dr. Ragnhildur Helgadóttir Lagadeild

1. HEIMILDIR RÍKJA TIL AÐ BREGÐAST VIÐ EFNAHAGSKREPPUM dr. Ragnhildur Helgadóttir Lagadeild

2. Aðgerðir kunna að fara í bága við... ... lög ... Stjórnarskrá ... þjóðréttarsamninga • um mannréttindi • aðra, t.d. EES-samninginn. Getur efnahagskreppa heimilað frávik frá þessum reglum? Hversu mikið þarf þá til að koma?

3. Frávik frá stjórnarskrá • Sum stjórnarskrárákvæði eru sveigjanleg og þegar mikið er í húfi geta alls kyns aðgerðir verið heimilar á grundvelli þeirra. En sumar aðgerðir rúmast ekki innan textans (eru bara óheimilar!) þannig að víkja verður frá stjórnarskránni á grundvelli neyðarréttar. • Á Norðurlöndum hefur helst reynt á það á stríðstímum og varðandi ákvæði um verkaskiptingu og valddreifingu handhafa ríkisvaldsins • Ein undantekning; bankahrun í Noregi 1926.

4. Kenningar um frávik frá stjórnarskrá... • Á Norðurlöndum (þ.m.t. Íslandi) er talið: • Að frávik frá stjórnarskrá komi fyrst og fremst til greina á stríðstímum. • Að það verði að hafa hliðsjón af því hvenær má víkja frá mannréttindasáttmála Evrópu. • Að það verði að gæta meðalhófsreglu. • Að það séu rýmri heimildir til að víkja frá reglum um valdsvið handhafa ríkisvaldsins heldur en mannréttindareglum.

5. Frávik frá mannréttindasáttmála Evrópu 15. gr. Skerðing réttinda á hættutímum. 1. Á tímum styrjaldar eða annars almenns neyðarástands, sem ógnar tilveru þjóðarinnar, getur samningsaðili tekið til ráðstafana sem víkja frá skyldum hans samkvæmt samningi þessum að því marki sem ýtrasta nauðsyn krefur til þess að firra áföllum, enda séu slíkar ráðstafanir eigi í ósamræmi við aðrar skyldur hans að þjóðarétti. 2. [Bannar alveg frávik frá ákveðnum grundvallarréttindum] 3. Hver sá samningsaðili, sem neytir þessa réttar til undansláttar, skal láta aðalframkvæmdastjóra Evrópuráðs í té fulla vitneskju um þær ráðstafanir sem tekið hefur verið til svo og ástæður þeirra. Einnig skal hann tilkynna aðalframkvæmdastjóra Evrópuráðs um það þegar beitingu slíkra ráðstafana linnir og ákvæðum samningsins er á ný framfylgt að fullu.

6. Styrjöld eða annað almennt neyðarástand sem ógnar tilveru þjóðarinnar... • „an exceptional situation of crisis or emergency which affects the whole population and constitutes a threat to the organized life of the community.“ • Hættan þarf að • vera „actual or imminent“ • „affect the whole nation to the extent that the continuance of organized life in the community was threatened“ • vera „exceptional“ þannig að venjuleg úrræði dugi ekki til.

7. ESB og EES-reglur • Ákvörðun ESA frá desember 2010 tók bara til ákvarðana íslenska ríkisins um að breyta forgangsröð við gjaldþrot og uppskiptinga í nýja og gamla banka (m.ö.o. ekkitil Icesave!) • ESA taldi að allt banka- og greiðslukerfi landsins hefði verið í hættu og þeir hagsmunir sem ríkið var að verja hefðu því ekki bara fjárhagslegir. • ESA taldi að ísl. ríkið hefði ekki beitt mismunun né takmörkunum á frjálsu flæði fjármagns. • En þó svo hefði verið hefðu aðgerðirnar verið réttlætanlegar með tilliti til þeirra „considerations of overriding public interest“ sem við áttu og þess að ESA taldi íslensk stjórnvöld ekki hafa gengið lengra en nauðsyn krafði.

8. Samantekt • Fá dæmi, svo ríki hika! • Það þarf allajafna meira til en efnahagskreppur svo víkja megi frá reglum en þær geta nægt. • Samhengið milli fráviks og aðstæðna er lykilatriði • Þarf meira til að víkja frá mannréttindum • Mismiklar kröfur gerðar í Evrópuréttinum. • Meðalhóf • Verður að vera gert opinskátt. • Stjórnarskrár sennilega stífastar • Í öllum tilvikum: • hagsmunir mega ekki bara vera fjárhagslegir og • meðalhófsregla