AUSTRALIA I OCEANIA

1. AUSTRALIA I OCEANIA

2. Podstawowe informacje Australia i Oceania to nazwa najmniejszej części świata, używana w polskim nazewnictwie geograficznym, a obejmująca wyspy Oceanu Spokojnego, czyli Oceanię, oraz kontynent Australii.

3. Klimat Australii Australia jest położona w całości na półkuli południowej, stąd też klimatyczne pory roku na tym lądzie są przeciwstawne do pór roku na półkuli północnej. Usytuowanie większości kontynentu w niskich szerokościach geograficznych, po obu stronach zwrotnika Koziorożca, wpływa na jego klimat - na ogół ciepły i w przeważającej mierze suchy.

4. Jeszcze o klimacie Większość obszaru Australii leży w strefie gorącej, kształtowanej przez masy powietrza równikowego i zwrotnikowego. Występują cztery strefy klimatyczne: część północna cechuje się klimatem równikowym wilgotnym, przechodzącym na południu w klimat podrównikowy. Klimat podrównikowy charakteryzuje się wysoką roczną temperaturą powietrza, małą roczną amplitudą temperatury oraz występowaniem letnich pór deszczowych i "zimowych" pór suchych. Dalej na południe występuje strefa zwrotnikowa, przeważają tu obszary o klimacie suchym i skrajnie suchym (o rocznej sumie opadów poniżej 200 mm). W klimacie zwrotnikowym suchym są charakterystyczne duże dobowe amplitudy temperatury powietrza. Południowo-wschodnia część kontynentu i Tasmania leżą w strefie klimatu podzwrotnikowego. Wschodnie wybrzeże Australii, omywane wodami ciepłego prądu wschodnio-australijskiego, cechuje się klimatem morskim. Klimat podzwrotnikowy morski charakteryzuje znaczna suma opadów rocznych. Najchłodniejszy klimat mają Alpy Australijskie (z Górą Kościuszki). W okresie zimowym utrzymuje się tutaj krótkotrwała pokrywa śnieżna.

5. Stosunki wodne Australia uważana jest za najuboższy w wody powierzchniowe kontynent świata. Ponad 60% powierzchni stanowią obszary bezodpływowe, ok. 30 % obszaru Australii należy do zlewiska Oceanu Indyjskiego, niecałe 10% do zlewiska Oceanu Spokojnego. Większość australijskich rzek ma charakter okresowy lub epizodyczny. Rzeki stałe występują gł. w Wielkich Górach Wododziałowych i na północy kontynentu. Najdłuższymi rzekami są: Murray (2574 km), która ma również największe dorzecze 1160 km2, średni przepływ przy jej ujściu wynosi ok. 1900 m3/s, i jej dopływ Darling (2725 km). Jeziora australijskie mają w większości charakter okresowy, największym z nich jest Eyre (średnia powierzchnia ok. 9000 km2). Wiele obszarów, zwł. w obrębie Nizin Centralnych, cechuje się występowaniem bogatych zasobów wód artezyjskich.

6. Położenie Australia jest najmniejszym kontynentem świata. Z przyległymi wyspami, wśród których swą wielkością wyróżnia się Tasmania, zajmuje obszar 7 704 000 km2. Kontynent otacza z trzech stron bezmiar oceanu. Odległość do Ameryki Południowej wynosi 13000 km, do Afryki 9000 km. Jedynie na północy południowo-azjatycki świat wyspiarski tworzy pomost do Azji. We wcześniejszych okresach geologicznych Australia była okresowo połączona z Azją. Długość wybrzeża wynosząca tylko 20 000 km wskazuje na zwarty kształt kontynentu, jedynie na północy, dzięki Zatoce Karpentaria, linia brzegowa jest bardziej rozwinięta. Na wschodzie i północnym wschodzie przed kontynentem rozciągają się rafy, wśród których przede wszystkim należy wymienić Wielką Rafę Koralową o długości ponad 2000 km.

7. Jeszcze o położeniu Średnia wysokość kontynentu, wynosząca 330 m, jest niewiele większa niż Europy. Australia różni się jednak istotnie od Europy ukształtowaniem powierzchni. Jako kraina płytowa jest ona kontynentem rozległych, otwartych przestrzeni, ograniczonych na krawędziach wypiętrzeniami, przed którymi rozciągają się niewielkie równiny nadbrzeżne. Ponad 2/3 powierzchni zajmują obszary płytowe o średniej wysokości od 200 do 500 metrów nad poziomem morza, miejscami tylko urozmaicone pojedynczymi wypiętrzeniami gór zrębowych, które nieoczekiwanie, jak wyspy, wznoszą się ponad równinami. Na nizinie w środkowej Australii, 12 m poniżej poziomu morza, leży solniskowe Jezioro Eyre. Wschodnią część Australii, a także Tasmanię zajmują Wielkie Góry Wododziałowe - góry średniej wysokości, które tylko w Alpach Australijskich mają formy bardziej ostre. Znajduje się tutaj najwyższe wzniesienie kontynentu - Góra Kościuszki - wysokości 2230 m n.p.m. Australia tworzy wraz z Tasmanią i Nową Gwineą odrębną, australijską krainę zoogeograficzną. Brak połączenia lądowego z innymi częściami świata przyczynił się do przetrwania na kontynencie australijskim wielu gatunków endemicznych (czyli takich, które są unikatowe dla danego rejonu, naturalnie występują tylko tam).

8. Flora Formacje roślinne Australii, tak jak i innych kontynentów, są doskonale przystosowane do warunków klimatycznych. Północne i północno-wschodnie obszary lądu, znajdujące się w gorącym i wilgotnym klimacie podrównikowym i zwrotnikowym zajmują wilgotne lasy równikowe. Rosną tu najbardziej charakterystyczne drzewa australijskie - eukaliptusy, drzewiaste paprocie, liany, palmy, araukarie i bambusy. W środkowej i południowej części Wielkich Gór Wododziałowych oraz na Tasmanii najbardziej pospolite są drzewiaste paprocie, buki południowe oraz eukaliptusy.

9. Jeszcze o florze Przesuwając się w głąb lądu - lasy stopniowo rzedną, przechodząc w sawannę. Związane jest to z malejącą roczną sumą opadów. Wśród bujnych traw kępami lub pojedynczo rosną eukaliptusy, drzewa "butelkowe" o pniu w którym magazynują wodę, kazuaryny, drzewa trawiaste, akacje skąpo ulistnione. Najbardziej charakterystyczna dla Australii formacja roślinna - tzw. scrub porasta półpustynne obszary (tereny o bardzo nieregularnych opadach). Są to gęste suchorośla, złożone z krzaczastych eukaliptusów, kazuaryn i akacji. Na obszarach piaszczystych występuje kłująca, wysoka i twardolistna trawa spinifex, nieprzydatna jako pasza dla zwierząt. Po wystąpieniu obfitych deszczów pojawiają się efemerydy. Południowe krańce kontynentu (o wilgotnych, łagodnych zimach i suchych, ciepłych latach) pokrywa roślinność twardolistna. Jest ona złożona głównie z drzewiastych eukaliptusów. Kontynent australijski ma niewiele pustyń. Mały jest także odsetek lasów (zaledwie 14% powierzchni). Dużo jest natomiast naturalnych pastwisk (57%).

10. Fauna Faunę Australii charakteryzują bardzo stare formy, które na innych kontynentach nie występują. Żyją tu stekowce - reprezentowane przez kolczatkę i dziobaka (prymitywne ssaki znoszące jaja). Liczne są też gatunki zwierząt, które wychowują swoje młode w torbach brzusznych. Są to tzw. torbacze, czyli workowce. Do najbardziej znanych należą: kangury, koale, wombaty, krety workowate i wiewiórki workowate. Wśród drapieżnych torbaczy, żyjących w górach Tasmanii, ginącym gatunkiem są wilki workowate. Z ssaków łożyskowych na uwagę zasługują: dziki pies dingo oraz nietoperze. Wśród nietoperzy istnieją osobniki mające skrzydła o rozpiętości 1m. Są to tzw. rudawki ("psy latające"). Ponieważ żywią się one owocami, dlatego są prawdziwą plagą w sadach owocowych. Bardzo liczne są w Australii ptaki endemiczne, czyli wyłącznie tu żyjące. Z bezgrzebieniowców występują emu i kazuary. Wśród latających wyróżniają się: papugi, czarne łabędzie, ptaki rajskie i kukabury.

11. Ludność Przed przybyciem białej ludności odległy kontynent zaludniali tylko Australijczycy, którzy w liczbie 300-700 tys. zamieszkiwali kontynent. Byli oni często niesłusznie określani jako Murzyni australijscy, dziś powszechnie nazywani są aborygenami. Przed przybyciem Europejczyków pędzili życie zbieraczy i myśliwych, posługując się prostymi przedmiotami: dzidą, bumerangiem, narzędziami z kości i kamienia. Przez długi czas ludność ta była prześladowana i dziesiątkowana, co doprowadziło do tego, że pozostało ich tylko około 7000. Po umieszczeniu pozostałych aborygenów w rezerwatach, znajdujących się w suchym interiorze, ich liczba wzrosła do 50 000, łącznie z mieszańcami do 160 000. Dzisiejsza Australia jest kontynentem ludności białej i stara się zachować taki charakter stosując surowe kary imigracyjne. Brytyjczyk James Cook jako pierwszy biały postawił swoją nogę na południowym kontynencie.

12. Związek Australijski Związek Australijski do dzisiaj jest konstytucyjną monarchią w składzie brytyjskiej Wspólnoty Narodów (Commonwealth) z królową angielską jako zwierzchnikiem państwa. Składa się z sześciu stanów, dwóch terytoriów federalnych oraz terytoriów zamorskich. Obszar państwa wynosi 7 687 000 km2. Językiem urzędowym jest angielski. Do Związku Australijskiego należą terytoria zamorskie-niektóre wysepki na Oceanie Spokojnym. Siedzibą rządu, ustanowioną w 1927 r., jest Canberra, miasto zbudowane od podstaw w latach 1913-27, na podstawie wcześniej przygotowanych planów urbanistycznych. Składa się ono z dwóch zespołów miejskich o układach promienisto-koncentrycznych, rozdzielonych sztucznym zbiornikiem wodnym.

13. Bogactwa naturalne Australia jest kontynentem zasobnym w bogactwa mineralne, zwł. surowce energetyczne i rudy metali. Bogate złoża węgla kamiennego występują we wschodniej części Australii, węgiel brunatny na południowym wschodzie, ropa naftowa m.in. na północnym zachodzie i na szelfie w Cieśninie Bessa. Z rud metali największe znaczenie mają: żelazo (złoża w Australii Zachodniej należą do największych na świecie), miedź, cynk i ołów, cyna, nikiel i boksyty. Istotne znaczenie mają też złoża uranu, toru, złota oraz drogich kamieni, zwł. opali, których Australia jest największym w świecie producentem.

14. Oceania Oceanią nazywamy wyspy położone w środkowej i południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego. Najczęściej tworzą one rozległe archipelagi (62 mln km2).Zespół wysp, rozrzucony na dużej przestrzeni dzieli się na cztery części - Mikronezję, Polinezję, Melanezję i Nową Zelandię. Mikronezja zajmuje mały obszar (2600 km2).Należą do niej m.in. wyspy: Mariany, Karoliny, wyspa Nauru. Mikronezję zamieszkuje 350000 ludzi. Polinezja zajmuje powierzchnię 26000 km2 Pacyfiku. Rozrzucone wyspy to: Hawaje, Feniks, Tonga, Samoa, Wielkanocna i wiele innych. Polinezja jest zamieszkana przez 2,5 mln mieszkańców. W skład Melanezji wchodzą: Nowa Gwinea - największa wyspa Oceanii (785000 km2), archipelagi: Salomona, Bismarcka, Fidżi, Nowa Kaledonia i inne wyspy o łącznej powierzchni 980000 km2. Melanezję zamieszkuje 11 mln ludzi. Nowa Zelandia (w południowej części Oceanii) z przylegającymi do niej wyspami zajmuje obszar 268000 km2 i liczy 3,5 mln ludzi.

15. Podstawowe informacje o Oceanii Większość obszaru Oceanii leży w klimacie równikowym i zwrotnikowym. Występują tutaj pasaty oraz huraganowe wiatry - tajfuny. Roślinność reprezentują bujne lasy równikowe. Rosną tu m.in.: bambusy, fikusy, liany i eukaliptusy, palmy, paprocie i drzewa iglaste. Palmy kokosowe, kołyszące się w ciepłej bryzie morskiej, dostarczają orzechów, z których miąższu mieszkańcy sporządzają koprę, służącą do wyrobu oleju kokosowego - produktu eksportowego. Na eksport uprawia się także banany, ananasy, trzcinę cukrową i bataty. Wybrzeża porastają namorzyny (mangrawia). Ludność autochtoniczna Oceanii jest reprezentowana przez cztery podstawowe grupy: Papuasów, Melanezyjczyków, Mikronezyjczyków i Polinezyjczyków. Charakteryzuje się ona dużym zróżnicowaniem rasowym i kulturowym.