A ttention D eficit H yperactivity D isorder

1. Alexander Graham Bell Hans Christian AndersenLewis CarrolCherAgatha ChristieWinston ChurchilBill CosbyWhoopi GoldbergSalvador DaliWalt DisneyKirk DouglasMadonnaThomas EdisonWill SmithAlbert EinsteinMalcolm ForbesErnest HemingwayDustin HofmanMichael JordanJohn F. KennedyJohn LennonSteve McQueenPablo Picasso Muhammad Anwar –SadatGeorg Bernard ShawSteven SpilbergSylvester StalloneAlberto TombaJules VerneWerner von Braun Woodrow WilsonSteve WonderKoziołek MatołekKaczor DonaldŚwinka Piggy ZwierzakTygrysekOrville i Wilber Wright

2. AttentionDeficitHyperactivityDisorder prezentuje: Katarzyna Szymczak

3. ADHD to stan chorobowy charakteryzujący się zaburzeniami pracy mózgu, sprawiający, że dana osoba ma trudności z kontrolowaniem zachowania i utrzymaniem koncentracji. Zaburzenia występują w trzech sferach: emocjonalnej, ruchowej, poznawczej.

4. Kryteria rozpoznania ADHD wg DSM-IV (Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne) • Sześć lub więcej z objawów impulsywności, nadruchliwości i zaburzeń koncentracji uwagi, musi utrzymywać się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym funkcjonowanie dziecka bądź w stopniu nie odpowiednim do jego rozwoju.

5. Objawy impulsywności: • wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane do końca, • ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej, • przerywa, przeszkadza innym, często wtrąca się do zabaw innych dzieci, • często angażuje się w aktywności niebezpieczne (np. wybiega na ulicę bez sprawdzenia czy nic nie jedzie)

6. Objawy nadruchliwości: • nie jest w stanie usiedzieć na miejscu, ma nerwowe ruchy rąk i stóp, • wstaje z miejsca w sytuacji wymagającej spokojnego siedzenia, • chodzi po pomieszczeniu, wspina się na meble, parapety, • ma kłopot ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem, • często jest w ruchu, biega jak „nakręcone”, • bywa nadmiernie gadatliwe i głośne.

7. Objawy zaburzenia koncentracji uwagi: • wykazuje brak koncentracji uwagi na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy, popełnia błędy wynikające z niedbałości, • ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach, • często wydaje się, że nie słucha tego co się do niego mówi, • nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji, ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji,

8. ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć, • nie lubi zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, ociąga się z przystąpieniem do nich, unika ich, • gubi rzeczy niezbędne do pracy lub zajęć, zapomina o wyznaczonych zadaniach, • łatwo je rozpraszają bodźce zewnętrzne, • zapomina o różnych codziennych sprawach, • przerzuca się z jednej jeszcze nie zakończonej aktywności na drugą.

9. Niektóre z objawów ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka. • Objawy upośledzające funkcjonowanie dziecka występują w dwóch lub więcej sytuacjach (np. dom i szkoła). • Upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji) jest istotne i klinicznie stwierdzone. • Objawy nie występują w przebiegu zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego.

10. PRZYCZYNY NADPOBUDLIWOŚCI

11. Uwarunkowania biologiczne Przyczyną tego zespołu najczęściej nie jest organiczne uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników w okresie okołoporodowym, lecz jest bardzo nasiloną, genetycznie uwarunkowaną cechą człowieka. Zaliczamy tutaj:

12. nieprawidłowości w rozwoju dynamiki procesów nerwowych, • postępującą słabość procesów nerwowych, • zachwianie równowagi procesów nerwowych - przewaga procesów pobudzania nad hamowaniem, • zakłócenia ruchliwości procesów nerwowych – labilność układu nerwowego, • mikrodeficyty rozwojowe – parcjalne uszkodzenia OUN • czynniki okołoporodowe – urazy, zamartwica, nieprawidłowy przebieg ciąży, wcześniactwo, nikotynizm, alkoholizm i narkomania w czasie ciąży, infekcje w czasie ciąży,

13. ciężki przebieg chorób zakaźnych w czasie ciąży, • urazy czaszki w dzieciństwie, • przewlekłe zatrucia ołowiem, • alergie i nietolerancja pokarmowa, • niedobór substancji neuroprzekaźnikowych lub zachwianie równowagi, • specyficzne wzorce pracy mózgu – kora przedczołowa, struktury głębokie, spoidło wielkie, móżdżek, • czynniki genetyczne,

14. Uwarunkowania psychospołeczne Czynniki psychospołeczne to głównie dom rodzinny- jego atmosfera oraz szkoła i grupa rówieśnicza a także wszelkiego rodzaju sytuacje traumatyczne przeżywane przez dziecko. Do uwarunkowań psychospołecznych wpływających na powstawanie i utrwalanie nadpobudliwości psychoruchowej zalicza się:

15. niezrozumienie i niezaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka, • odrzucenie emocjonalne, • atmosfera jawnych konfliktów, • zakłócenie komunikacji, • osobowość rodziców, • zaburzone funkcjonowanie rodziny (choroby, zaburzenia psychiczne, uzależnienia), • brak konsekwencji w procesie wychowawczym, błędy wychowawcze rodziców, nauczycieli, • atmosfera panująca w środowisku poza rodzinnym, • relacje nauczyciel – uczeń i uczeń – uczeń, • sytuacje traumatyczne, • długotrwały stres, szybkie tempo życia, nerwowy tryb życia,

16. Objawy nadpobudliwości w sferze poznawczej Przejawiają się krótkim czasem skupienia uwagi, trudnościami w koncentracji, nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić (np. na wypowiedzi nauczyciela w klasie) oraz bardzo łatwym rozpraszaniu się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. wejście kogoś do klasy lub przejeżdżający samochód). Zaburzenia uwagi powodują zwykle, że dotknięte nimi dzieci gorzej radzą sobie w szkole. Pochodną zaburzeń uwagi jest stałe gubienie przedmiotów, a także zapominanie o różnych rzeczach, gdyż, aby coś zapamiętać, trzeba najpierw na to zwrócić uwagę.

17. Objawy nadpobudliwości w sferze emocjonalnej To nadmierna reaktywność emocjonalna i zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce. Reakcje dzieci często są nieadekwatne do bodźca. Są uparte, niecierpliwe, nietolerancyjne. Wykonują czynności bez przewidywania, jakie mogą być ich następstwa zarówno dla samego dziecka, jak i innych. Dzieci z zespołem nadpobudliwości zwykle rozpoczynają wykonywanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Często nie wysłuchują jej nawet do końca. Są bardziej gadatliwe, przerywają innym, nie czekają na swoją kolej w grupowych sytuacjach. Maja krótszy okres odwlekania działania, muszą zrobić natychmiast coś, co przychodzi im do głowy i nie potrafią czekać na nagrodę lub pochwałę.

18. Objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej To nadmierna ruchliwość dziecka, nie połączona z wykonywaniem przez niego zadania, która jest irytująca i dokuczliwa dla będących wokół osób. Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się na meble, u starszych dzieci i nastolatków może to ograniczyć się do wiercenia, kręcenia się na krześle, rysowania, obgryzania długopisu lub poczucia wewnętrznego niepokoju. Warto pamiętać, że pobudzenie wzrasta gdy dziecko przebywa w grupie. Co charakterystyczne, aktywność dziecka nadpobudliwego zwykle jest dość chaotyczna, nie służy określonemu celowi.

19. Zaburzenia współwystępujące • lęk – dziecko takie rozpoczyna i kończy dzień czymś czym mogłoby się zmartwić, u dzieci bitych i krzywdzonych, • depresja – często związana jest ona ze stałym ponoszeniem porażek, ciągłym niepowodzeniem i słyszanymi każdego dnia oskarżeniami rodziców i nauczycieli, • zaburzenia uczenia się – np. zaburzenia pamięci, językowe, dysgrafia, dysleksja, dyskalkulia, • zaburzenia zachowania – bójki, nie umiejętność podporządkowania się panującym normom i regułom społecznym, • nerwica natręctw (myśli, natrętne wyobrażenia, idee, impulsy do działania, pojawiające się w świadomości w sposób nawracający) lub zaburzenia obsesyjno – kompulsywne (obsesyjne rytualne myślenie i kompulsywne, powtarzające się zachowanie, np. liczenie dziur w chodniku, mycie rąk po każdym dotknięciu czegoś). • zachowania i reakcje nerwicowe – zaburzenia snu, lęki, moczenie się, jąkanie, natręctwa, tiki

20. PRACA Z DZIECKIEM Z ZESPOŁEM NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ

21. Techniki pracy z dzieckiem nadpobudliwym: • zmiana środowiska – właściwe usadzenie ucznia (pierwsza ławka), zmiana zespołu klasowego na mniejszy, • skuteczne wydawanie poleceń – jasny, konkretny komunikat, szczegółowe określenie zadania, • dostosowanie zadań do możliwości ucznia – jedno zadanie w jednym czasie, dodatkowy czas na wykonanie, • ustalenie zasad obowiązujących ucznia – jasne stawianie granic, • praca z zachowaniami niepożądanymi, wzmacnianie samooceny – angażowanie dziecka w prace na rzecz klasy i szkoły, • ustalenie konsekwencji i egzekwowanie ich – w razie złamania umowy,

22. zapewnienie dużej ilości wzmocnień pozytywnych – więcej nagród niż kar, unikanie krytykowania, zwracanie uwagi na pożądane zachowania, • wyznaczanie niezbyt odległych celów – określenie sposobu ich realizacji, • systematyczne wdrażanie dziecka do finalizowania każdego działania – systematyczna kontrola, przypominanie o obowiązkach, • po każdych zajęciach ruchowych należy zastosować relaksację, ćwiczenia wymagające spokoju i skupienia – wycinanie, wydzieranie, lepienie, kolorowanie, • odnoszenie się do dziecka z wyrozumiałością i cierpliwością – akceptacja tego, że złe zachowanie wynika z nieumiejętności kontrolowania swojego zachowania, a nie ze złości.

23. Wskazówki dla nauczyciela do pracy z uczniem nadpobudliwym: • szukaj wsparcia wśród kolegów z pracy, kształcenie dziecka nadpobudliwego jest męczące i specyficzne, poszukaj kogoś kogo mógłbyś się poradzić, • pozostawaj w stałym kontakcie z rodzicami, stwórzcie system wsparcia dla siebie, • bądź świadom własnej niewiedzy i ograniczeń w tym temacie, nie bój się prosić o pomoc,

24. rozmawiaj z dzieckiem – może ono podpowie ci jak lubi pracować, kiedy najlepiej mu się uczy, upewnij się, że twój uczeń wie na czym polega nadpobudliwość i starajcie się razem stworzyć plan pracy, • dobrym pomysłem jest prowadzenie korespondencji z rodzicami w specjalnym zeszycie, pozwala to na lepszy kontakt z rodzicami oraz na częstsze informacje zwrotne dla dziecka – tak bardzo mu potrzebne, • codzienne, tygodniowe raporty na temat postępów ucznia to kolejne źródło informacji zwrotnych i zachęta do dalszego działania.

25. Wskazówki z obszaru dydaktyki: • częsty kontakt wzrokowy sprowadza dziecko nadpobudliwe na ziemię, wyrywa je z rozmyślań, może być też sposobem na przekazanie akceptacji i zachęty do pracy, • należy często powtarzać i zapisywać wskazówki – dzieci nadpobudliwe potrzebują usłyszeć jedną informację parę razy, • dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela, • w ocenie pracy domowej należy zwracać uwagę na jakość, dzieciom nadpobudliwym nie służy nadmiar obowiązków, lepiej by zrobiło czegoś mniej ale porządnie i do końca,

26. jedną z najlepszych technik nauczania dziecka nadpobudliwego jest rozbijanie zadań na mniejsze części, pozwoli to na uwierzenie, że potrafi coś zrobić i uniknie pesymistycznego nastawienia do zadania, • pamięć i koncentracja to słabe punkty dzieci nadpobudliwych, warto nauczyć je różnego rodzaju sztuczek np. ćwiczenia usprawniające koncentrację uwagi, zapamiętywanie mnemotechniczne, • wiele dzieci nadpobudliwych lepiej uczy się wzrokowo niż słuchowo, dlatego warto zapisywać to co chcemy powiedzieć, szczególnie, gdy mamy do zakomunikowania coś ważnego, • upraszczanie poleceń, instrukcji, planów pozwoli na lepszą komunikację z dzieckiem,

27. często zamiana różnych rzeczy w zabawę pozwala na lepsze zrozumienie matematyki lub biologii, • nadpobudliwi uczniowie muszą czuć się zaangażowani w zadanie – zwracaj uwagę na współpracę w klasie, • trudności z pisaniem ręcznym można przezwyciężyć, proponując inną formę, np. pisanie na komputerze, lub częściowe odpytywanie ustne, • wykorzystuj w pracy wiele ćwiczeń i zabaw ruchowych, pozwoli to na wyładowanie nagromadzonej energii i skupić uwagę, • korzystniejsze dla ucznia nadpobudliwego jest wdrażanie do czytania po cichu, sposobem sprawdzenia zrozumienia czytanego tekstu może być rozmowa,

28. Wsparcie emocjonalne: • zwracaj baczną uwagę na emocje pojawiające się w trakcie uczenia – dzieci nadpobudliwe często żyją w świecie porażki, dlatego warto im pokazywać pozytywne strony nauki, • często pozwalaj dziecku na wyjście z klasy, by mogło odpocząć i na nowo się skupić, jest to forma nauki i samokontroli, • często komentuj postępy dziecka – nadpobudliwi uczniowie potrzebują informacji zwrotnej, • używaj czasami żartobliwego tonu, niekonwencjonalnego i pełnego fantazji podejścia do problemu, co pomaga skupić uwagę,

29. obserwuj dziecko i naucz się dostrzegać sygnały ostrzegawcze poprzedzające pojawienie się zachowania niepożądanego, • podkreślaj każdy sukces osiągnięty przez nadpobudliwego ucznia – nawet ten najmniejszy, • przeprowadź trening emocjonalno – społeczny, który pozwoli dzieciom z nadpobudliwością lepiej zrozumieć emocje i zachowania własne i innych ludzi, • ucz je brania odpowiedzialności za siebie, • ciągle pamiętaj by nadpobudliwego ucznia chwalić, akceptować, zachęcać do działania i podtrzymywać na duchu, • ważne jest także wytłumaczenie reszcie klasy, na czym polega nadpobudliwość, by uniknąć napiętnowania tego ucznia w klasie.

30. Nadawanie struktury życiu dziecka: • sporządzaj listy zadań do wykonania, w pracy używaj tabel, spisów; dzieci nadpobudliwe nie potrafią stworzyć sobie struktury, dlatego trzeba im w tym pomóc; nadpobudliwi uczniowie potrzebują wprowadzenia, powtarzania, nadania kierunku i określenia granic, a także czegoś co będzie przypominało im o zadaniu, • ustal i spisz zasady postępowania – dzieci czują się pewniej, gdy wiedzą, czego się od nich oczekuje, • ustal granice dopuszczalnych zachowań podczas lekcji, co pozwoli uczniowi łatwiej odnaleźć się w świecie pełnym bodźców, • harmonogram zajęć powinien być przewidywalny, a o każdej zmianie warto informować dziecko przed jej wprowadzeniem; niezapowiedziane zmiany często prowadzą do utraty orientacji i wielu trudności, • pomagaj wraz z rodzicami planować dziecku czas spędzany poza szkołą; ucz je robienia planów i harmonogramów.

31. Aktywne zaangażowanie uczniów w proces dydaktyczny: • pomoc rówieśnicza – uczeń nadpobudliwy powinien być w parze z uczniem najlepszym pod względem nauki i zachowania. Dobrze byłoby, aby dziecko nadpobudliwe również mogło pomóc rówieśnikom, w czymś w czym jest dobre, wzmocni to jego poczucie wartości, • współpraca w grupie – każde dziecko powinno mieć swój udział w pracy grupy, na początku zaczynamy od małych grup dopiero gdy uczniowie nadpobudliwi przyswoją sobie zasady pracy w grupie i nauczą się skutecznie współpracować powiększamy grupę, • stosowanie pozytywnych wzmocnień – stworzenie takiej atmosfery, w której dziecko nadpobudliwe otrzyma wsparcie rówieśników, ich akceptację. Uzyskujemy to przez stosowanie wzmocnień czyli nagradzamy za najmniejszy sukces, ucząc wszystkie dzieci wzajemnego poparcia. Dziecko nadpobudliwe potrzebuje wsparcia rówieśników w bardzo silnym stopniu.

32. Pozwólmy naszym dzieciom zatrzymać się w natłoku myśli, w ciągłej gonitwie. Pokażmy trochę cierpliwości, na pewno zaprocentuje.Dziękuję i życzę powodzenia.Pedagog szkolnyZdzisława Katarzyna Szymczak