Download
1 / 137
E N D
Yüksek organizasyonlu canlılarda özelleşmiş hücreler tarafından yapılan ve etki göstereceği bölgeye kanla taşınan fizyolojik, organik karakterde maddelere hormon adını veriyoruz. Organizmada cereyan eden metabolik ve fizyolojik olaylar hormonlar tarafından kontrol edilir. Hormonlar enzimler gibi reaksiyonlara katılmazlar fakat reaksiyonun hızı ve oluşması üzerine büyük etkiye sahiptirler.
Hormonlar Endokrin sistemde dokular arası haberleşmeyi sağlayan moleküllerdir.
Sentezlendikleri doku ve organlara göre: 1. Hipotalamus hormonları 2. Hipofiz hormonları 3. Gonadotrop hormonlar 4. Doku hormonları: Daha ziyade sindirim kanalında yapılırlar (mide, ince bağırsak).Yapıldıkları yer ile etki gösterdikleri yerler birbirine yakın veya uzaktır.Gastrin, pankreosymin, sekretin, Gip,Vip 5. Mediatör hormonlar: Organlarda veya kanda yapılırlar.Yapıldıkları yer ile etki gösterdikleri yerler birbirine yakın veya uzaktır Angiotensinogen, angiotensin, kinine, histamin, seratonin, prostaglandinler, neurotransmitter. 6. Glandüler hormonlar: Endokrin bezlerde yapılırlar (hypophyse ön lobu, böbrek üstü bezi, tiroit bezi, epiphyse, thymus)
Yapılarına göre hormonlar • Peptitler ve proteinler: Hipotalamus, hipofiz, paratiroit, pankreas, mide-bağırsak sistemi ve bazı plasenta hormonları • Steroidler: Adrenal korteks ve gonadlardan salgılanan hormonlar ile bazı plasenta hormonları • Amino asit türevi hormonlar: Adrenal medülla hormonları: Katekolaminler Tiroit hormonları
Depolanan ve depolanmayan hormonlar Peptit ve protein yapılı hormonlar, granüllü endoplazmik retikulumda sentez edildikten sonra Golgi sisteminde membranöz veziküller içinde depolanırlar Katekolaminler, suda çözünür özellikli proteinler olan kromograninler ve ATP ile birlikte granüllerde depolanırlar Tiroglobulin yapısındaki tiroit hormonları, tiroit follikülleri içinde depolanırlar Steroid hormonlar, sentez sonrası hemen salgılanırlar, depolanmazlar
Hormonların salgılanmalarının düzenlenmesi Hormonların salgılanması, 1) sinir sistemi ile 2) negatif ve pozitif feedback mekanizmalar ile kontrol edilmektedir. Hormon salgılanmasının feedback düzenlenmesi, kandaki kimyasal maddelerle ve tropik hormonlarla olabilir.
Hormon salgılanmasının kandaki kimyasal maddelerle düzenlenmesi Plazma Ca2+düzeyi PARATİROİT PTH Plazma glukoz düzeyi Pankreas adacık hücreleri İnsülin
Hormonların taşınmaları Hormonlar, kanda serbest veya proteinlere bağlı olarak bulunurlar. Hidrofilik özellikli katekolaminler ve peptit/protein yapılı hormonların büyük çoğunluğu serbest olarak bulunurlar Hidrofobik özellikli tiroit hormonları ile steroid hormonlar proteinlere bağlı olarak bulunurlar
Hormon reseptörleri Hormonlar, özgül reseptörlerinin bulunduğu bir veya birkaç dokuda (hedef dokular) etki gösterirler. Reseptörler, plazma membranında, sitoplazmada veya çekirdekte bulunurlar. Reseptörler, çoğunlukla glikoprotein yapısındadırlar, hormonu tanır ve bağlarlar. Hormon-reseptör kompleksinin oluşumuyla hücre içi metabolik olayı etkileyecek sinyal oluşumu mekanizması uyarılır.
Etki mekanizmalarına göre hormonlar • Grup I: Hücre içi reseptörler bağlanan hormonlar • Grup II: Hücre yüzeyi reseptörlerine bağlanan hormonlar Adenilat siklaz aktivasyonu veya inaktivasyonu yapan hormonlar
Hücre içi reseptörlere bağlanan hormonların etki mekanizmaları
Hipotalamus hormonları • Supraoptik ve paraventriküler çekirdekte oluşanlar Antidiüretik hormon (ADH, vazopressin) Oksitosin (pitosin) • Peptiderjik nöronlardan salgılanan,Adenohipofiz hormonlarının sekresyonunu düzenleyen hormonlar Tirotropin salgılatıcı hormon (TRH) Kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH) Gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH) Büyüme hormonu salgılatıcı hormon (GHRH) Somatostadin (Büyüme hormonu salınımını inhibe edici hormon) Prolaktin salgılatıcı hormon (PRH) Prolaktin salınımını inhibe edici hormon (PIH)
Supraoptik ve paraventriküler çekirdekte oluşan hipotalamus hormonları Oksitosin, Doğumun başlangıcında uterus düz kasının kasılmasını kolaylaştırır, laktasyonda sütün dışarı akmasına yol açar. ADH, Böbreğin distal ve kollektör tüplerinde suyun geri emilimini hızlandırır, periferik arteriyol ve kapillerlerde vazokonstriksiyona neden olur. Bu hormonlar, nörofizinler denilen taşıyıcı proteinler aracılığıyla sinir aksonlarında arka hipofize taşınırlar ve burada depolanırlar (arka hipofiz hormonları).
Peptiderjik nöronlardan salgılanan hipotalamus hormonları TRH, ön hipofizden tirotropinin sentez ve salınımını uyarır. CRH, ön hipofizden ACTH salgısını nuyarır. GHRH, ön hipofizden büyüme hormonu sentez ve salınımını uyarır. Somatostadin, ön hipofizden büyüme hormonu sentez ve salınımını inhibe eder. PRH, Prolaktin salgılanmasını uyarır. PIH, Prolaktin salgılanmasını inhibe eder. GnRH, Ön hipofizin gonadotropik hormonları olan LH ve FSH salgılanmasını uyarır.
Hipofiz bezi hormonları: Hipofiz bezi kafatasının alt kısmında bulunan cella turcica denilen bölgede bulunan küçük fakat etkisi çok büyük olan endokrin bir bezdir. Hipofiz bezi üç kısımdan oluşur. 1. Adenohipofiz (ön lob): damar ve bez bakımından zengindir. 2. Nörohipofiz (arka lob): sinirsel yönden oldukça zengindir. 3. Parsintermedia (orta lob)’ lardır.
Hipofiz ön lobundan salgılanan büyüme ve gelişmeyi uyarıcı hormonlar: • 1. ACTH (Adrenokortikotropik Hormon) • 2. STH (Somatotropin,GH, büyüme hormonu) • 3. TSH (Tirotropin, TiroidStimüle Edici Hormon) • 4. Gonadotroplar: • FSH (Folikülstimüle edici hormon, • ICSH (InterstistielCellStimulated Hormon, LH, Lüteinleştirici Hormon), • LTH (Luteotrop Hormon, Prolaktin)
Ön Hipofiz Hormonları • Proopiyomelanokortin (POMC) ailesi • Kortikotropin (ACTH) • Melanosit stimüle edici hormon (MSH) • -endorfin • Glikoprotein ailesi • Tirotropin (TSH) • Gonadotropinler • Luteinizan hormon (LH) • Follikül stimüle edici hormon (FSH) • Somatomammotropin ailesi • Somatotrophormon (Büyüme hormonu, GH) • Prolaktin (PRL)
ACTH: Hipofiz ön lobu bazofillerinden salgılanır ve böbreküstü bezi korteks kısmının yapı ve fonksiyonlarının devamlılığını sağlar. 39 amino asitten oluşmuştur. Salgılanması değişik stres durumlarında (soğuk,sıcak,travma,yaralanma,hipoglisemi, kas çalışması…vb) artar. Peptit yapılı bir hormon olduğu için nonsteroid tarzda etki gösterir.
Biyolojik etkileri: *Kolesterolün pregnanolona dönüşümünü uyarır adrenokortikal hormonların (glikokortikoidler ve mineralkortikoidler) sentez ve salınımını artırır. *Damar permeabilitesini azaltarak yangıyı önler. *Protein ve RNA sentezini uyararak adrenal korteksin büyümesini uyarır. *Glukoneogenezi arttırır ve kan şekerini yükseltir. *Fazla salgılanırsa Cushing sendromu ortaya çıkar ve aşırı kilolar oluşur.
Cushing’s sendromu Hipofize bağlı Cushing’s sendromu: Aşırı kortizon üretimine hipofiz tümörleri neden olur.Adrenal bezlere bağlı Cushing’s sendromu: Adrenal bezlerin tümörlerinden kaynaklanırçİatrogenic Cushing’s sendromu: Bazı hastalıkların tedavisi için uzun süreli steroidler kullanılır. Bu hastalarda aşırı kortizon alınımına bağlı Cushing’s sendromu oluşabilir.
İnsanlarda belirtileri: • Birkaç ay ile yıllar arasında değişen bir süreden sonra yüz yuvarlaklaşır ve daha kırmızı bir görünüm alır. • Omuzlar arasında ve üstünde kambura benzer yağ birikimi • Gövdenin alt kısmında cilt üzerinde çatlaklar • Bitkinlik ve kaslarda zayıflık • Su toplanması (ödem) • Hipertansiyon (yüksek tansiyon) • Aşırı kıllanma • Ruhsal sarsıntı • İktidarsızlık veya adetten kesilme • Özellikle omurga ve leğen kemiklerinde osteoporoz • Şeker hastalığının başlaması
STH (GH, Somatotropin, Büyüme hormonu): *STH protein metabolizmasını uyarır. Amino asitlerin kas hücrelerine girişini ve protein sentezini hızlandırır. *Normal gelişme fonksiyonlarından yani büyüme ve kilo alma gibi gelişmelerden sorumludur. *Lipit metabolizmasını da uyarıcı yönde etki yapar.
STH metabolizması bozuklukları: Patolojik durumlara bağlı olarak salınım ve sentezindeki değişiklikler vücutta bozukluklara neden olur. Puberte öncesinde fazla sentezine bağlı olarak Gigantizm (devlik), puberte sonrası Akromegali ve yetersiz senteze bağlı olarak ta Dwarfism (cücelik) bozuklukları gözlenebilir. STH hormonu somatostatin hormonu tarafından kontrol edilir.
Kemik epifizlerin kapanmasından önce büyümehormonunun fazla salgılanması gigantism bulgularının ortaya çıkmasına neden olur ki bunlar: uzun kemiklerde, yüz kemiklerinde ve vücutta boyuna büyüme ve genişleme, proporsiyonel vücut gelişimidir. Eğer büyüme hormonu kemik epfizlerinin kapanmasından sonra aşırı salgılanmaya başlarsa akromegalinin bulguları ortaya çıkar bunlar: ellerde, ayaklarda burun, çene ve dilde büyüme, cildde ve yüzde kalınlaşma ve kabalaşmadır.
TSH (Tirotiropin, tiroid stimülen hormon): Tiroid bezi fonksiyonlarının uyarılması ve devamlılığı için gerekli bir hormondur. Bunun dışında temel metabolizmayı ve sinir sistemi fonksiyonlarını uyarıcı etkileri de vardır. Bazal metabolizmada yükselme, kalp atışlarının hızlanması, sinir sistemi fonksiyonlarının uyarılması, karaciğer glikojeninin azalması gibi metabolik olaylara katılır.
Gonadotrop hormonlar: Bu hormonlar gametogenez ve steroidegenez üzerine etkilidirler. Cinsel organların gelişmesi ve organizmanın reprodüktiv faaliyetlerinin düzenlenmesinden sorumludur. FSH: Ovaryum üzerinde graff foliküllerinin sayısını arttırır ve testislerde spermatogenezi uyarır.
ICSH (LH): • Ovaryumdafolliküllerin oluşumunu artırarak östrojen salgısını uyarır. Ovulasyon ve corpusluteum oluşumuna katılır. Ayrıca testislerde leyding hücrelerinin fonksiyonlarını uyarıcı etkisi de vardır.
LTH (prolaktin): • Süt salgılatıcı bezlerin gelişimini sağlar, corpus luteumun fonksiyonlarının devamını sağlar, analık iç güdülerinin oluşumunu sağlar. • Erkeklerde fizyolojik dozlarda normal testosteron üretiminin devamlılığına katkıda bulunur, sperm motilitesini ve fertiliteyi etkiler. • Hipofizin prolaktin salgılayan bir tümörüne (prolaktinoma) bağlı olarak hiperprolaktinemi ve sonuçta menstrüel düzensizlik ile meme bezlerinden süt gelmesi (galaktore) olur.
