Nýting flæðiengja í Borgarfirði Verkhættir og vinnubrögð á 20. öld

1. Nýting flæðiengja í BorgarfirðiVerkhættir og vinnubrögð á 20. öld Ragnhildur Helga Jónsdóttir Landbúnaðarsafn Íslands Ráðstefna Félags landfræðinga, 27. október 2011

2. Um verkefnið • Tilgangur verkefnisins er að safna, skrá og síðan greina fróðleik og vitneskju um nýtingu (flæði)engjalandanna við Borgarfjörð/Hvítá til fóðuröflunar í héraðinu, með það fyrir augum að sagan sé varðveitt og gerð lifandi ljós og aðgengileg komandi kynslóðum • Landbúnaðarsafn Íslands í samstarfi við Laxveiði- og sögusafnið Ferjukoti • Bjarni Guðmundsson • Þorkell Fjeldsted Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

3. Hvaða svæði? • Sjávarfallaengjar meðfram Hvítá og Andakílsá auk engja við neðsta hluta Norðurár • Svæði sem sjávarfalla gætir, reglulega eða hluta árs, auk engja sem flæðir yfir af og til Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

4. ▪ Eskiholt ▪ • Hvítárvellir ▪ • Hvanneyri • Borgarnes ▪ • Innri- • Skeljabrekka Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

5. Stærð engja • Engjar með Andakílsá • 170 ha • Engjar sunnan Hvítár • 350 ha • Engjar norðan Hvítár • 340 ha • Ferjubakkaflói • 380 ha Samtals ríflega 1200 ha slægjulands Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

6. Hvers konar land? • Fit • Meðfram ánum • Slétt frá náttúrunnar hendi • Þurrt – hálmgresi áberandi • Bakkar • Meðfram stokkum • Þurrt, svipað fit • Engjar • Fjær ánum • Blautt – erfitt yfirferðar • Starir ríkjandi Mismunandi hey sem hentaði misvel sem fóður Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

7. Hvítá Bakkar Engjar Fit Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

8. Mannvirki á engjum • Flóðgarðar • Komu í veg fyrir að sjávarflóð nái yfir engjarnar á sumrin • Mestir á engjum Hvanneyrar og á engjum með Andakílsá • Áveitugarðar • Héldu áveituvatni á engjum, ýmist á veturna eða vorin • Rústir • Upphækkun í landi sem stóð upp úr á minni flóðum • Hey flutt upp á þær til að koma í veg fyrir að það flyti Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

9. Mikilvægi engjaheyskapar • Var lengst af mikilvægari en túnaheyskapur • Fjöldi jarða sem nýttu flæðiengjarnar • Engjarnar voru mun stærri en heimajarðirnar gátu nýtt • Heyskapur sóttur um langan veg í sumum tilfellum • Því lengri leið sem tækninni fleygði fram • Flutningsmátinn var • heybandslestir • heyvagnar • bílar Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

10. Aðgangur að engjalöndum • Margar jarðir sem áttu engjar • Föst ítök • Engjar með Andakílsá • Tilfallandi leiga slægna • Sumir aðilar fengu slægjur ár eftir ár • Í sumum tilfellum sama svæði • Aðrir fengu slægjur ef sýnt þótti að hey heima fyrir yrðu ekki næg • Réðist líklega mikið af veðráttu og sprettu hvers árs Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

11. Leigugreiðsla • Mjög óljósar upplýsingar um hve há leigugreiðslan var og hvað var notað sem greiðsla. • Engin greiðsla á engjum með Andakílsá • föst ítök • Líklegast var álitið að það væri „samfélagsleg skylda“ landeiganda að láta nágranna sína hafa slægjur • Ekki gróðavonin sem réði heldur hagsmunir samfélagsins í heild Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

12. °° Eskiholt Ferjukot Ferjubakki I, II og III Rauðanes Þursstaðir Valbjarnarvellir Jarðlangsstaðir Einifell Gljúfurá Borgarnes Hvítárvellir Hvanneyri Grímarsstaðir Bárustaðir Heggsstaðir Kvígsstaðir Jarðlangsstaðir Eskiholt Borgarnes Iðunnarstaðir ▪ Eskiholt ▪ • Hvítárvellir Höfn Grjóteyri Árdalur Innri-Skeljabrekka Ytri-Skeljabrekka Neðri-Hreppur Efri-Hreppur Horn Mófellsstaðakot Mófellsstaðir Indriðastaðir Litla-Drageyri Stóra-Drageyri Hvammur Grund Hálsar Mið-Fossar Syðstu-Fossar Ausa ▪ • Hvanneyri • Borgarnes ▪ • Innri- • Skeljabrekka Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

13. Tími breytinga • Síðasta öld var tími breytinga hvað varðar engjaheyskap • Ný tækni • Samgöngur • Jarðrækt • Heyverkun • Samfélagsbreytingar Allt þetta mótaði þær breytingar sem urðu á nýtingu flæðiengja á liðinni öld Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

14. Nýting engja árið 2011 • Lítill hluti engja sleginn • Sumar nýttar til beitar • Vistkerfisbreytingar á liðnum árum • Gróður, fuglar, jarðvatnsstaða Nýting flæðiengja í Borgarfirði Ragnhildur Helga Jónsdóttir

15. Takk fyrir!