Sokrates maitia, bizitzaren une honetan – esan zuen Manitea atzerritarrak –

1. Platon Pentsamendua eta mitoak Sokrates maitia, bizitzaren une honetan – esan zuen Manitea atzerritarrak – beste batean baino bailo haundiagoa du gizakiaren bitzitzeak: edertasuna bere horretan begiesten duelako unean.

2. PLATON (K.a. 427-347) Bere filosofiaren asmoa eta helburua: Estatu ideala eta justua diseinatzea • Atenas hiriko familia aristokratiko batekoa. • K.a. V-IV meendeetan bizi zen. • Sokratesen ikasle ospetsuena izan zen. • Atino-ren garaiko demokrazia Sokrates heriotz-zigorrera kondenatu zuten, kikuta edaneraziz

3. Sokratsen heriotzak eragina izan zuen Platonen pentsamenduan: Demokraziak, bere ustez, oso gizakia justua eta jakintsua zen Sokrates kondenatu zuen. Hori dela eta, Platonen ustez, Demokrazia “ezjakintsuen gobernua” zen. Hortik sortu zen bere egitasmo filosofikoa: Estatu justu eta ideala diseinatzea.

4. Platonek lehenbiziko eskola filosofikoa fundatu zuen. Bederatzi mendeetan zehar zabalik iraundu zuena: AKADEMIA izenekoa. Sirakusa hirian, bere ideia politikoak erreal bihurtzeko aheleginek porrot eginez gero, filosofiari buru-belarri ekin zion.

5. Ideien teoria • Platonen teoria ospetsuena Ideien teoria dugu. Hiru irudi edo konparazioren bitartez azaldu zuen: • EGUZKIAREN IRUDIA ONGIAREN IDEIA • MARRAREN IRUDIA EZAGUTZAREN • GRADUAK • KOBAZULOAREN MITOA HEZIKETA • Mito horiek aztertu baino lehen Ideien teoria ikusiko dugu.

6. Platonen ustez, benetako mundu erreala IDEIEN EDO FORMEN MUNDUA da, betierekoa dena eta fisikoaez dena. Gizakiok mundu horretara irits gaitezke gure arimaren alde razionalaren bidez, horregatik Ideien mundua ADIMENEZKO MUNDUA da Zer da ideia bat? Ideia bat FORMA, MOLDELAN edo EREDUA da. Bizi garen munduko gauzak ideia horien bidez eginak daude. Mundu hori SENTIMENEZKO MUNDUA da

7. Platonen esanetan, gauzen mundua existitu baino lehen, masa mugikor eta kaotiko bat besterik ez zegoen. Demiurgok edo artisauak, ona eta betierekoa denak, gauzen mundua modelatzea erabaki zuen, Ideiak eredutzat hartuz. Hori dela eta, Ideia bakoitzari gauza asko dagozkio, Ideia horren antza dutenak edo Ideia horretan parte hartzen dutenak.

8. ZALDIAREN IDEIA UNIBERTSALA Partikularrak ZALDI ASKO

9. Gauzak ANITZAK, USTELKORRAK eta ALDAKORRAK dira Ideiak BAKARRAK, BETIEREKOAK eta ALDAEZINAK dira Arima Ezagutzarekikomaitasuna, ideiekikoa, ikastera eta hobetzera eramaten gaitu Matematika Parmenidesek IZATEA deskribatu zuen bezalakoak Heraklitok esan zuen bezala Mundu fisikoko gauzen ideiak: zaldia, gizakia, lorea,... Ideia etikoak: Onbidea, zoriontasuna, zuzentasuna,... Ongiaren ideia Matematikako ideiak: Batasuna, Bitasuna, Hirutasuna,... Estetikako ideiak: Edertasauna, Harmonia,...

10. Platonen mitoak • Eguzkiaren irudia. • Marraren irudia. • Kobazuloaren mitoa. • Gurdi hegaladunaren mitoa. • Androginoaren mitoa.

11. Platonen mitoak metaforak dira, eta horrek horien ulertzea errazten du. • Baina, kontzeptu abstraktuak adieraztekoak dira, eta kontzeptu horiek zailak dira ulertzeko.

12. Eguzkiaren irudia • Errepublika izeneko liburuan, Sokrates eztabaidatzen ari da bere lagunekin justizia zer den argitu nahian, eta nola lor daiteken estatu justu bat, non bertako hiritarrak justuak diren. Liburu osoa Estatu idealari buruz ari da. • Eguzkiaren irudia Ongiaren Ideiaren gaineko azalpena da. • Sokratesek Ongiaren Ideia Eguzkia bezalakoa dela esaten dio Glaukoni.

13. Eguzkiaren irudia Eguzkiaren irudian, nolakoa den eguzkia deskribatzen du. Gero deskribapen horretan agertzen diren elementuak Ongiaren Ideiarekin konparatzen ditu. Ongiaren ideia

14. Eguzkia ezagutzaren kausa da. Argia Eguzkiaren argiari esker gauzak ezagutzen ditugu Ikusmena Iritzizko gauza Ikusgarria dena

15. Eguzkia existentziaren kausa da. Eguzkiaren argiari esker bizitza dago Iritzizko gauza Ikusgarria dena

16. ONDORIOA: Eguzkia ezagutza eta gauzen existentziren kausa da

17. Ongia ezagutzaren kausa da. Ongiaren ideia Ongiaren argiari esker ideiak ezagutzen ditugu ADIMENA: Arimaren alde razionala, ideiak ezagutzeko ahalmena dena Adimenezko gauza Adigarria dena

18. Ongia existentziaren kausa da (eta esentziarena ere). Ongiaren ideia Adimenezko gauza Adigarria dena

19. Ongiaren ideia ARGIARI ESKER IDEIAK EXISTITZEN DIRA, ETA ESENTZIAK DIRA ONDORIOA: Ongia ideien ezagutza eta existentziaren kausa da

20. Marraren irudia • Irudi honetan ezagutzaren graduak azaltzen dira, izatearen graduei lotuak. • Filosofo-mutil, edo filosofo-neska (aprendiz) batek ezagutzaren lau graduetan zehar pasatu behar du errege-filosofo bihurtzeko.

21. Badira bi ezgutza mota:iritzia (doxa) eta zientzia (NOESIS). Iritzia sentimenezko munduaren gainekoa da, eta zientzia adimenezko munduaren gainekoa GAUZEN MUNDUA IDEIEN MUNDUA • Ezagutzaren gradua bakoitza ezagutzaren eduki jakin bati dagokio (izatearen gradu jakin bati) eta diziplina zientifiko jakin batez baliatzen da.

22. Irudiak (zeharkakoak) ikertzen ditu: itzalak, isladak. • Ez dago diziplina zientifikorik. Neska Ispilua DOXA: EZAGUTZA HAUTEMANGARRIA EZAGUTZAREN LEHEN GRADUA: IRUDIMENA (EIKASIA)

23. Gauzak (berezkoak zein artifitzialak) ikertzen ditu. • Diziplina zientifikoa: FISIKA. 20 urte DOXA EZAGUTZAREN BIGARREN GRADUA: SINESTEA , USTEA (PISTIS)

24. Objektu matematikoak ikertzen ditu:bakoitia, bikoitia, figurak, angeluak, etabarrak. • Diziplina zientifikoa: MATEMATIKA. 30 Urte EPISTEME EZAGUTZAREN HIRUGARREN GRADUA: PENTSAMENDUA edo EZAGUTZA INTELEKTUALA(DIANOIA)

25. Filosofo-neska erregina-filosofo bihurtu da. • Ideiak ikertzen ditu • Diziplina zientifikoa: DIALEKTIKA. Ongiaren ideia 50 Urte EPISTEME EZAGUTZAREN LAUGARREN GRADUA: EZAGUTZA ZIENTIFIKOA(NOESIS)

26. LAU EZAGUTZA-GRADU DAUDE: • IRUDIMENA (EIKASIA) • SINESTEA (PISTIS) • EZAGUTZA INTELEKTUALA (DIANOIA) • EZAGUTZA ZIENTIFIKOA (NOESIS)

27. Kobazuloaren mitoa • Mito ezagunena dugu hau. Honen bitartez, Sokratesek heziera eta hezigabetasunaren arteko diferentzia azaltzen du. • Gizakiak jaiotzetik kobazulo batean, lotuta eta mugitu ezinean, bizi diren esklabuak bezalakoak direla kontatzen du. • Ikusten duten bakarra beren aurrean pasatzen diren itzalak dira. Baita elkarrizketa batzuen oiartzunak entzuten dute ere.

28. TITIRITEROAK ESKLABOAK

29. ITZALAK

30. Esklaboek sinisten dute ikusten dituzten itzalak erreala den hori direla. • Baina ikusten dituzten itzalak titiriteroek daramatzaten figurenak dira, su batek argiten baititu. • Ze gertatuko litzateke, esklabu horietatik bat askatuko balute, eta ordura arte berak ikusia zuen hori guztia gezurra dela esango baliote?

31. ONGIAREN IDEIA IDEIEN MUNDUA NOESIS DIANOIA GAUZEN MUNDUA IRTEERA: arima adigarri den horretara abiatzen da ESKLABUAK ERREALA DEN HORI EZAGUTZEN DU PISTIS EIKASIA

32. Hasiera batean, zaila izango zaio sinestea esklabuari, eta argirantz edo eguzkitarantz begiratzen badu begietan mina izango du. Egokitu beharko du. • Lehenik, itzalak ikusiko ditu (IRUDIMENA-EIKASIA), geroago uretan islatzen diren titiriteroak bere gauzekin (SINESTEA-PISTIS). Segidan, kobazulotik aterako da eta gaua eta izarrak behatuko ditu (EZAGUTZA INTELEKTUALA-DIANOIA).

33. Azken batean, eguzkirantz (ongirantz) zuzen-zuzenean begiratzeko gai izango da. EZAGUTZA ZIENTIFIKOA – NOESIS. • Horrela ulertuko du lehenago oker zegoela eta kobazuloan dauden bere lagunak askatzera itzuliko da, eta kontuz ibili beharko du, agian ez baitute sinistuko eta hil egin nahi izango baitute.

34. KONLUSIOA: • KOBAZULOAK GAUZEN MUNDUA IRUDIKATZEN DU ETA KANPOKO ALDEAK IDEIEN MUNDUA. • ESKLABUAK IDEIAN MUNDUA EZAGUTUKO DU, ETA IDIEN ARTEAN IDEIA GORENA: ONGIAREN IDEIA. • ESTATU IDEAL BAT SORTZEKO, BEHARREZKOA DA HIRITARRAK ONGI HEZITZEA.

35. Gurdi hegaladunaren mitoa • Mito honen bidez, nolakoa den giza-arima azaltzen du Platonek. • Mitoak esaten du jainkoen arimak hegalak dituela eta zeruetan ibiltzen da. Giza-arima bere atzetik doa. Giza-arima bi zaldi eta hegalak dituen gurdi bat gidatzen duen auriga da. • Zaldi bat ona eta obedientea da, bestea gaiztoa eta bihurria da.

36. ARIMAK HIRU ALDERDI DITU IRRITSEZKO ALDERDIA (sabelekoa) ALDERDI RAZIONALA (garunekoa) SUMINEZKO ALDERDIA (bularrekoa) Aurigak gurdiaren kontrola galtzen badu, ezin du esentziak edo ideiak ongi behatu ortzian zehar egiten ari den bidaian, eta lurrerantz eroriko da, gorputz batean sartzen.

37. RAZIONALA IRRITSEZKOA SUMINEZKOA Pertsona bat justua da bere arimaren alderdi bakoitzak bere eginkizuna ongi betetzen duenean

38. Gero eta denbora gehiagoz aurigak ongi gidatzen badu, gero eta hobeki behatuko ditu ideiak. Eta horren arabera izango da bere lurreko existentzia. 1º Jakintsua. 2º Errege justua, gerlaria eta boteretsua. 3º Politikaria, merkataria 4º Atleta edo medikua 5º Aztia edo igarlea 6º Poeta edo artista 7º Langilea edo nekazaria 8º Sofista edo demagogoa 9º Tiranoa.

39. Gorputza hiltzen denean, arima mailaz pasatuko da, gorantz edo beherantz, bizitzan nola jokatu duenaren arabera. • Arima berraragiztatuko da 10.000 urteetan zehar bere jatorrizko bizilekura itzuli arte, ideien zerura itzuli arte. • Salbuespena: arima filosofikoa. Hiru bizitzan zehar, bata bestearen atzetik, arima filosofikoa izaten bada, lehenago itzuliko da ideien mundura.

40. KONKLUSIOA: • Arimak ideiak ezagut ditzake oroitzen dituelako, ezagutuak baizituen gorputzarekin bat egin baino lehen. • Oroitze-prozesu horri ANAMNESIS (REMINISZENTZIA) deitzen dio Platonek

41. EGILEA: Concepción Pérez García (2007) ITZULTZAILEA: Fermin J. Gorraiz Areopagita (2012)