NOKTALAMA İŞARETLERİ

NOKTALAMA İŞARETLERİ • 1. NOKTA 8.TIRNAK İŞARETİ • 2. VİRGÜL 9.PARANTEZ (AYRAÇ) İŞARETİ • 3. NOKTALI VİRGÜL 10. KESME İŞARETİ • 4. İKİ NOKTA 11. KISA ÇİZGİ • 5. ÜÇ NOKTA 12. UZUN ÇİZGİ • 6. SORU İŞARETİ 13. DÜZELTME İŞARETİ • 7.ÜNLEM İŞARETİ

1.NOKTA (.) • Cümlenin sonuna konur: Bu konuda bir kitap yazacağım. Şaban Bey, gezmekten usanmış. Ders çalışıyorlar. • Bir takım kısaltmaların sonuna konur: Prof. vb. sf. Alm. Dr. Doç. • - ncı , -nci , ekinin yerine kullanılır:8. sok , 6. cadde , 7. sahife

Tarihlerde gün , ay , yıl bildiren sayıların arasında kullanılır: 22.09.1972 , 20.03.1996 , 11.05.2000 • Saat bildiren rakamlar arasında kullanılır: 14.30, 10.25 ve 9.30’da • Sayı basamaklarının arasında kullanılır: 688.936, 1.742.162, 2.398 • Gazete, dergi, kitap, şiir, yazı ve bölüm başlıklarından sonra nokta kullanılmaz. Otuz Beş Yaş, Giriş, II. Bölüm, Zaman, Çalıkuşu, Türk Edebiyat

Kuruluş adlarından sonra, tabela ve levhalarda nokta kullanılmaz. Sağlık Ocağı, Başkan, İş ve İşçi Bulma Kurumu... • Kuruluş adlarında her sözcüğün ilk harfini yan yana getirerek yapılan kısaltmalarda genellikle nokta kullanılmaz? TBMM, TDK, ODTÜ, İTÜ, TEDAŞ...

2.VİRGÜL (,) • Art arda gelen aynı görevde olan (özneler, nesneler, tümleçler) sözcüklerin, sözcük gruplarının arasına konur: Karada, havada, denizde yurdu savunurlar. Teyzemler, dayımlar, halamlar gelmişti. Ağaçları, çiçekleri ve kuzuları özlüyordu. • Aralarında biçimce ve anlamca ilgi bulunan (sıralı) cümlelerin arasında kullanılır: Atlar soluyor, terliyor, dört nala koşuyordu. Gel denmesi kolay, git denmesi zordur. Yaşlar kurur, iniltiler durur, çukurlar dolardı.

Ara sözlerin başında ve sonunda kullanılabilir: Cihan yıkılsa , emin ol , bu cephe sarsılmaz. Sevgili yurdum Türkiye , şehitler diyarı, bir cennettir. Ahmet, o çalışkan çocuk, geldi. • Art arda gelen iki sözcük arasında çıkabilecek anlam karışıklığını önlemek amacıyla bunların arasına konur: İhtiyar, bekçiyi çağırdı. Öteki, elini sakladı. Hırsız, kardeşini dövdü. Garson, çocuğu çağırdı.

Hitaplardan sonra kullanılır: Kıymetli Abiciğim, Sevgili Anacığım, Değerli Kardeşim, Sayın Başkan, • Yüklemden uzak kalmış özne sonunda kullanılır: Kadın, kaybettiği torununa benzeyen çocuğu öpüp kucaklıyordu. Fatih, sınıfın en iyi ve en saygılı öğrencisiydi. • Cümlede isimden önce gelen işaret zamirlerinden sonra konur: O, çocukları çok sever. Şu, karşıdaki evin sahibiymiş.

Tırnak işareti kullanılmadan aktarılan cümleden sonra kullanılabilir: Ben de sizinle gelmek istiyorum, dedi. Hepinizi candan kutlarım, demiş. • Sayıların yazımında ondalık bölümleri ayırmak için kullanılır: 20,7 (yirmi onda yedi) 30,85 (otuz yüzde seksen beş) • Ve, veya bağlaçlarından önce ve sonra virgül kullanılmaz. Öğretmen sınıfa girdi ve konuşmaya başladı. Radyoyu açalım veya kapatalım.

Evet, hayır, yok gibi sözcüklerden sonra virgül kullanılır: Evet, şimdi söylüyorum. Yok, sen gelemezsin. • Adlaşmış sıfatları, sıfatlardan ayırmak, böylece anlam karışıklığını önlemek için kullanılır: İhtiyar, kapıcıya doktorun odasını sordu. • Yazışmalarda, yer adlarını tarihlerden ayırmak için konur: Kayseri, 11 Eylül 1994

3. NOKTALI VİRGÜL (;) • Aralarında şekil ve anlamca ilişki bulunan cümlelerin arasına konur: Çok yaşayan bilmez; çok gezen bilir. At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. • Fakat, ama, lâkin, yalnız, ancak, çünkü, öyleyse, bunun için, ne var ki gibi bağlaçlarla birbirine bağlanan cümlelerde bağlaçtan önce kullanılır: O beni hiç anlamadı; oysa anlamasını ne kadar isterdim.

Hemen hazırlığa başlamalıyız; çünkü vaktimiz azaldı. Yediadalar deniyordu; fakat yediden fazlaydılar. • Bir cümlede virgüllerle ayrılmış söz-cük gruplarını birbirinden ayırmada kullanılır. Kimi zaman şiirler, şarkılar söylüyor; kimi zaman susuyor, düşünüyor, dalgınlaşıyordu. Erkek çocuklara, Can, Hasan, Fatih, Ali; kız çocuklara Dilara, Pınar isimlerini verdiler. Edebi eserleri, coğrafi kitapları, üst rafa; tarihi, mesleki kitapları alt rafa dizmişti. • Noktalı virgülden sonra başlayan cümlelerin ilk harfi küçük yazılır.

4. İKİ NOKTA (:) • Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur: “Tarık Buğra’nın en önemli eserleri şunlardır: Küçük Ağa, Osmancık, Yarın Diye Bir şey Yoktur. • Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlelerin sonuna konur: “Aklın ve ilmin üç büyük düşmanı vardır: Fenalık, cahillik ve tembellik.” • Doğrudan yapılan aktarmalarda, aktarı-lan söz ya da yazıdan önce konur. Ahmet Bey şöyle dedi:“Yüzmek için Alanya’ya gitmeyelim.” Abdullah Demirci Bey’i takdim edeyim: Dershanemizin yakışıklı öğretmenlerinden.

Edebi eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur: Ali : Her zamankinden değişik miyim ben? Murat : Her zamanki gibi değişiksin. • Kütüphanecilik alanında yazar adı ile eser başlığı arasına konur? Ali Çolak : Günlük Güneşlik Şarkılar Faruk Nafiz Çamlıbel : Çoban Çeşmesi Ahmet Turan Alkan : Altıncı Şehir • Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 40 : 5 = 8 150 : 2 = 75

5. ÜÇ NOKTA (...) • Benzerlerinin devam edeceğini göstermek için kullanılır: Herkes savaşa gidiyordu: Gençler, yaşlılar, kadınlar... Yüzümüzü ağartan nice şairlerimiz var: Mevlana, Yunus, Fuzuli, Bâki... • Herhangi sbir sebeple bitmemiş cümlelerin sonuna gelerek, anlamı okuyucunun düşüncesine bırakmak gayesiyle kullanılır. Ona düşüncelerimi anlatabilsem... Buraya öyle alıştım ki...

Söylenmek istenmeyen, söylenmesi uygunsuz veya ayıp kaçan sözlerin yerine kullanılır: O h... bana ne dedi biliyor musun? Olayı ... bilmedi. • Alıntılarda atlanan yerleri göstermek için kullanılır: ... Türkçenin çekilmediği yer vatandır, ancak çekildiği yerler vatanlıktan çıkar. • Cevap vermeyişi, suskunluğu belirtmek için üç nokta veya sıra noktalar kullanılır: “- Bana kırgın mısın?” “- ......... “

6. SORU İŞARETİ (?) • Soru cümlelerin veya soru anlamı taşı- yan sözcüklerin sonuna konur. Nasıl kazandınız? Bu akşam nereye gidiyoruz? • Cümlelerin içinde olay, şaşkınlık,taşla- ma, küçümseme anlamı taşıyan sözcük-lerin yanında parantez içinde kullanılır: Zaten onun ne kadar bilgili (?) olduğu konuşmasından anlaşılıyordu. • Şaşırmayı belirtmek için kullanılır: -istediğimiz şeyi yapmadın, niçin???? • Bilinmeyen veya doğruluğundan emin olunmayan tarihlerin yerine kullanılır: (?–1766)

NOT: • 1. İçinde soru sözcükleri ve soru eki bulu-nan, ancak soru anlamı taşımayan cüm-lelerden sonra bu işaret kullanılmaz. Şirin mi şirin, Yapar mı yapar, Niçin geldiğini sordu. • 2. Bazı cümlelerde soru sözcükleri bu-lunmadığı halde soru anlamı vardır. Bu cümlelerin sonuna soru işareti konur: • Adınız?, Memleketiniz? • 3. Aynı cümlede iki ayrı soru anlamı var-sa yalnız cümlenin sonunda soru işareti kullanılır: • Kardeşi mi yoksa babası mı kırdı?

7. ÜNLEM İŞARETİ (!) • Korkma, sevinme, şaşırma, alay, emir, istek gibi heyecan ifade eden cümlelerden sonra kullanılır: Yazık sana! Otursana! Hey! Ne kadar sevindim onlara! • Cümlede parantez içinde kullanılan ünlem işareti söze, alay, küçümseme, inanmama gibi anlamları katar:

Ekonomi bilgilerimiz (!) varmış. Çok mağrurmuş (!) yardım beklemiyor. Öyle sağlam dikmiş ki (!) ilk giyişimde koltuğu söküldü. • Yarıda kesilmiş heyecan cümlelerin sonunda üç noktayla beraber (!...) kullanılır: • Ne heyecandı ya (!...) • Yerme, küçümseme gibi aşırı heyecan yüklü cümlelerin sonunda soru işareti ile birlikte (?) kullanılır: • Güya o herkesten bilgiliymiş (?!)

8. TIRNAK İŞARETİ • Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözlerin başında ve sonunda kullanılır. Peyami Safa: “Hepimiz kendi içimizin diline uygun eserler okuruz.” der. Ahmet: “Dün hastaydım.” diyebildi. • Orjinal biçimiyle aktarılan sözleri veren cümlelerin sonuna iki nokta konur; tırnak içine alınan ifade büyük harfle başlar ve sonundaki işaret, tırnak işareti içinde kalır: Atalarımız: “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.” demişler.

Başka bir kimseden veya yazıdan alınan sözler az çok değişik biçimde verildiği zaman (içerik aktarması) tırnak içine alınmaz: Kanuni’ye göre cihanda en büyük devlet sıhhattir. • Dikkat çekilmek istenen söz ve sözcükler tırnak içine alınır:İsmi niteleyen sözcüğe “sıfat” denir. İnsanın kılavuzu “akıl” dır. Son yıllarda edebiyatımızda “halktan kopma” eğilimi görülüyor.

Eser isimleri, yazı başlıkları yazıda tırnak içinde yazılır: Yeni okuduğum “Küçük Ağa” romanı çok güzeldi. • Tırnak içerisine alınanbaşlıklardan ve kitap isimlerinden sonra kesme işareti kullanılmaz: F. Nafiz “Han Duvarları”yla Anadolu’yu anlatmanın en güzel örneğini vermiştir.Yarın “Otuz Beş Yaş Şiiri”ni işleyeceğiz.

9. KESME İŞARETİ (‘) • Cümle içinde verilen açıklayıcı bilgiler parantez içine alınır: Özgürlük (hürriyet) kişinin en vazgeçilmez ihtiyacıdır. Kiralık Konak (Y. Kadri) yanlış bir batılılaşmayı anlatır. • Tiyatro metinlerinde hareketler parantez içnde gösterilir. Hatice Nine (yerinden doğrularak): “Beri gel oğlum!” • Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir. En büyük deneme yazarı Montaigne (Monteyn)’dir. • Sıra gösteren harf veya rakamlardan sonra parantezin kapsama kısmı kullanılır: 1) .... a) .... A) ....

10. KESME İŞARETİ (‘) • Özel isimlere getirilin çekim eklerini ayırmak için kullanılır: Aydın’ın, Fatih’ten, Yaban’da, Türkiye’de • Özel isimlere getirilen –lı / -li, -sız /-siz, -cı/ -ci, -gil gibi yapım ekleri kesme işareti ile ayrılmaz: Kayserili, Amerikalı, Ahmetgil, Türkçü • Rakamların eklerini ayırmada kullanılır: 1985’te okulu kazanmıştım. • Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır: TBMM’nin, BM’de, ABD’nin, ÖSYS’nin • Harfi düşürülen bir sözcükte düşürülen sir harfin yerini alır: N’apalım? Karac’oğlan

11. KISA ÇİZGİ (-) • Satır sonlarında bitmeyen sözcüklerin, bölünen parçanın sonuna konur: Arasö-zün başında ve sonunda kullanılır. İstanbul - şehirlerin en güzeli - seni seviyorum • Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır: (1939- 1945) • Birbiriyle ilgili iki ismin arasında kullanılır:Türk- Amerikan • Rakamların arasında kullanılır:19-20, 25-30 • Dilbilgisinde ekler ve kökler arasında ayırıcı bir işaret olarak kullanılır:Nokta-la-ma • Arapça, farsça tamlamalarda birleşmeleri belirtmek için:Servet-i Fünun, Abide-i Hürriyet

12. UZUN ÇİZGİ () • Yazı içinde konuşan kişilerden her birinin sözleri başına konur:  Aman kardeş dikkat edelim. Üstüne basmayalım. (O aralık acı acı kedi miyavlamaları işitilir.)  A, bu da ne?  Kediler ...  Nerde hanım?  Altınızda ... NOT: Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde, uzun çizgi (konuşma çizgisi) kullanılmaz.

13. DÜZELTME İŞARETİ (^) • Yazılışları bir, anlamları ve okunuşları ayrı olan sözcükleri ayırt etmek için konur. adem (yokluk) âdem (insan) adet (sayı) âdet (gelenek, alışkanlık) • Arapça ve Farsça’dan dilimize geçen bir takım sözcük ve eklere “g, k, l” ünsüzlerinin ince okunduğunu göstermek için, bu ünsüzlerden sonra gelen “a” ve “u” sesleri üzerine konur: dergâh, sükûn, ahlâk, evlât, hilâl...

NOKTALAMA İŞARETLERİ