KARADENİZDE SEBZE TARIMI

1. KARADENİZDE SEBZE TARIMI YUNUS EMRE ÖZLÜ 764 SAYILI TİREBOLU TARIM KREDİ KOOPERATİFİ

2. FASULYE

3. FASULYE • Fasulye’nin Anavatanı Güney Amerika’dır. • Ülkemize 250 yıl önce geldiği bilinmektedir. • Üretimi hem sahil de hem de yüksekliği 1000 metreden fazla olan yerlerde rahatlıkla yetişebildiği için ülkemizde oldukça bol üretilmektedir. • Çeşitli yörelere, hatta farklı ülkelere has yüzlerce fasulye çeşidi vardır.

4. FASULYE • Fasulye bitkisi bodur ve sırık olmak üzere iki çeşit görünümü vardır. • BODUR FASULYE (Oturak veya yer fasulyesi) Oturak fasulye erken ürün verir. Çok lezzetli türleri vardır.Sırık gerektirmediği için pratiktir. Rüzgar alan bahçelerde yetiştirilebilir. Fakat verimi sırık fasulyesine göre oldukça düşüktür. Hasat zamanı kısa sürer. Devamlı ürün alabilmek için mevsim boyunca birkaç kere ekilmesi gerekir.

5. FASULYE SIRIK FASULYESİ • Sarmaşık türü bu fasulye cinsi 2-3 metre boylanabilir. Büyüme sırasında sağlam sırıklara sardırılır. Bol ürün verir. Hasat zamanı bodur cinslere göre daha uzun sürer. Rüzgar almayan  yerlerde daha iyi yetişir. • Bodur bitkiler çimlendikten 15 – 20 gün sonra çiçeklenme olgunluğuna erişirlerken, sırık çeşitler çıkıştan 50- 60 gün sonra çiçeklenmektedir. • Bodur çeşitlerin çiçeklenme 15- 30 gün sürerken sırık çeşitlerde bu süre hasat zamanına kadar devam edebilmektedir. • Fasulye % 99 oranında kendine döllenebilmektedir.

6. FASULYE • İKLİM-TOPRAK • Ilık, sıcak iklim bitkisi olmakla beraber hasat süresi kısa olduğu için soğuk iklimlerde de yetiştirilebilir. Böyle yerlerde soğuklar tamamen geçince ekilir, yaz bitmeden bolca ürün alma imkanı olur. Sıcak iklimlerde ise yıl boyunca defalarca ekilebilir. • Fasulye organik maddelerce zengin, çabuk ısınan,killi, kumlu ve geçirgen toprakları sever. Sert, ağır ve kireçli topraklarda iyi yetişmez.

7. FASULYE • TOHUM • Fasulye tohumu alınırken maksada uygun olmasına dikkat edilmelidir. Barbunya gibi bazı cinslerin hem tazesi hem de kurusu yenebilirken, kuru fasulye cinslerinin çoğu taze haldeyken son derece kılçıklı veya parşömenli olup taze tüketilmeye elverişli değildir. • Halk arasında kırk günlük fasulye olarak bilinen bir cins çok çabuk hasada gelir. İlkbaharda turfanda yetiştirmeye elverişlidir. Oturak fasulyeler de erkencidir.Güz fasulyeleri ise erken  ekilse dahi oldukça geç ürün verirler. • Bu yüzden tohumlar güvenilir yerlerden temin edilmelidir. Fasulye mümkünse bir defada değil, mevsim boyunca fasılalar halinde ekilir. Erken ilkbaharda, yaza doğru ve yaz sonlarında üç kerede ekilirse bahçeden uzun zaman körpe ürün alınabilir.

8. FASULYE • TOPRAK HAZIRLIĞI VE TOHUM EKİMİ • Fasulye ekilecek alan metrekare başına bir kova iyice yanmış çiftlik gübresi ile güzelce kazılır ve işlenir. Toprak hazırlığı 1-1,5 ay önce yapılmalıdır. Ekimden önce sıralar (karık) hazırlanır. Tohum ekimini sıra üzerine yapmak bakım ve sulama açısından daha kullanışlı olacaktır. Sırık fasulyelerinde her sıra arası 70 cm olmalıdır.Sıra üzerlerine 30-40 cm ara ile açılan ocaklara yarımşar kürek gübre atılır ve çapa ile karıştırılır. Her çukura kaliteli 4-5 tohum atılır. Ekim derinliği de 4-5 cm olmalıdır. • Oturak fasulyelerde sıra araları 50-60 cm bırakılır. Sıra üzerlerine tohumlar 10 cm ara ile tek tek ekilir. • Sırık fasulye daha çok gübre ister. Bunlara yer fasulyelerinden 2 kat fazla gübre verilmelidir.

9. FASULYE • BAKIM İŞLERİ • Fasulyeler çimlenip, gerçek yaprakları görününce çapa işleri başlar. Her çapalamada fidelerin boğazları doldurulur. İki çapa yeterli olur. Kol vermeye başlayınca sırık fasulyelere 2-3 metre uzunlukta sağlam sırıklar çakılır.

10. FASULYE • SULAMA • Fasulye  çiçeğe duruncaya kadar fazla sulanmaz. Yine de aşırı sıcak ve kurak havalarda fideler susuz bırakılmamalıdır. Çiçeklenen ve meyveye duran fasulyeler artık düzenli sulanır. Kökü kurumadan her 4-5 günde bir doyunca su verilir. Her ürün toplandıktan sonra mutlaka sulanır. İki haftada bir sulama sırasında gübre şerbeti verilirse  verimi çok artar.

11. FASULYE • HASTALIK VE ZARARLILAR • Hastalıkları önlemek için her yıl aynı yere ekim yapılmaz. Münavebe için bir yıl domates, ertesi yıl lahana, karnabahar gibi kış sebzeleri, üçüncü yıl fasulye ekilebilir.Hastalıklara dayanıklı ve ilaçlı tohum kullanılır. Yaprak bitlerine karşı ev yapımı ilaçlar kullanılabilir. Mantar hastalıklarına karşı gerekirse bakırlı ilaçlar kullanılır.

12. FASULYE • İlk meyveleri görünceye kadar bitki hassas olup sulama yapılmamalıdır. • Fazla su bitkilerde hemen sararma ve büyümede duraklamaya sebep olur. • Fasulyelerde çiçek açıp ilk ürünler görülmeye başladıktan sonra sulama işine de düzenli olarak başlanmalıdır. Hava durumuna göre 4-5 gün ara ile yeterli miktarda sulama yapılırsa ürünün miktar ve kalitesi de o derece iyi olur.

13. FASULYE

14. FASULYE

15. PATATES

16. PATATES • Patates Dünyada En Fazla Tüketilen Temel Besin Maddelerinden Birisidir. • Ana Vatanı Amerika Kıtası Olup Tarımına 18. Yüzyıldan Başlanmıştır. • Ucuzluğu , birim alandan fazla verim alınması, besin değerinin yüksek oluşu , sindiriminin kolay oluşu, kullanım alanının geniş olması ve her çeşit iklimde yetişmesi açısından hemen hemen bütün dünya ülkelerinde üretilmekte ve tüketilmektedir.

17. PATATES • Düşük oranda protein ve yüksek oranda nişasta içeren patates, yemeklik ve sanayilik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. • Sanayilik patateslerin renkleri beyazdır. • Yemeklik patateslerin rengi sarı olup protein oranı yüksektir.

18. PATATES TOPRAK İSTEĞİ • Patates toprak yapısı bakımından çok seçici bir bitki değildir. • Ağır killiden humuslu ya kadar çok çeşitli toprak şartlarında yetişebilir. • Ağır (killi) topraklarda, sonbaharda 20-25 cm. derinlikte sürüm yapılır. İlkbaharda diskaro ve tırmık geçirilir. • Hafif (kumlu) topraklarda ilkbaharda toprağı fazla gevşetmeyecek şekilde daha yüzeysel sürüm yapılır.Sadece tırmık çekmekle tohum yatağı hazırlanır.

19. TOHUMLUK KALİTESİ ve SEÇİMİ • Patateste tohumluk olarak kullandığımız kısım yumrulardır. Tohumluk yumrular, 6 cm çapında ve ortalama 50 gram ağırlığında olmalıdır. Tohumluğun çeşidi, üretim amacına göre seçilmelidir. Sertifikalı tohumluk kullanılmalıdır. Tohumluk yumruların, dikim esnasında gözleri uyanmış olmalı ve üzerinde yaklaşık 1 cm boyunda yeşil filizleri bulunmalıdır.

20. DİKİM • Patates, ilkbaharda toprak ısısı 8-10 oC yi bulduğu ve geç donların sona erdiği zaman dikilir. • Bölgemizde dikim zamanı Şubat-Mart aylarıdır. Dikimde sıra arası 70-75 cm, sıra üzeri 20 –40 cm dir. • Dikim derinliği; yüzlek dikimde 2cm, derin dikimde 5 cm dir. Yüzlek dikimlerin üzerine en az 15 cm, derin dikilenlerin üzerine ise 10 cm toprak konularak sırt yapılmalıdır.

21. PATATES • Sırt yapılma zamanı; • -         Dikimden hemen sonra düşük sıcaklık veya toprakta kaymak bağlama durumlarında, çıkış tamamlandığında sırt yapılır. • -         Dikim sonrasında yüksek sıcaklık ve kuraklık bekleniyorsa, sırt dikimden hemen sonra yapılır. Dikim el ile ya da makine ile yapılır.

22. PATATES • Önerilebilecek en uygun dikim yöntemi; • Tohumluk yumruların karık pulluğu ile açılan karık diplerine yerleştirilmesi, • Aynı karık pulluğunun sırtlarından geçirilerek karıkların kapatılmasıdır. • Çıkış sonrası bitkiler uygun büyüklüğe ulaştığında aynı karık pulluğu ile boğaz doldurma ve yabancı ot kontrolü de yapılabilir. • Sulu şartlarda ortalama dekara 200-250 kg, kuru şartlarda 150 kg tohumluk yeterlidir.

23. PATATES • Patates, fazla bakım isteyen bir bitkidir. Çıkıştan önce düzeltilmiş (dişleri yatırılmış) tırmık çekmek faydalıdır. Hem toprak kaymak tabakası bağladıysa kırılmış, hem de yeni çıkmaya başlayan yabancı otlar öldürülmüş olur. • Patates, 3-4 yapraklı olunca yüzlek ve dikkatli bir şekilde ilk çapa yapılır. Bu çapa ile toprak kabartılır, yabancı otlar öldürülür ve nemin korunması sağlanır. Bundan sonra 20’şer gün arayla (gerekirse 3-4 defa) her çapa ile birlikte boğaz doldurma işlemi yapılır.

24. PATATES • Patates çiftlik gübresinden çok hoşlanır. Dekara 1.5-2 ton, eğer toprak çok fakir ise 2.5-3 ton çiftlik gübresi verilirse verim çok artar. Bu miktarlardan fazlası nişasta miktarı ve lezzeti olumsuz etkiler. • Üreticilerin topraklarını tahlil ettirmeleri, bunun neticesine göre gübre kullanmaları en iyi yoldur. Eğer toprak tahlili yapılmamışsa saf madde olarak dekara sulu şartlarda 14-16 kg azot, 8-10 kg fosfor, 8-10 kg potasyum verilebilir.

25. PATATES • Fosforlu ve potasyumlu gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı Amonyum Sülfat veya Üre olarak dikim için açılan çizilere el ile yeknesak olarak uygulanmalı ve gübrelerin karışımı sağlandıktan sonra dikim yapılıp, sıralar toprakla kapatılmalıdır. • Ekim kombine patates mibzeri ile yapılacaksa fosforlu ve potasyumlu gübrelerin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı tohumla beraber banda verilmelidir. Azotlu gübrenin ikinci yarısı boğaz doldurma ve ilk sulamadan önce verilmelidir.

26. PATATES • Patates bitkilerinde su ihtiyacı alt yapraklardaki solma ve sararmayla kendini belli eder. Topraktaki nem dikkate alınarak ilk sulama, yumrular fındık büyüklüğüne geldiğinde yapılmalıdır. Hafif topraklarda 15-18, ağır topraklarda 22-25 gün arayla yetiştirme süresince 2-4 sulama yapılır. Hasat ile son sulama arasında 1 haftalık bir zaman bırakılır.

27. PATATES • Patatesin en fazla suya ihtiyaç duyduğu devre, çiçeklenmeden 20 gün önce başlayan ve yumru yapmaya başladığı zamana kadar geçen devredir. • Sulama yeterli ve düzenli yapılmadığı taktirde, başta verim kaybı olmak üzere, memeli ve çatlak yumrular, yumru içinde kararmalar ve boşluklar ortaya çıkar.

28. PATATES • Patateste hasat zamanının geldiği yaprak ve sapların sararıp kuruduğu, yumruların normal büyüklüğünü alarak bitkiden kolayca ayrıldığı ve kabuğun kalınlaşıp sertleştiğinden anlaşılır. Kabuk tırnakla kolayca soyulmaz. Yumrunun kesiti ıslak değil, koyu bir görünümdedir. • Patatesin hasadında çok dikkatli olmak gerekir. Yumrular kesilip zedelenmemeli, toprakta yumru bırakılmamalıdır. Söküm sırasında toprak yaş olmamalı, tavında bulunmalıdır.

29. PATATES • Patates hasadı değişik şekilde yapılır: • -         Bel, çatal bel ya da çapa ile patatesler sökülüp el ile toplanır. • -         Pullukla sökülüp el ile bitkiden ayrılarak toplanır. • -         Tek veya çift sırayı söküp bitkiden ayıran makineler ile de hasat yapılır.

30. PATATES • Hasattan sonra yumrular ıslak ise gölgede kurutulur. Hasta, çürük, berelenmiş ve kabuğu soyulmuş olanları ayıklanır. Sonra iri, orta ve küçük boy olmak üzere sınıflandırılarak file çuvallara doldurulur.

31. PATATES • Patates fazla miktarda su ihtiva eden bir ürün olduğundan iyi bir şekilde depolanmazsa çok zarara uğrar. Yumrular çürür, pörsür, filiz verir ve değerini kaybeder.

32. PATATES BÖCEĞİ(Leptinotarsa decemlineata) • Ergin 1 cm boyunda olup, sarımsı turuncu renkte ve sırtı bombelidir. Sertleşmiş üst kanatları üzerinde 5'er tane uzunlamasına siyah bantlar vardır. Böceğin bu görünüşünden dolayı bazı yerlerde “pijamalı böcek” adı da verilir

33. PATATES BÖCEĞİ • Patates böceği'nin ergin ve larvaları patates ve patlıcan yapraklarını genellikle dıştan başlayarak içe doğru yemekte, yada yaprakta bir delik açarak bu deliği genişletmek suretiyle beslenmektedir. Önce yaprakların ana damarlarını bırakarak beslenir, sonra onu da yiyerek bitkileri sadece gövdeden ibaret bir hale getirirler. Larva ve erginler patates ve patlıcanın çiçekleri ile de beslenmekte, patlıcan meyvesini kemirerek yemektedirler. Patates böceği'nin en önemli konukçuları patates ve patlıcandır. Ayrıca özellikle fide döneminde domateste ve yabani Solanaceae‘ larda beslenirler.

34. PATATES BÖCEĞİ • Patates böceği'nin beslenerek yaptığı zararın yanı sıra patateslerde "Kahverengi çürüklük", "İğ yumru virüsü" ve "Patates Halkalı çürüklüğü" etmenlerinin yayılmasında da rol oynadığı bilinmektedir. • Doğal Düşmanları • Sığırcık, serçe, karga, bıldırcın gibi kuşlar ve tavuk, hindi, ördek gibi kümes hayvanları Patates böceği'nin larva ve erginlerini yemektedir.

35. PATATES BÖCEĞİ • Kültürel önlemler : • Sonbaharda patates hasadının tamamıyla yapılmasına özen gösterilmeli ve tarlada yumru bırakılmamalıdır. Aksi halde kalan yumrular ertesi yıl yeşermekte ve kışlama yerinden çıkan erginlere barınak ve beslenme kaynağı olmaktadır. İlkbaharda bir önceki yıl dikili olan alanlar dolaşılmalı ve kalan patates bitkileri, üzerindeki böcekler ile birlikte yok edilmelidir. Patates böceği’nin ergin ve larvaları büyük olduğu için kolayca görülebilir. Küçük alanlarda larva ve erginleri toplayarak yok etmek, yumurtalarını ezmek, oldukça etkilidir.

36. PATATES BÖCEĞİ • Kimyasalmücadele : • Mücadele zamanının tespiti amacıyla günlük ortalama sıcaklık 14-15ºC’ye ulaştığında haftada bir gözle inceleme yapılır. Örnekleme için tarlaya köşegenleri istikametinde girilerek ocaklarda Patates böceği’nin yumurta, larva ve ergini aranır. Herhangi bir dönemine rastlanması o tarlanın bulaşık olduğunu gösterir. • Patates böceği’nin kimyasal mücadelesine karar vermede bir eşik bulunmamakla birlikte; patates bitkisi, böcek yoğunluğuna bağlı olarak meydana gelecek ürün kaybını tolere edebilmektedir.

37. PATATES MİLDİYÖSÜ (Phtytopthora infestans Mont de Bary) • Belirtileri; genellikle yaprak ucu veya kenarlarından başlayan küçük sulu açık yeşil lekeler şeklinde görülür. Yuvarlak veya düzensiz şekilli bu lekeler, çoğunlukla sağlıklı dokularında içinde bulunduğu, açık sarımsı yeşil sınırla çevrilidir. Bu lekeler hızla büyür ve kahverengi veya morumsu siyaha dönüşür. Yüksek oranda nem ve yaprak ıslaklığında, yaprağın alt yüzü pamuk benzeri, beyaz kül renginde küf tabakası ile kaplanır. Kuru havalarda lekeli yaprak dokuları kahverengileşerek hızla kurur.

38. PATATES MİLDİYÖSÜ • Etmen Orta Anadolu bölgesinde artan ekiliş alanlarının sulamaya açılması ile oluşan mikro klima alanlarda dahil olmak üzere tüm Türkiye'de yaygın olarak görülmektedir. Patates dışında domates, patlıcan ve biberi de hastalandırabilmektedir . • Mücadelesi • Özellikle geç enfeksiyonlara da dikkat edilerek, hastalıklı bitki artıkları ve yumrular tarladan uzaklaştırılmalı, patates tarımının sabah ve akşam çiğ tutmayan güney yöne bakan tarlalarda yapılması tercih edilmelidir. Ayrıca tohumluk sertifikalı veya hastalıktan ari olmalıdır.

39. PATATES MİLDİYÖSÜ • Kimyasal mücadele : • Ortalama sıcaklığın 16ºC veya en düşük sıcaklığın 10ºC, orantılı nemin %80’in üstünde bulunduğu zaman, mildiyönün her yıl görüldüğü üretim alanlarında hastalık belirtileri görülmeden ilaçlama yapılmalıdır.

40. LAHANABrassicaoleracea • Yapraklarını veya yeşil kısımlarını yediğimiz sebzeler genelde C vitaminince zengindirler. Ayrıca hazım düzenleyici bir rol oynarlar. • Lahanalar iki yıllık kültür sebzesidir. Birinci sene yenilen baş veya yaprak kısımları ikinci sene ise çiçekleri ve tohumları oluşur. Lahanalar yaprak veya baş şeklinde olmalarına, yaprak renklerine, başlarının şekil ve iriliklerine, baş sıklığı ve yaprak karakterlerine göre değişik şekillerde sınıflandırılırlar.

41. LAHANA • Ülkemizde geniş çapta üretimi yapılan baş ve yaprak lahanaların yanında son yıllardaBrüksel lahanasıveÇinlahanasıda üretilmektedir.

42. LAHANA • Şekil 1. Baş lahananın görünümü. Şekil 1. Baş lahananın görünümü.

43. LAHANA Şekil 2. Çin lahanasının görünümü.

44. LAHANA • KIŞ SEBZESI • Kışlık sebzeler içerisinde yer âlan lahanalar, ülkemizde genelde kışın tüketiİen bir sebze olmasına karşın Avrupa ve Amerika'da yıl boyu üretimi yapılmaktadır. • Lahanaların baş oluşturabilmeleri için en uygun sıcaklık 15°C- 20°C dir. 25°C nin üzerinde büyüme yavaşlamakta lahanalar normal gelişmeyip başlar küçük kalmaktadır. Geçci çeşitler -10°C sıcaklıklara dayanırlar. Ancak düşük sıcaklıkta kalma süresinin artması zararlanmalara yol açar. Baş bağlamak üzere olan genç bitkiler olgun bitkilere göre düşük sıcaklıklara daha dayanıklıdır.

45. LAHANA • NEMLİ HAVA VE SU • Lahanalar suyu çok severler bu nedenle sıcaklığın yüksek olduğu ilk gelişme devresinde sulamaya gereken ı~nem verilmelidir. Toprak suyu yanında hava neminin yüksek olduğu yerlerde büyümeleri daha iyi olmaktadır.

46. LAHANA • Lahanalar her çeşit toprakta yetiştirilebilir. Ancak toprağın su tutma kapasitesi ve drenajı iyi olmalıdır. Kaliteli ve yüksek verim için derin, organik maddece zengin, tınlı killi topraklar en iyisidir. • Ayrıca, organik maddeleri bol besin maddelerince zengin topraklarda çok verimli olurlar. Bitkilerin genç fide devresinde besin maddesi ihtiyacı daha azdır. Baş bağlama zamanı, daha fazla artar. Bu nedenle gübreleme birkaç seferde yapılmalıdır.

47. LAHANA • İYI TOPRAK HAZIRLIĞI İSTER • Lahana yetiştiriciliğinde toprak, dikim tarihinden çok önce hazırlanmış olmalıdır. Sonbaharda toprak derin sürülmeli, İlkbaharda normal sürüm yapılmalıdır. Sürümden sonra diskaro ve tırmık çekilmeli masuralar hazırlanarak toprak dikime hazır duruma getirilmelidir. • Gübrelemede dekara 2-4 ton çiftlik gübresi, 40-50 kg amonyum sülfat, 40-50 kg süper fosfat 20-30 kg potasyum sülfatverilebilir.

48. LAHANA • GÜBRE FARKLI ZAMANDA VERİLİR • Çiftlik gübresi, süperfosfatın tamamı, potasyum sülfat (potaslı) ve amonyum sülfat (azotlu) gübresinin yarısı son toprak hazırlığında verilir. Potaslı gübrenin diğer yarısı lahanalarda baş sarma başladığı zaman verilir. Azotlu gübrenin diğer yarısını ise dikimden 20 gün sonra bağlama sırasında olmak üzere 2 seferde vermek uygun olmaktadır.

49. 2. Başlık • Lahanalar fide ile yetiştirilir. Ekim zamanı bölgelere, çeşitlere ve hasat zamanına bağlı olarak değişiklik gösterir. • -Marmara ve Karadeniz bölgelerinde Mayıs-Haziran • -Ege, Akdeniz Bölgelerinden Mayıs-Temmuz-Ağustos • -Diğer bölgelerde ise Nisan-Mayıs aylarında yapılır.

50. LAHANA • Tohum ekimi; ılık veya soğuk yastıklarda serpme ve sıraya yapılabilir. En uygun ekim 10-15 cm sıra arası verilerek yapılan sıravari ekimdir. Tohumlar yastıklarda şartlara bağlı olarak 8-15 gün içerisinde çimlenirler. Çimlenme sonrası sıra üzerindeki fideler 3-5 cm aralıkla seyreltilir. Fidelikte sulamaya, havalandırmaya dikkat edilmeli gerekirse ilaçlama yapılmalıdır. Seyrek olarak yetiştirilen fideler yatay olarak gelişir. Böyle fidelerde dikim zor olur.