Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

1. SAGLASNOST UTVRĐENOG KVALITETA VODA VODOTOKA SLIVA RIJEKE SAVE U 2011. GODINI SA PROPISANIM USLOVIMA KORIŠĆENJA ZA RAZLIČITE NAMJENE Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012. Agencija za vode oblasnog riječnog sliva Save www.voders.org Jelena Vićanović i saradnici

2. Jedan od glavnih ciljeva Okvirne direktive o vodama je spriječavanje daljeg pogoršanja kvaliteta voda i postizanje „dobrog statusa“ voda svih vodnih tijela. Praćenje, odnosno monitoring kvaliteta voda predstavlja dobru strategiju zaštite. Poznavanje i održavanje kvaliteta vodotoka dobra je osnova sa aspekta očuvanja prirode, ali i sa aspekta razvoja privrede. Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012. 50 gram vegetables = 10L100 gram rice = 140L150 gram chicken meat = 615LTOTAL = 765L embedded WATER

3. Zbog ispuštanja otpadnih voda, u vodenim ekosistemima, moguće su pojave: • različitih bolesti, • genetske promjene, • fiziološke smetnje, • fizičke deformacije, kao i • uginuće pojedinih vrsta biljaka i životinja. • Ulaskom zagađenja u lanac ishrane postoji opasnost povećanja koncentracije opasnih materija u organizmima višeg reda, uključujući i čovjeka. Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

4. U toku 2011. godine, ispitivanje stanja kvaliteta voda vodotoka u slivu rijeke Save izvršeno je na • 56 mjernih profila, u okviru • operativnog monitoringa (OM) i • nadzornog monitoringa (nacionalni-NM1 i međunarodni-NM2). Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

5. Sprovedena su mjerenja/ispitivanja: • bioloških parametara, • fizičko-hemijskih parametara, • saprobioloških parametara, • specifičnih supstanci (As, Cr, Cu i Zn), • prioritetnih supstanci zagađenja (33+8)- za određen broj mjernih profila na kojima do 2011. nisu vršena ispitivanja, • hidrometrijska mjerenja. Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012. 100 gram Rice = 140 L50 gram Vegetables = 10 L100 gram other Meat = 1350 LTOTAL = 1500L embedded WATER

6. Cilj ovdje prezentovanih podataka da se na osnovu ocjene kvaliteta statusa voda ispitivanih vodotoka, izvršene u skladu sa relevantnim propisom, sagledaju mogućnosti njihovog korištenja u poljoprivredi, za navodnjavanje poljoprivrednih površina u proizvodnji hrane. Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012. Za ocjenu stanja kvaliteta voda primjenjeni su propisi iz Uredbe o klasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka (Službeni glasnik Republike Srpske broj 42/01).

7. Vodama svrstanim u klase od 1 do 5, prema uslovima korišćenja za različite namjene odgovaraju sljedeće klase: • Klasa 1 • podzemne i površinske vode se u svom prirodnom stanju ili poslije dezimfekcije mogu koristiti za piće ili u prehrambenoj industriji , kao i površinske vode za razvoj plemenitih vrsta riba (pastrmke); • Klasa 2 • vode koje se poslije određenog tretmana (koagulacija, flokulacija, taloženje, filtracija i dezinfekcija) mogu koristiti za piće; vode se u prirodnom stanju mogu koristiti za kupanje, sportove na vodi, za rast i razvoj ciprinidnih vrsta riba; • Klasa 3 • vode koje se mogu koristiti za piće nakon obimnog tretmana (koagulacija, flokulacija, taloženje, filtracija, ozonizacija, adsorpcija na aktivnom uglju i dezinfekcija), vode koje se mogu koristiti u poljoprivredi i u industriji koja nema posebne zahtjeve u pogledu kvaliteta voda za rast manje plemenitih vrsta riba Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

8. Klasa 4 • zagađene vode koje se u predjelima sa nedostatkom vode mogu koristiti i u nekim industrijama poslije odgovarajućeg tretmana; • Klasa 5 • jako zagađene vode koje se gotovo ne mogu koristiti ni za kakve namjene. Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

9. Dopuštene granične vrijednosti parametara za pojedine klase voda Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

10. Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012. 1 tomato, cheese and vegetable pizza (725 gram) = 1246 L embedded WATER

11. Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

12. Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012. * ne odnosi se na jezera i akumulacije ** ispod granice detekcije najboljim analitičkim tehnikama ***ne odnosi se na podzemne vode 50 gram vegetables = 10L1 sandwich= 40L150 gram chicken meat = 615LTOTAL = 665L embedded WATER

13. Ocjena klase kvaliteta Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

14. Saglasnost fizičko-hemijskih i hemijskih parametara kvaliteta sa propisanim uslovima korišćenja voda u poljoprivredi Ukupan broj analiza/mjerenja - 6566 Zadovoljava uslove - 5940 parametara Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012. 100 gram vegetables = 20L150 gram pork meat = 690LTOTAL = 710 L embedded WATER

15. Uslovi kvaliteta vode namjenjene za korištenje u poljoprivredi nisu zadovoljeni u 626 izvršenih mjerenja: • 4.99% se odnosi na • - 2.18 % ukupni fosfor • - 1.90% suspendovane materije • - 0.91% zasićenje kiseonikom • 4.51% se odnosi na sve ostale normirane parametare hemijskog kvaliteta vode Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012. 2 Slice bread = 80 L50 gram Vegetables = 10 L10 Potato = 250 L150 gram other Meat = 2025 LTOTAL = 2365 L embedded WATER

16. Ocjena klase kvaliteta za parametre sa liste prioritetnih supstanci zagađenja Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

17. Rezultati ispitivanja za As pokazuju da se sve vrijednosti nalaze u okviru dozvoljenih granica. Pb i Ni u 27%, odnosno u 35% slučajeva ne zadovoljavaju propisane vrijednosti Vrijednosti koncentracija Cd i Hg u 2% slučajeva ne zadovoljavaju propisane vrijednosti Koncentracije Cu propisane vrijednosti ne zadovoljavaju u 3% ispitivanih slučajeva. Vrijednosti koncentracija organskih parametara koji se nalaze na listi prioritetnih supstanci zagađenja, uglavnom se nalaze ispod granice detekcije metode i zadovoljavaju vrijednosti koje su Uredbom propisane za prvu i drugu klasu vodotoka. Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

18. Rezultati ispitivanja fitoplanktona • vrijednosti za indeks saprobnosti S kretale su se u 2. klase vodotoka. • Rezultati ispitivanja fitobentosa • prisutni dominantni i subdominantni taksoni indikatori su 1, 2. i 3. klase vodotoka • Rezultati ispitivanja makrofita • U 2011. godini su prvi put vršena istraživanja; • Rezultati su nedovoljni za pouzdanu procjenu, jer su ispitivanja obustavljena; • Potrebno je intenzivirati istraživanja u ovoj oblasti Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

19. Rezultati ispitivanja makroinvertebrate • svi profili imaju indeks saprobnosti koji ih svrstatava u 2. klasu kvaliteta (osim Bosne, nizvodno od ušća Spreče i Spreče, Stanića Rijeka -3.klasa ili α-mezosaprobnost), njih karakteriše jako organsko zagađenje i karakteristično razlaganje aminokiselina Rezultati ispitivanja sapromikrobioloških parametara Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

20. Zaključci Propisane uslove kvaliteta voda koje se mogu koristiti u poljoprivredi ne zadovoljavaju Vode rijeke Bosne – profil Modriča u 41 % izvršenih mjerenja - profil Rudanka u 36 % izvršenih mjerenja Vode rijeke Usore – 17 % izvršenih mjerenja Vode Crne rijeke - 15 % izvršenih mjerenja Vode rijeke Spreče – 11 % izvršenih mjerenja Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.

21. Preporuke za kvalitetniju procjenu mogućnosti korištenja voda za različite namjene • kontinuirano praćenje kvaliteta voda • razvoj novog modela za ocjenu ekološkog i hemijskog statusa • definisanje tip specifičnih granica klasa • usklađivanje propisanih vrijednosti sa ekološkim standardima kvaliteta za prioritetne supstance • istraživanja u cilju utvrđivanja specifičnih supstanci zagađenja • ... Mostar, Svjetski dan voda, 22. mart 2012.