echt ?

4. Wat is biodiversiteit ? "Biologische diversiteit is de variabiliteit van levende organismen, afkomstig uit zeer uiteenlopende gebieden zoals o.a. land, zee en zoet water, en van de ecologische systemen waarvan zij deel uitmaken; dit omvat zowel diversiteit binnen de soort, tussen soorten als van ecosystemen" (Definitie volgens de VN-conferentie van Rio de Janeiro 1992)

5. Diversiteit van het leven Op drie verschillende niveau’s: • Genetische diversiteit, • Diversiteit op soortniveau, • Diversiteit in ecosystemen.

6. Biodiversiteit is meer dan de som van alle ecosystemen, of van alle soorten of genetische codes samen. Diversiteit is een kenmerk van het leven zelf.

7. Biodiversiteit in de wereld • Blauw = lage diversiteit.Rood = hoge diversiteit • Bron : www.nhm.ac.uk/research-curation/projects/worldmap

8. Hoeveel soorten ? • 18de eeuw: Carolus LINNAEUS • legde de basis voor de beschrijving van de aardse biodiversiteit. • 1758: Systema Naturae • beginpunt van de biologische naamgeving • De ‘lijst’ groeit nog steeds !

9. Biodiversiteit nu Momenteel gekende soorten: 1,8 miljoen Momenteel bestaande soorten(schatting): 13-15 milj ? Gewervelden 45.000 Draadwormen 25.000 Eencelligen 40.000 50.000 ? 400.000 ? 200.000 ? Insecten 1.065.000 Schimmels 72.000 Bacteriën 4.000 8.000.000 ? 1.500.000 ? 1.000.000 ? Weekdieren 70.000 Planten 270.000 Virussen 4.000 200.000 ? 320.000 ? 400.000 ? Overige dieren 115.000 Algen 40.000 Bron: www.natuurinformatie.nl 250.000 ? 400.000 ?

10. Hoeveel soorten zijn er vermoedelijk ? • Schattingen lopen uiteen van 5 miljoen tot meer dan 100 miljoen soorten. • Het aantal op aarde levende soorten is beduidend groter dan het bekende aantal. • We beginnen nog maar net een idee te krijgen van de omvang en de waarde van de diversiteit van het leven op aarde. • Het zal nog vele eeuwen duren voor we de biodiversiteit kennen.

11. Biodiversiteit in crisis ? • Aangezien we hooguit een vijfde van het aantal soorten op aarde kennen, hoe kunnen we het probleem van het verlies aan soorten dan inschatten ? • Hoeveel soorten (die we kennen) zijn er bedreigd ? • Red List of Threatened Species

12. Biodiversiteit in crisis ? Opdrachten (leren in stations) Discussie

13. Station 1 Stellingen

14. Station 2 Er zijn al miljoenen soorten uitgestorven in de loop van de geschiedenis. Maar desnelheid waarmee tegenwoordig soorten verdwijnen, is vele malen groter dan in welke periode in de geschiedenis van de aarde dan ook.

15. Station3 Het uitsterven van soorten en de gevolgen daarvan is een ingewikkeld proces, omdat soorten niet op zichzelf leven, maar deel uitmaken van voedselketens : de één eet de ander en die wordt gegeten door een derde. Deze voedselketens vormen weer een onderdeel van complexe voedselwebben.

16. Station 4 Het tropisch regenwoud: • Immense biodiversiteit in een stabiel of een dynamisch milieu ?

17. Station5 Sterke toename in verlies aan diversiteit • Oorzaken staan vaak in relatie tot activiteiten van de mens: Verlies en vernieling van habitats Verhoogde mobiliteit van exoten Overexploitatie Klimaatveranderingen Meer info op http://nationalzoo.si.edu/ConservationandScience/MAB/

18. Station6 Biodiversiteit in de lage landen Wat kan JIJ doen ? Startpagina biodiversiteit in jouw gemeente : http://www.natuurpunt.be/default.asp? ID=1282

19. Quiz Station 7 1. B 2. A 3. C 4. D 5. C

20. Discussie Biodiversiteit in crisis ?

21. De grote onbekende • Hoeveel biodiversiteit is er nodig om een goed werkend ecosysteem te behouden? • Omdat er nog een te beperkte kennis bestaat over de gehele biosfeer, wordt dediscussie onvermijdelijk beheerst doorverschillende belangen en visies.

22. Verschillende belangen • De noodzaak aan biodiversiteit kan geïnterpreteerd worden in functie van de aandacht voor verschillende belangen: • Ecologische, • Economische, • Culturele, • Politieke.

23. Belangen Interactie tussen organismen Klimaatregulatie Ecologisch belang Stabiele ecosystemen Natuur als habitat

24. Belangen Water Toerisme Voedsel Brandstof Economisch belang Grondstoffen Medicijnen Vruchtbare bodems

25. Belangen Ethiek ~ bestaansrecht Historiek Cultureel belang Esthetiek Leefomgeving Patrimonium Internationale verdragen Politiek belang Nationale wetten

26. Verschillende visies • De noodzaak aan biodiversiteit kan beoordeeld worden in functie van verschillende visies: • Speciesisme • Biodiversisme • Antropomorfisme • Ecocentrisme

27. Aanzet tot besluit • Het is opmerkelijk dat in het begin van de 21e eeuw de totale biodiversiteit van de aarde een zo grote onbekende blijft. • In het licht van de « global change » en de eventueel te nemen maatregelen, is inzicht in de biodiversiteit beslist een onmisbaar gegeven.

28. Reflectie • What would the world be, once bereft of wet and wildness? Let them be left. O let them be left, wildness and wet; Long live the weeds and the wilderness yet.Hopkins, Gerard Manley 1844-1889 British Poet • Nature is commanded by obeying her. • The subtlety of nature is greater many times over than the subtlety of the senses and understanding.Bacon, Francis 1561-1626 British Philosopher • Nature's law affirm instead of prohibit. If you violate her laws, you are your own prosecuting attorney, judge, jury, and hangman.Burbank, Luther 1849-1926 American Horticulturist

29. Bronvermelding • Interactief rollenspel omtrent biodiversiteit, Roovers Pieter, student ALO Bio 2004-2005 • Internet : http://www.biodiv.org/convention http://nationalzoo.si.edu/ConservationandScience/MAB/ www.natuurinformatie.nl http://www.redlist.org • Foto’s : http://www.natuurpunt.be/ http://www.prionatuinen.com/priona-web/natuurfotos.html Eigen reiservaring, Guadeloupe 2005

30. Verlies en vernieling van habitats • Dit is meestal een direct gevolg van menselijke activiteiten en uiteraard van de bevolkingsgroei. • Het is de hoofdoorzaak van het verlies aan soorten, populaties en ecosystemen. • Wanneer bossen worden gekapt (zie ook opgave) , mijnen en groeven worden gegraven, steden en wegen worden gebouwd, moerassen worden drooggelegd, dan vernielen of verkleinen deze activiteiten de oorspronkelijke habitats. • Als gevolg hiervan zullen minder mobiele soorten uitsterven of in competitie treden met andere soorten. Beide situaties leiden tot een vermindering van de genetische diversiteit binnen deze populaties.

31. Verhoogde mobiliteit van exoten • De exoten kunnen volledige ecosystemen verstoren en een belangrijke impact hebben op de populaties van inheemse planten en dieren. De indringers kunnen inheemse soorten aantasten door ze op te eten (of hun eieren of jongen), door ze te infecteren, te verjagen of door ermee te paren. • De aantallen ingevoerde exotische soorten zullen zeer waarschijnlijk blijven stijgen, omdat de schaal van internationale handel, transport en toerisme blijft stijgen.

32. Overexploitatie • Overexploitatie van een soort of een populatie door overbejaging, -bevissing, -verzamelen kan leiden tot het verdwijnen ervan. Vele van 's werelds natuurlijke rijkdommen worden door de mens sneller verbruikt dan ze zich op natuurlijke wijze kunnen herstellen. • Commerciële vissoorten zoals kabeljauw worden overbevist, andere soorten zoals dolfijnen en zeeschildpadden sterven vaak ongewild in kilometerslange drijfnetten. Mensen kopen wilde dieren en planten of derivaten ervan om ze te gebruiken als huisdier, als rariteit, als extravagant voedsel of als decoratief voorwerp. • Andere soorten worden door de mens gewoon als een last aanzien en worden actief bestreden.

33. Klimaatveranderingen • Veranderingen in het klimaat wijzigen de ecosystemen waarin de mens en vele andere soorten leven.  • Soorten en populaties die er niet in slagen zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden, of er niet in slagen andere, geschiktere gebieden te veroveren, zullen onvermijdelijk uitsterven. • Andere soorten, zoals ziekteverwekkers, onkruiden en ongedierte zullen bloeien en hun actieterrein uitbreiden.

34. Speciesisme • De visie waarbij de mens recht heeft zijn eigen belangen zwaarder te laten wegen dan die van andere dieren en planten, dit omwille van de egoïstische voorkeur voor de eigen soort.

35. Biodiversisme • De visie waarbij het recht van de mens om in te grijpen in de variatie aan levensvormen niet onbeperkt is. Dit vanuit de overtuiging dat alle planten en dieren intrinsieke waarden bezitten en bovendien nuttig zijn voor het bestaan van ecosystemen, de biosfeer, de menselijke samenleving en uiteindelijk ook het voortbestaan ervan. Dit recht berust op een welbegrepen eigenbelang.

36. Antropomorfisme • De neiging om menselijke maatstaven aan te leggen waar er tot op heden geen bestaan. Op deze wijze is ‘beschaving’ brengen een doel op zich.

37. Ecocentrisme • De neiging om ecologische maatstaven aan te leggen waar ecologische waarden niet in het geding zijn. • Het is gebaseerd op een ecologische filosofie waarbij organismen niet alleen met elkaar verbonden zijn, maar ook door die verbondenheid gevormd zijn.