FOTOĞRAFÇILIK

1. Kartografik Tasarım-Üretim Seminer 2 FOTOĞRAFÇILIK Prof.Dr. İ. Öztuğ BİLDİRİCİ

2. FOTOĞRAFÇILIK • Fotoğraf, bir şeklin ışığa duyarlı bir altlık üzerinde ya da sayısal ortamda dosya olarak ışık yardımıyla sabitleştirilmesi demektir. • Fotoğrafçılık ise canlı veya cansız varlıkların, ışık yardımıyla kalıcı şekillerini üretme sanatıdır. Kelime olarak fotoğraf, Eski Yunanca'da “fotos” ışık ve “grafi” çizmek anlamına gelen iki kelimeden ”foto-grafi” biçiminde ortaya çıkmıştır.

3. TARİHÇE • Işığın, değişik renkler üzerindeki etkisi çok eski zamandan beri biliniyordu. Gümüş tuzlarını etkilediğini ise 1727’de J. Heinrich Schulze keşfetti. • 1800 yılında iki İngiliz bilgini Davy ve Wedgewood üzerine gümüş nitrat eriyiği sürülmüş ıslak kağıt ve deriyi saydam bir orijinalle pozlayarak ilk fotoğrafı elde etmişlerdir. • Fakat bu fotoğraflar “tespit banyosu” denebilecek bir işleme tabi tutulmadığı için kalıcı olamamıştır. Daha sonraki yıllardaki Fransız Niepce asfalttan bir emülsiyon elde etmiştir. 1452’de Leonardo da Vinci’nin buluşu “Kamera Obscura” yı kullanmıştır. 1835’te İngiliz William H.Fox Talbot gümüş bileşenleri eriyiğini kullanarak kağıdı, ışığa duyarlı hale getirmiştir.

4. 1837 de Louis Daguerre araştırmaları sırasında fotoğrafı tesadüfen bulmuş ve buluş 1839 yılında Fransız Bilim Akademisi tarafından fotoğrafın keşfi olarak tescil edilmiştir.

5. TONLAR • Çizgi ton (line tone): Zemin üzerindeki dolu çizgi (Normal olarak açık zemin üzerinde siyah çizgi) veya yüzeyler çizgi ton olarak isimlendirilirler. • Yarım ton (half tone) : Şeklin değişik boyuttaki nokta, çizgi vb. den meydana gelen haline (tramlanmış şekle) yarım ton şekil denir. • Sürekli ton (continuous tone): Tam siyah (veya başka renk) ile tam beyaz arasındaki tüm ara renklerin (siyah-grinin tüm tonları) olabileceği duruma “sürekli ton“ denir.

7. GÖRÜNTÜLER • Pozitif: Bir şeklin aslındaki renk koyuluk düzenindeki halidir. Şeklin aslında koyu olan yerleri görüntüde de koyu ise o şekil pozitiftir. • Diyapozitif: Saydam altlık (cam veya film) üzerinde pozitif şekil bulunan altlığa “diyapozitif” denir. • Negatif: Bir şeklin görüntüsü aslındakinin tersi ise, yani aslında siyah olan kısımlar görüntüde beyaz olarak görünüyorsa o şekil negatiftir. • Doğru görüntü: Bir cismin sağ tarafında bulunan bir eleman fotoğrafında da sağ tarafında bulunuyorsa, fotoğrafın bu görüntüsüne “doğru görüntü” denir. • Ayna tersi görüntü: Bir cismin sağ tarafında bulunan bir eleman fotoğrafında sol tarafında bulunuyorsa böyle bir görüntüye “ayna tersi görüntü” denir.

9. TRAMLAMA

10. Harita üzerinde dört çeşit temel grafik obje bulunur. Bunlar nokta, çizgi, alan ve yazıdır. • Alanlar haritada çoğunlukla renkle kuvvetlendirilir. Fakat harita üzerindeki renk sayısını istenildiği kadar artırmak mümkün değildir. Harita üzerinde değişik tonlarda renk elde etmek için tram kullanılır.

11. Sürekli tonlu şekiller ve gölgeli şekiller tramlamadan sonra sürekli tonlu olarak basılamazlar. Tramlamak, sürekli tonlu şekli küçük noktalara ayırmak demektir. Noktaların tümü sürekli tonlu bir görüntü verir. • Tramın daha sık olması, sürekli tonlu şekli daha iyi gösterir. 70-80 çizgi/cm lik bir tramın gözün algılaması ve basım tekniği açısından en uygun yoğunlukta olduğu kabul edilir.

12. Tramların numaralanması santimetredeki çizgi sayısı ile belirlenir (örneğin 54 çizgi/cm). İngiltere ve ABD gibi metrik ölçü birimleri kullanmayan ülkelerde bir inçteki çizgi sayısı kullanılır. Bir tram yüzde değeri olarak da olarak ifade edilir.

13. Tramlama ve renk ayrımı • Bazı renkli orijinallerden renk ayırımı tram yardımıyla yapılır. Tramlanmış şeklin basımında more olayı oluşturmamak için her renk çekiminin farklı açılar altında yapılması gerekir. • Denemeler sonunda dört renkli renk ayırımında, tramların yerleştirilme açıları aşağıdaki gibi belirlenmiştir. • Magenta 15º ya da 75º • Cyan 75º ya da 15º • Sarı 90º ya da 0º • Siyah 45º • Üç renkli (cyan, magenta ve sarı) baskı durumunda açılar değişir: • Magenta 15º • Cyan 45º • Sarı 75º

14. More olayı • Aynı açı altında iki renk için yapılan tramlama sonunda filmler üst üste konursa, noktalar değişik şekillerde kümelenerek, aslında şekilde olmayan desenler oluşturur. Buna more denir. • Basımda istenmeyen bir olaydır.

15. Modern Teknikler & Tramlama • Röprodüksiyon işlemi günümüzde tamamen sayısal ortamda gerçekleştirilmektedir. • Yukarıda klasik anlamda tanıtılan tramlama, bilgisayarla çalışılması durumunda yazılım yardımıyla oluşturulur. • Genellikle çoğaltılacak orijinal bilgisayar ortamında tasarlanmıştır, ya da orijinal taranarak sayısal hale getirilmiştir. • Matbaacılık teknolojisine uygun olan grafik tasarım yazılımlarında (Corel Draw, Photo Shop, Free Hand vb) tramlama ile ilgili ana renklerin açıları, tram yoğunlukları gibi tanımlamalar yapılabilir.

18. Her Yazılımdan Renk Ayrımı / TramlamaYapılabilir mi? • Matbaacılıkta kullanılan grafik tasarım yazılımları ile yapılabilir (CorelDraw, Adobe Illustrator vb) • Diğer yazılımlardan önce PDF elde edilmelidir. • Bazı yazılımlar ps, CMYK-tif gibi dosyalar üretebilirler.

19. HARİTA ÇOĞALTMA

20. Haritalar nadiren tek kopya olarak hazırlanır. • Yapımdaki yüksek maliyetler ürün belli sayıda kullanıcıya ulaşırsa karşılanabilir. • Çoğaltma tarihindeki işlemler zaman içerisinde çok ciddi değişim göstermiştir. • Manuel işlemler • Matbaanın bulunmasıyla mekanik işlemler (15.YY) • Optik (fotoğrafik) ve kimyasal işlemler (19.YY) • Elektronik işlemler (20. YY ortalarından itibaren)

21. Temel ilke harita görüntüsünü bir materyalden bir başka materyale transfer etmektir. • Bu transfer, • mürekkepler ve tonerler kullanarak fiziksel olarak, • foto-kimyasal reaksiyonlarla (gümüş tuzlarının metalik gümüşe dönüştürülmesi) • Elektronik katod ışın tüpünde (örneğin bilgisayar monitörleri) fosfat bileşenlerin elektron çarpması sonucu parlaması gibi elektro-kimyasal işlemlerle • gerçekleştirilebilir.

22. Manuel çoğaltmada kartograf haritayı serbestçe tasarlayabilir. • Çoğaltma tekniklerinin gelişmesi harita tasarımında çoğaltmaya yönelik kısıtlamalar getirmiştir. • Çoğaltma yöntemine uygun tasarım yapılması gereklidir. • Bir çoğaltma yöntemini seçerken ilk olarak ne tür kopyalara, ne kadar sayıda, hangi kalitede ve hangi boyutlarda gereksinim olduğunu belirlemek gerekir.

23. Çoğaltma Yöntemleri • Az sayıda kopya için yöntemler • Opak orijinal • Saydam orijinal • Sayısal orijinal (softcopy) • Çok sayıda kopya için yöntemler • Yüksek baskı, çukur baskı, düz baskı (litografi) • Tek renkli baskı, çok renkli baskı

24. Baskı yöntemleri ve kullanılan klişeler

25. Litografi • Günümüzde en yaygın kullanılan baskı tekniği düz baskı (litografi) prensibine dayanan ofset baskı tekniğidir. • Ofset baskı ve litografi eş anlamlı olarak kullanılabilir. • Yararları: • Ekonomik ve yüksek kaliteli baskı • Renk kullanılabilir. • İnce çizgiler kaliteli ve net olarak çoğaltılabilir. • Büyük boyutlu haritaların çoğaltılmasına uygundur.

26. Tek Renk Baskı • Orijinal, sayısal biçimde ya da şeffaf bir altlıkta hazırlanır. • Klişe yapımı • UV ışığa duyarlı hazır klişeler kullanılır. • Şeffaf altlık klişeye kopyalanır. • Sayısal altlık filme çıkış alınır, film klişeye kopyalanır. • Sayısal altlıktan doğrudan klişe de elde edilebilir. (CTP)

27. Tek Renk Baskı • Sürekli tonlu orijinallerde (tarama kullanılmış ya da fotoğrafik orijinaller) tramlama yapılması gerekir. • Bu amaçla 300 lpi (line per inch) e kadar yoğunlukta tramlama kullanılabilir. • Ancak tram yoğunluğu arttıkça kullanılacak kağıdın kalitesi de artmalıdır. Bu nedenle genellikle en çok 120lpi ye kadar yoğunlukta tramlama yaygındır.

28. Çok Renkli Baskı • Temel olarak tek renkli çoğaltmadan farklı değildir. Tek fark değişik renkli mürekkeplerin kullanımıdır. • Her bir mürekkep ayrı bir klişe gerektirir. • Bu nedenle çok renkli litografik çoğaltmada maliyet tek renkli çoğaltmaya göre renk sayısı ile orantılı olarak artar. • İki yöntem kullanılır: • Proses renk baskı • Düz renk baskı (spot renklerle baskı)

29. Proses Renklerle Baskı • Bu yöntem çıkarıcı temel renklerin ve siyahın karışımı ile hemen hemen tüm renklerin elde edilebileceği gerçeğini temel alır. • Tüm renkler çıkarıcı renkler ve siyahın (CMYK) karıştırılması ile oluşturulur. • Orijinalin renk ayrımı yapılarak, dört ana renk tramlanmış klişe olarak elde edilir. • Orijinal sayısal değilse taranarak sayısal hale getirilir. • Renk ayrımı ve tramlama yazılım ile gerçekleştirilir.

30. Düz renk baskı • Çoğunlukla çizgisel haritaların çoğaltılmasında kullanılır. • Her renk için ayrı klişe kullanılır, dolayısı ile her renk için ayrı çizim yapılır. • Renkli orijinalin üzerindeki her kategori ayrı renk olacak şekilde renk ayrımına tabi tutulur. • Bu amaçla kullanılan renklere grafik endüstrisinde “spot renk” denir. Çok sayıda spot renk kodlanarak mürekkepleri üretilir. • 1963 de mürekkeplerle renklerin eşleştirilmesi için düz renk baskıda kullanılan alışılmış renkler bir standarda bağlanmış ve bu “PANTONE MATCHING SYSTEM” olarak adlandırılmıştır. PANTONE renkleri günümüzde bir matbaacılık endüstrisi standardıdır.

31. Düz renk baskı • Spot renkler ana renklerin karışımıyla değil de doğrudan basıldığı için renkli ince çizgilerin ve küçük yazıların baskısı için çok uygundur. • Az sayıda alan taramaları varsa bu renklerin kullanımı yine avantajlıdır. Ancak spot renk sayısı dörtten fazla ise proses renk yöntemine göre maliyet artacaktır. • Bir haritanın basımında mutlaka proses renk yöntemi ya da düz renk baskı yöntemi kullanılması gerekmez. Her iki yöntem kombine olarak kullanılabilir. • Her iki yöntemin üstünlerinden yararlanmak için pratikte dört proses renge bir veya iki spot renk ilave edilir. Bu şekilde proses renklerle sonsuz sayıda renk kullanımının avantajı kullanılırken çok ince renkli çizgilerin spot renklerle hassas olarak basılması sağlanmış olur.

32. Klişe Hazırlama • Klasik çalışma tarzında filmlerde hazırlanan renk ayrımları UV ışığa duyarlı emülsiyonla kaplanmış klişelere pozlanır ve klişe banyo edilir. • Bilgisayar ile çalışılması durumunda her renge ait bir film olacağından tek bir pozlama ile klişe hazırlanmış olur. Doğrudan klişenin elde edilebildiği donanımlar kullanılması durumunda ise herhangi bir pozlama ve banyo işlemine gerek kalmaz. • Klişelerdeki görüntü (ofset baskı klişeleri) düz ve pozitiftir.

33. Baskı

34. Baskı • Klişedeki görüntü lastik kaplı bir ara silindire, oradan da kağıda aktarılır. • Ofset baskı tekniği ve makineleri kullanılan baskı birimine göre (silindir grubu) sınıflandırılır. • Tek silindirli makineler tek renk baskı için uygundur. • Renkli baskı için iki ya da dört silindirli makineler kullanılır.

35. Gelecek? • Modern teknikler çoğaltmadaki ara işlemleri kaldırmakta zaman ve malzeme tasarrufu sağlamaktadır. • Bir haritanın az sayıda çoğaltılması giderek ekonomik olmaktadır. • Karanlık oda gerektiren materyallerin kullanımı çok azalmıştır.Gümüş ve emülsiyonlarını içermeyen materyallerin kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. • Çevreye ve çalışanlara zarar veren zehirli ve zararlı etkileri olan yöntemler ter edilmektedir. • Optik ve kimyasal işlemlerin yerini, elektronik donanımlar ve yazılımlar almaktadır.

36. RESİM FORMATLARI

37. Masaüstü yayıncılıkta kullanılan programlar bir birlerinden dosya alışverişinde bulunarak çalışırlar. • Bir resmi veya vektörel çizimi, oluşturulan uygulama programından bağımsız hale getirip başka yazılımlara aktarmak için farklı bir formatta kaydetmek gerekir.

38. Dosya Tipleri • Raster • BMP, JPEG, PNG, GIF, ... • Vektör • WMF, DXF, ... • Animasyon • AVI, GIF, MPEG, ... • Doküman paylaşımı • PDF

39. BMP (Bitmap) • En temel resim formatı BMP dir. BMP nin birbirinden farklı birkaç türü vardır. • BMP formatı birçok Windows grafik programı tarafından geniş biçimde kullanılır. • BMP formatı 1, 4, 8 ve 24 bit piksel derinliği içerebilir. • Başlangıçta BMP formatı için herhangi bir görüntü sıkıştırması uygulanmamıştır. Fakat sonraları RLE (Run-Lenght-Encoding) yöntemi benimsenmiştir. Bu sıkıştırma yöntemi görüntüde detay kaybına yol açmaz. Yani kayıpsız bir sıkıştırma sağlar.

40. JPEG (Joint Photographics Experts Group) • 1, 8 ve 24 bit piksel derinliği içerebilir. • JPEG formatı için kullanılan sıkıştırma yöntemi, görüntünün algılanması için fazla gerekli olmayan detayları etkili bir şekilde bulur, çıkarır ve görüntü dosyasını sıkıştırır. • Bu nedenle JPEG formatı görüntü kaybı veren formatlardandır.

41. GIF (Graphics Interchange Format) • 1 ve 8 bit piksel derinliği içerir. (256 renk) • Sıkıştırma vardır. Oldukça küçük dosya boyutları oluşturur. • Web amaçlı yaygın kullanımı vardır. • Animasyon içerebilir, şeffaf renk tanımlanabilir.

42. TIFF (Tagged-Image File Format) • Windows ve OS/2 gibi farklı işletim sistemleri tarafından kullanılabilir. Farklı işletim sistemleri arasında kayıpsız ve esnek bir dosya değişimi sağlaması en büyük avantajıdır. TIFF formatı bir çok sıkıştırma yöntemini destekler. • TIFF formatı, RGB, CMYK, CIE Lab gibi çoğu renk uzayınca desteklenir. • Sıkıştırmadan dolayı renk kaybı olmaz. Matbaacılıkta çok yaygın kullanımı vardır

43. PNG (Portable Network Graphics) • 1, 8 ve 24 bit piksel derinliği içerebilir. • PNG formatı kayıpsız sıkıştırma yapan Wave Table yöntemini kullanır. Bu nedenle İnternet ortamında sıkça kullanılır. PNG formatlı dosyalardaki saydamlık bilgileri alfa kanalı içerisinde saklanmaktadır.

44. PS (PostScript) • PS formatı Adobe Systems tarafından geliştirilmiştir. PS aslında bir sayfa tanımlama dilidir. • Vektör ve raster grafikler ve yazı içerebilir. • PS formatında belgelerin biçimlendirmesi basıma uygun olarak kağıt boyutuna göre belirlenir. • PS formatının avantajı donanımdan bağımsız olmasıdır.

45. EPS (Encapsulated PostScript) • Windows ve OS/2 işletim sistemlerinde grafik ve sayfa düzenleme programları tarafından sıklıkla kullanılır. • Vektör tabanlı ve piksel tabanlı görüntülerin kaydedilmesine yönelik olmak üzere daha çok matbaacılıkta kullanılmaktadır.

46. DXF (Drawing Interchange Format) • DXF formatı, Autodesk firması tarafından geliştirilen çizim değişim formatıdır. Çizim dosyalarını oluşturmak için gereken tüm bilgileri içeren bir ASCII metin (text file) dosyasıdır. • DXF dosyalarını okuyabilen tüm programların dosya içinde depolanan verilerin tamamını alamayabileceği unutulmamalıdır. Çünkü bazı programlar DXF formatındaki dosyalara ait bazı bilgileri atabilmektedir. • DXF formatı veri transferi için ideal olmasa da alanında standart bir format haline gelmiştir. DXF AutoCAD yazılımı için düşünülmüş bir veri değişim formatı olduğundan AutoCAD versiyonlarına paralel olarak DXF versiyonları vardır.

47. WMF (Windows Metafile) • WMF özel bir windows formatıdır. Çoğu windows desteği olmayan uygulamalar ile windows uygulamaları arasında veri değişiminde kullanılır. • Metafile, bir grafiğin çizilmesi için gerekli olan komutların listesidir. Genel olarak bir metafile, çizgi, eğri ve yazı gibi objelerin çizimini ve bu objelerin stillerini kontrol eder.

48. PDF (Portable Document Format) • PDF, uygulama yazılımı, donanımı ve onu meydana getirmek için kullanılan çalışma sisteminden bağımsız bir yöntem olarak bir belgeyi ifade etmek için kullanılan dosya formatıdır. Bir PDF dosyası, PDF belgesi ve diğer destek verilerinden oluşur. • Platformdan ve uygulamalardan bağımsız doküman yönetimi amaçlı geliştirilmiştir. • Özel bir yazıcı sürücüsü ile oluşturulur, yazıcıya veri gönderen her programla pdf oluşturulabilir.

49. XML, KML, UVDF • XML (Extensible Markup Language) W3C (World Wide Web Consortium) tarafından önerilmiş genel amaçlı bir veri tanımlama dilidir. (markup language) • XML’in temel amacı özellikle İnternet ile birbirine bağlı bilgi sistemleri arasında veri paylaşımını kolaylaştırmaktır. • XML’i temel alan pek çok format/standart geliştirilmiştir. • KML, GoggleEarth tarafından kullanılan coğrafi veri tanımlama standardı/veri değişim formatıdır. • UVDF, XML temelli BÖHHBYY kapsamında üretilen veriler için coğrafi veri tanımlama standardı/veri değişim formatıdır.

50. Bitti!