Download
1 / 32
320 likes | 484 Views
Softver (programi&podatoci) - gi menaxira hardverskite komponenti i pomaga vo izvr{uvawe na apl.programi posrednik me|u aplikativnite programi i hadverskite elementi. OS se instaliraat na PC, mobilni tel., IPhone -i, konzoli za video-igri, veb-serveri, GPRS itn.
E N D
Softver (programi&podatoci) - gi menaxira hardverskite komponenti i pomaga vo izvr{uvawe na apl.programi posrednik me|u aplikativnite programi i hadverskite elementi. OS se instaliraat na PC, mobilni tel., IPhone-i, konzoli za video-igri, veb-serveri, GPRS itn. se pi{uvaat od strana na specijalizirani softverski kompanii i voobi~aeno se ispora~uvaat zaedno so hardverot na kompjuterskiot sistem. Operativen sistem
Primeri na popularni OS za PCja: MS Windows, Mac OS X, GNU/Linux ... OS ne postoele kaj prvite kompjuteri; kaj Apple, Atari, IBM i Amiga vo 80tite so instalacija na OS se dodadeni mo`nosti kako {to se grafika (GUI – graphical user interface) specijalno za PC OS - mn-vo komandi preku koi se dobiva informacii i se upravuva so resursite na kompjuterskiot sistem.
Sekoja programa bara sredstva i prostor za rab. - resursi. Sredstva: procesorot i perifernite uredi, Prostor za rabota: centr./nadv. memorii: optimalna raspredelba na proc. vreme, raspredelba na kompj. memorija, org. na pristapot do nadv. memorii i dodeluvawe na perifernite uredi. Delovi na OS: Kernel(jadro), kontrolira kako memorijata se vpi{uva i se is~ituva, kako se primaat informaciite od tastatura i od gluv~eto, kako se pra}aat rezultatite na monitor i kako se interpretiraat informaciite primeni od mre`a.
Delovi na OS: Korisni~ki interfejs, ovozmo`uva upotreba na apl. programi; grafi~ki, so ikoni i desktop, ili tekstualen, so komandna linija. Interfejsot za programirawe na aplikacii (application programming interface, API) e kolekcija od protokoli i rutini {to go ovozmo`uva izvr{uvaweto na naredbite od drugite aplikacii. Zavisno od tipot na OS, klasifikacijata na softverot kako del od OS varira. Na pr. vo MS Windows, korisni~kiot interfejs se smeta za del od OS, no vo nekoi verzii na Linux toa ne e taka. Drug primer e starata i novata verzija na Mac Os: Mac OS ima intergriran GUI, no novata verzija MacOS X nema.
Po~etoci na slobodniot softver GNU (GNU's not UNIX) proektot e zapo~nat vo 70tite od Stalman so krajna cel: kompletno sloboden softver, zamena za UNIX operativniot sistem. Princip na slobodi vo manifestot: freedom to run a program for any purpose, freedom to study the mechanics of the program and modify it, freedom to redistribute copies, and freedom to improve and change modified versions for public use. S-mot e vo postojana nadogradba od online volonteri od celiot svet, pa vo 1991 e lansirana prvata verzija na Linux kernelot. Denes Linux se koristi na pr. vo golemite univerzitetski mre`i..
Primeri na operativni sistemi. Kako naj~esto koristen OS kaj personalnite kompjuteri se nametnuvaWindows-ot. MS Windows e kolekcija OS {to naj~esto se koristat na PC, skoro 90% od pazarot e pokrien so niv. Razni verzii: Windows XP, Windows7. Za serveri: Windows server 2008 R2. Po~etoci od 1981 kako dodatok na postariot MS-DOS za PC IBM. (IA-32 i x86-64 procesori) Vlo`eni ogromni sredstva vo istra`uvawa {to treba da demonstriraat deka Windows e vistinskoto re{enie za bilo koja kompanija; sepak, vo serverskata upotreba seu{te se natprevaruva so Linux.
Mac OS X: Apple Inc, za Macintosh kompjuterite; ponova verzija od originalniot Mac OS, koj {to bil vo upotreba od 1984. Novata verzija X e Unix OS, izgraden na tehnologija razviena vo NeXT. Imiwa na golemite ma~ki; na pr. aktuelnata verzija na X e snow leopard. Unix, Linux, BSD(Berkeley), Google Chrome. Vo osnovata na Unix se koristi pr.jazik C; za serveri i golemi kompj. s-mi vo biznis-kompaniite, kako i vo univerzitetskite i in`enerskite mre`i. Linux, besplatnata verzija na Unix, se sostoi od iljadnici programi, {to sekojdnevno se nadgraduvaat. Google Chrome e pojaven vo najskoro vreme, proizvod na Google, i e namenet za korisnicite {to skoro celo rabotno vreme go pominuvaat zaka~eni na Internet, pa internet-aplikaciite se modificirani za organizacija na OS.
Menaxment na memorija. Kernelot na OS mora da ja menaxira sevkupnata s-mska memorija. So ova se osiguruva da programite koristat oddelni memoriski sektori i ne se preklopuvaat so drugi programi. Sekoja programa mora da ima nezavisen pristap do memorijata, i pokraj toa {to istovremeno rabotat. Vo postarite OS site programi dobivaat Menaxment na memorija. Kernelot na multiprogramski OS mora da ja menaxira sevkupnata sistemska memorija {to e vo aktuelna upotreba od site aktivni programi. So ova se osiguruva da programite koristat oddelni memoriski sektori i ne se preklopuvaat so drugi programi. Sekoja programa mora da ima nezavisen pristap do memorijata, i pokraj toa {to istovremeno rabotat.
Postojat pove}e tipovi na za{tita na memorijata, so {to kernelot go limitira pristapot na eden proces do kompjuterskata memorija. Na pr. segmentacija na memorijata i strani~ewe. Ovie metodi baraat izvesno nivo na hafrdverska poddr{ka koja ne postoi na site kompjuteri. Izvesen broj registri vo za{titen mod mu odreduvaat na procesorot koi memoriski adresi se dostapni za koi aktivni procesi. Obidite da se pristapi do nedozvolena memoriska adresa predizvikuvaat supervizor-mod na procesorot i kernelot ja prevzema kontrolata. Kernelot obi~no ja zatvara programa so takov proces i prijavuva gre{ka pri procesirawe, za da ne se slu~i krahirawe na celiot sistem.
Prividna (virtual) memorija. OSi mo`e da gi izmamat programite so iluzijata deka koristat segmenti od memorija na hard-diskot i vo RAM-ot, kako da se tie edna kontinuirana memoriska sredina. Kernelot mo`e da izbere koja memorija da se koristi od koja programa vo sekoj moment, pa so toa se ovozmo`uva da OS koristi isti memoriski lokacii za nekolku razi~ni zada~i. Ako programata se obide da pristapi kon memorija {to ne e del od aktuelnata dodelena memorija, no prethodno taa bila dodelena na programata, toga{ kernelot }e izvr{i prekin isto kako da programata pristapila kon nedodelena memoriska adresa. Vo toj slu~aj kernelot go prilagoduva obemot na prividnata memorija za taa programa i dozvoluva pristap za taa programa kon sporniot del od memorijata.
Vaka se ovozmo`uva vkupnata memoriska golemina na programite {to se izvr{uvaat da ja nadminuva raspolo`ivata centralna memorija na sistemot. Kako? So takvo izvr{uvawe na programite pri koe vo centralnata memorija se nao|a samo neophodniot del na programot. Vo modernite OS, memoriskata sodr`ina {to retko se koristi mo`e privremeno da se snimi na diskot ili na drug ured za trajno memorirawe, so cel taa memoriska adresa da se oslobodi za upotreba na procesi {to se aktuelni. Ova se narekuva zamena (swapping), so {to eden memo. segment se koristi od pove}e programi; sodr`inata na toj memo. del mo`e da se zameni na barawe. Tehniki za realizacija: so zameni i so strani~ewe. ‡ So zamena: premestuvawe na celi prgrami pome|u centr. i nadv. memorija (disk). ‡ So strani~ewe: premestuvawe na pomali delovi (stranici od 2 do 4 Kb) pome|u centr. i nadv. memorija (disk).
Multitasking. Me{ano izvr{uvawe: prividno paralelna aktivnost na pove}e razli~ni komp. programi na istiot komp. Pove}eto komp. mo`at da izvr{uvaat samo edna ili dve zada~i vo ist moment. Ova se realizira so time sharing, podelba na vremeto, te sekoja aktivna programa koristi del od komp. vreme za procesirawe. Kernelot na OS sodr`i scheduler, agenda, {to odreduva kolku vreme sekoja programa pominuva vo izvr{na sostojba (procesirawe) i koj stepen na izvr{na kontrola e dodelena na sekoja programa. Kernelot dodeluva kontrola na edna programa, vo smisla da taa programa ima pristap do procesorot i do memorijata. Podocna, kontrolata se vra}a na kernelot po istiot pat i se dodeluva od kernelot na druga programa {to sega dobiva dozvola za upotreba na procesorot. Ovoj prenos na kontrola me|u kernelot i aplikaciite se narekuva context swich.
Porano: kooperativen multitasking, kade kontrolata se dodeluva na programata preku kernelot i ostanuva neograni~eno vreme. Toa zna~i deka programa {to ne funkcionirala ispravno ne mo`ela da se prekine, nastanuval beskone~en proces; moralo da se anulira na procesot ili restartira s-mot. Modernite OS se podobreni: OS ima kontrola nad vnatr. procesi (preemptive multitasking). Site programi imaat regulirano vreme na pristap do procesorot, zna~i sekoja programa ima limitirano vreme na neprekinat pristap. Vo kernelot se setira tajmer {to predizvikuva vre}awe vo supervizor mod po istekot na predvidenoto vreme. Prv OS {to raboti na principot preemptive multitasking e MS Windows NT, namenet za profesionalci.
Pristap na diskot. Fajl-sistem. Fajl-sistemite mu pomagaat na korisnikot i na aktivnite programi da gi organizira i sortira datotekite, fajlovite na kompjuterot, preku upotreba na direktoriumi/imenici (folders). Pristapot do podatocite vo eden kompjuterski sistem e centralna karakteristika na site OS. Skladiraweto i snimaweto podatoci se vr{i na diskot vo oblik na datoteki/fajlovi, spec. struktuirani so cel poefikasen pristap (brzo nao|awe na baraniot podatok) i pakuvawe (pogolem broj na podatoci vo {to pomal prostor). Specifi~niot na~in na skladirawe se narekuva datote~en sistem, vo koj datotekite se imenuvani so soodvetni imiwa i ekstenzii, i se snimeni vo hierarhija na imenici, direktoriumi (folderi), organizirani vo direktoriumsko drvo.
Ranite OS imale ednostaven datote~en sistem, poradi ograni~uvawata vo kapacitet i brzina. OS kako Unix i Linux imaat podobrena tehnologija, nare~ena virtual file system. Tamu postoi zaedni~ki API-interfejs (application programming interface) {to pristapuva na {iroka paleta nadvore{ni memorii, nezavisno od nivniot dizajn ili datote~en sistem (fajl-sistem). Pa nepotrebno e za programite da imaat poznavawa za uredite na koi im pristapuvaat. Fajl-sistemot e obavezen del od OS {to odreduva kako se imenuvaat, snimaat i organiziraat datotekite. Toj gi menaxira datotekite i imenicite, odnosno e zadol`en za struktuirawe na hierarhijata, kako i za informaciite potrebni za locirawe i pristap do niv od korisnikot i drugite uredi.
Zaklu~ok: rabotata so podatocite od nadv. memorii e najva`nata f-ja na OS, od gledna to~ka na prose~en korisnik. Na~inot na organizacijata i pristapot do podatocite na diskot e osnovna merka za kvalitetot na OS. Podatocite na diskot se organizirani vo logi~ki celini – datoteki. Datotekata e kolekcija od logi~ki zapisi {to sodr`i potpolna informacija za edno logi~ki povrzano mno`estvo objekti kako edna celina. Grupata logi~ki zapisi {to ja so~inuvaat datotekata obi~no ne zafa}aat sosedni blokovi na sistemot, ami se rasfrlani po diskot. OS znae za sekoj blok na koja datoteka i' pripa|a. Tipi~nite podatoci za datotekata so koi raboti OS se: ime na datotekata i na korisnikot koj ja sozdal, potoa datum i vreme na sozdavawe, posleden pristap i promena, golemina izrazena vo bajtovi, privilegii na pristap i editirawe i poka`uva~ kon blokovite so podatoci na diskot kade {to datotekata e smestena.
Datotekite na diskot se grupiraat vo pogolemi logi~ki grupi – imenici. Sekoj imenik, osven datoteki, sodr`i i drugi pod-imenici. Strukturata na imenicite formira steblo vo sistemot. Na vrvot se nao|a korenot (root) a site drugi imenici se podolu vo hierarhijata. Kompletnoto ime na edna datoteka se sostoi od imiwata na site imenici i podimenici preku koi se stignuva do nea, na primer, C:\Documents\aroza\My_Documents\nastava_leten2011\OS.pdf Pove}eto OS rabotat na principot 'se e datoteka' za da go poednostavat konceptualno svoeto rabotewe. Taka, imenicite se samo datoteki so podatoci za datotekite {to gi sodr`at.
Komunikacijata me|u OS i programskite aplikacii od edna strana, i kompjuterskata oprema ja ovozmo`uvaat odreden vid na drajveri, se odnesuvaat kako preveduva~i me|u hardverot i programite. Programite mo`at preku drajverot da gi ~itaat imiwata na datotekite i imenicite vo hierarhiskata struktura, mo`at da sozdavaat, bri{at, otvaraat i zatvaraat datoteki i da pribiraat razli~ni podatoci od i za datotekite, kako {to se dozvoli za pristap, golemina, sloboden prostor na uredot i datumi na sozdavawe i promena na datote~niot sistem.
Razlikite me|u fajl-sistemite pravat pote{kotii vo poddr{kata na site fajl-sistemi. Zatoa OS preferiraat upotreba na fajl-sistem specijalno dizajniran za nego. Windows koristi NTFS – New technology file system. No vo praksa ~esto se se slu~uva i upotreba na fajl-sistem od drug proizvoditel. Na primer, NTFS mo`e da se pristapi od Linux preku NTFS-3g aplikacijata. Poddr{kata na fajl s-mite varira me|u razli~nite OS, no postojat nekolku zaedni~ki fajl-s-mi {to se poddr`ani od site OS, postojat soodvetni drajveri {to go ovozmo`uvaat toa. Pod Windows, sekoj fajl-s-m e ograni~en so primena na razli~en tip: CD-wata mora da koristat ISO 9660, dodeka Windows OS mo`e da se instalira samo na NTFS.
Drajver - specifi~na programa, ovozmo`uva interakcija so hardverot. Sodr`i interfejs za komunikacija so uredot, preku komunikaciski pod-sistem na koj e povrzan hardverot. Toa e spec. program, soodvetno izbran za konkretniot OS. Glavna cel - apstrakcija. Od kompjuterskiot sistem ne mo`e da se o~ekuva da gi znae specifikite na sekoj model, osobeno ne na idnite izdanija na hardverskata oprema. Za da go re{i ovoj problem, OS odreduva kako sekoj tip na ured se kontrolira. Funkcijata na (uredskiot) drajver e da gi prevede ovie funkcii, dodeleni od OS, do uredot i da gi povrze so funkciite na uredot. Ako postoi soodveten drajver, sekoj nov ured mo`e bez problemi da se instalira na kompjuterskiot sistem. Drajverot osiguruva, od gledna to~ka na OS, noviot ured da funkcionira isto kako i stariot.
OS se obra}a do kompjuterskiot monitor (poling) ili monitori, dokolku se raboti za mre`a vo koja se povrzani pove}e korisnici. Ova e interesno vo golemite s-mi kade mo`e da se priklu~eni pove}e iljadi konzoli, odnosno monitor i tastatura. Tamu OS vr{i obra}awe do sekoj terminak/korisnik vo cikli~en raspored, posvetuvaj}i mu odredeno vreme za komunikacija. Ako od nekoj terminal e signalizirana nekoja aktivnost, toga{ OS prediszvikuva prekin kaj procesorot koj vedna{ go obrabotuva ovoj prekin, zna~i se raboti na principot real-time processing. Ako informacijata od signalot od nekoj terminal ne se obraboti vedna{, odnosno navreme, se gubi glavnata karakteristika na obrabotkata vo realno vreme koga korisnikot postojano komunicira so sistemot, imaj}i ~uvstvo deka toj raboti postojano za nego.
Dodeluvawe na pe~ata~: Koga edna programa vo tekot na svoeto izvr{uvawe treba da prati podatoci do pe~ta~ot, potrebno e sekoja od preth. aktivnite programi da ve}e zavr{ila so svojata komunikacija so pe~ata~ot, procesot na koristewe na pe~ata~ot treba da e zavr{en. Pe~ata~ot ne mo`e da bide daden na upotreba na golem broj programi vo ist vremenski period. Toga{ ne bi mo`elo da se izbegne pe~ateweto na podatoci od razli~ni programi na ist list i bi nastanal haos. Re{enieto e da site podatoci za pe~atewe prvo se pra}aat do datoteka na diskot (spooler). Pa ottamu OS dopolnitelno gi prosleduva zapisite do pe~ata~ot, vodej}i smetka za redosledot i za celinata na otpe~tenite podatoci.
Mre`a. Kompjuterskata mre`a e zbir na kompjuteri i uredi povrzani me|u sebe po komunikaciski kanali {to im ovozmo`uvaat zaedni~ka upotreba na resursi i informacii. Mre`ata mo`e da se koristi za: email, ~et, telefonska, video-komunikacija ili konferencija, no i za pristap kon nekoj softver. Druga namena e zaedni~ko delewe na hardver, kako {to se printeri, potoa zaedni~ki pristap do dokumenti, podatoci i informacii, kako {to sekoj student na MFS pristapi kon databazata na studentska slu`ba za prijava na ispiti, popolnuvawe na anketen list i printawe na podatoci na zaedni~ki printer. Vo momentov najgolemiot broj OS poddr`uvaat razni mre`ni protokoli, hardver i aplikacii za rabota so mre`i.
Kompj-i {to rabotat na razli~ni OS mo`e da se priklu~at na zaedni~ka kompj. mre`a i da upotrebuvaat zaedni~ki resursi, kako imenici i datoteki, taka i hardverski komponenti kako printeri, skeneri i sli~no. Mre`ata mu dava pristap na OS na kompj. da pristapi na resursite na drug kompj. nezavisno kade e lociran, kako da negovite resursi se direktno vrzani za toj kompj. Podatocite od fajl-sistemot se sosema dostapni, ako ne se za{titeni, dostapna e i kompjuterskata grafika i CD-pleerot, pa vmre`enite korisnici direktno pristapuvaat duri i na komandnata linija preku mre`nite servisi, kako {to e SSH na primer. Serverot nudi/hostira razli~ni servisi i uslugi na drugi kompjuteri {to se povrzuvaat so nego, kako {to se porti za vlez na nekoja programa.
Bezbednost. Bezbednost na eden kompj. zna~i ispravno rabotewe na cela niza tehnologii. Moderniot OS dava pristap na mnogu resursi, {to se otvoreni za programite aktivirani na kompjuterot. OS mora da e sposoben da gi razlikuva barawata, odnosno da odlu~i koi barawa }e gi odobri i realizira, a koi }e gi odbie zatoa {to bi ja naru{ile bezbednosta na sistemot. OS obi~no bara korisni~ko ime od korisnikot za da go 'prepoznae' i da mu dozvoli pristap. Voobi~aeno korisni~koto ime (username) doa|a so lozinka (password). Drugite metodi na identifikacija vklu~uvaat prepoznavawe na biometriskite podatoci na korisnikot ili pak magnetni karti~ki. Dokolku nekoi resursi se vo share sostojba, {to e ~est slu~aj so tekstualni dokumenti, ne se bara pristap so lozinka. Voobi~aeno, sistemot }e ima i audit opcii, kako na primer, lista na korisni~ki barawa na pristap i detalna istorija na korisnikot .
Baraweto za pristap do kompj.s-m minuva niz drajverite na kernelot, preku koj se prenaso~uvaat do soodvetnite programski aplikacii. Nadvore{nata bezbednost na OS e od golema va`nost zaradi prevencija na probivawe do za{titeni i tajni podatoci, osobeno podatoci od biznis ili vojna priroda. Mre`nite uslugi vklu~uvaat mo`nosti kako zaedni~ki dokumenti (file sharing), pe~tewe, pristap do web-sajtovi i email, kako i protokol za transfer na dokumenti (file transfer protocol, FTP), kade ~esto se slu~uva naru{uvawe na bezbednosta. Prvata odbrambena linija kaj uredite se firewall-ovite, ~ija zada~a e detekcija i prevencija od natrapnici – zna~i, odbivawe na neavtorizirani pristapi.
Dene{nite OS imaat firewall softver {to mo`e da se konfigurira da dozvoli ili odbie mre`no rabotewe kon ili od nekoj ured. Pa taka, korisnikot mo`e da instalira i da raboti so nebezbedni servisi, kako {to e Telnet ili FTP, bez da ja zagrozi bezbednosta na sistemot, zatoa {to firewall-ot }e odbie priklu~uvawe na bilo koj drug korisnik ili programa na taa porta. Vnatre{nata bezbednost e bitna za kompjuterskite sistemi {to gi koristat pove}e korisnici (multi-user system); tamu sekoj korisnik ima privaten direktorium, kon koj samo toj korisnik ima pristap.
Mod na rabota. Procesorot poddr`uva razli~ni operativni modusi na rabota: za{titen mod i supervizor mod. Supervizor-modot se koristi za zada~i na najnisko nivo {to baraat celosen pristap do hardverot: takvi zada~i se kontrola na pi{uvawe vo memorija i bri{ewe od memorija, komunikacija so grafi~kata kartica i sli~no. Za{titeniot mod se koristi za skoro se' drugo. Aplikaciite rabotat vo za{iten mod i go koristat hardverot samo preku kernel-komunikacija, koj pak gi kontrolira site procesi i aplikacii od suprevizor-mod.
Koga kompj. po~nuva so rabota, po vklu~uvawe, raboti vo supervizor-mod. Prvite nekolku programi {to se aktiviraat imaat nelimitiran pristap do hardverot. No, koga OS ja predade kontrolata na druga programa, vedna{ go predizvikuva procesorot da premine vo za{iten mod. Vo za{iten mod, programite imaat limitiran pristap. OS ima ekskluzivna kontrola nad pristapot do hardver i memorija. Dokolku nekoja porgrama se obide ova da go naru{i, OS inicira zatvarawe na programata (termination/kill).
Premin od korisni~ki vo kontrolen mod mo`e da se javi pri prekin, t.e. koga e potrebna usluga od OS, a upotrebuvanata korisni~ka programa ne e svesna za toa. Ako e izminat vremenskiot rok na procesirawe ili ako se pojavil nedostatok na podatok vo memorijata, koj podatok toga{ mora da se v~ita od diskot. Mo`e da se javi premin od korisni~ki vo kontrolen mod ako upotrebuvanata korisni~ka programa vr{i gre{ka pri presmetkite, na pr. procesira nevozmo`na matemati~ka operacija kako {to e delewe so 0. Toga{ OS ja prevzema kontrolata, odnosno se preminuva vo kontrolen mod. Dokolku postoi sistemski povik, ili toa zna~i deka upotrebuvanata korisni~ka programa bara nekoja usluga od OS, na primer potreben e nekoj podatok od nekoj vlezen ured, toga{ OS go aktivira kontrolniot mod i ja vr{i baranata usluga.
OS e programa so ogromen broj na f-cii. Toj ima glavna programa (main) {to se povikuva samo edna{ pri startuvaweto na s-mot. OS se v~ituva od posebna lokacija na diskot, na koe se poka`uva boot sektorot na diskot. Razl. delovi od OS mo`e da bidat povikani od pove}e razli~ni nastani, na pr. pri sistemski povik, koj mo`e da e potreben vo nekolku razli~ni procesi. No, OS ne e predviden da zavr{i so rabota vo nieden moment. Toa mo`e da se slu~i samo so intervencija na korisnikot, koga toj go isklu~uva kompjuterot po standardna postapka (system shut down) ili so prekin (kill). Startuvawe na OS: Procesorot ja startuva programata boot od ROM-ot, kako {to e BIOS (Basic input output system) kaj PC.Boot ja proveruva konfiguracijata na kompj. Potoa ja gradi konfiguracijata so opis na hardverot i go startuva OS za da mu ja predade konfiguracijata.
Po predavaweto na konfiguracijata, naredno se slu~uva inicijalizacija na OS: se startuva jadroto/kernelot, se inicijalizira sostojbata na hardverskite uredi i se kreira kolekcija od procesi. So aktivirawe na osnovnite procesi, OS po~nuva so izvr{uvawe na korisni~kite programi, ako se aktivni. Vo sprotivno vleguva vo prazen ciklus (iddle). Vo prazniot ciklus OS pravi beskone~en ciklus ili pravi podesuvawa na s-mot ili pak vleguva vo low-power mod, za namalena potro{uva~ka na energija, kako {to e situacijata kaj laptopot. OS }e se probudi pri prekin, ili pak pri posebna okolnost kaj korisni~ka programa ili od sistemski povik od aktivirana programa.
