Guðbergur Rúnarsson, Landssamband fiskeldisstöðva

1. Norðmenn – leyfisveitingar og skipulagsmál í fiskeldiGullestad skýrslan – Effektiv og bærekraftigarealbruk í havbruksnæringen Guðbergur Rúnarsson, Landssamband fiskeldisstöðva

2. Nýting fóðurs • 1,2 milljón tonn af fóðri í laxeldi gaf: • 550.000 tonn af bein- og roðlausum fiski • Hefði aðeins dugað til að framleiða: • 270.000 tonn af bein- skinnlausum kjúklingakjöti eða • 160.000 tonn af svínakjöti.

3. Þróun í Noregi • Ótrúleg þróun fiskeldis í Noregi s.l. 40 ár • frá 531 tonni 1971 í u.þ.b. 1 milljón tonna 2010 • ein mikilvægasta atvinnugrein strandsvæðanna • Ótrúlegir hæfileikar greinarinnar að leysa vandamál sem upp hafa komið: tækni, rekstur, heilbrigði, eldi, fóður, markaðssetning. • Grundvöllur þess að fiskeldi verður mikilvægasta útflutningsgreinin í Noregi þegar olíuævintýrinulýkur. • Samkeppnisforskot Norðmanna eru einstakar aðstæður fyrir eldi í sjó. • Nú er svo komið að lítið er eftir af heppilegum svæðum og þá helst í Norður Noregi

5. Stefna Norðmanna um umhverfisvænt og sjálfbært fiskeldi frá 2009 • Sjúkdómar í fiskeldi hafi ekki áhrif á villtan fisk, og stærsti hluti eldisfisksins vaxi í sláturstærð með lágmarks lyfjanotkun. • Fiskeldi í sjó hafi ekki áhrif á breytingar á erfðaeiginleikum villtra fiskstofna. • Allar eldisstöðvar í rekstri uppfylli reglur um ásættanlegt umhverfisástand, og losa ekki næringarsölt og úrgang umfram þolmörk viðtaka. • Skipulegt fiskeldi í sjó og svæðanotkun þess minnki umhverfisáhrif og hættu á sjúkdómasmiti. • Þörf fiskeldisins fyrir fóður er mætt án þess að ógna villtum sjávardýrastofnum.

6. Gullestad nefndin í Noregi • Þrjár forsendur nefndarinnar um þróun fiskeldis í Noregi: • Strandsvæði Noregs verði skipt upp í aðskilin eldissvæði með eldisstaðsetningum • Aðgerðar á eldissvæðum skulu stjórnast af skilgreindum vísum (indikatorum) og verlagsreglum (handlingsregler) • Eldisfyrirtækin á einstökum eldissvæðum fái meira hlutverk og samfélagsábyrgð við að lausn á sameiginlegum viðfangsefnum.

7. Norska nefndin • Engin ný eldisleyfi eða aukning á MTB þar til að framleiðslusvæði hafa verið skilgreind • Svæði fyrir lokuð kerfi eru aðgengileg • Hækka mörk þyngdar á seiðum fyrir útsetningu upp fyrir 250 gr. • Auka og stækka fiskeldi á landi • Styrkja og auka umhverfisvöktun hjá stórum eldisstöðvum og deildum þeirra. • Umsóknum um stofnun eða stækkun á seiðaeldisstöðvum í forgang.

8. Gullestad nefndin fra.h • Ráðleggur eldisfyrirtækjunum að skipuleggja sameiginleg verkefni á framleiðslusvæðunum • Nefndin leggur til að ríkið kom fram með væntingar um svæðaskipulag í fiskeldi • Gerð verði “pilot” eldistöð fyrir sjálfbært eldi • Gerður verði vegvísir um skipulag fiskeldisins • Ráðleggur að eftir nokkur ár verði það metið af sveitarfélögum hvort fasteignaskattur á fljótandi fiskeldismannvirki í sjó hafi haft æskileg áhrif. • Þörf á vísinda- og rannsóknaverkefnum: lokuð kerfi, sjúkdómar, sníkjudýr, fóður, flutningar, áhrif á umhverfi og velferð fiska svo eitthvað sé nefnt.

9. Norsk strandsvæði • Norsk strandsvæði er stærsti almenningur í Noregi. Þar er öllum frjáls för, tómstundaveiði heimil og aðgangur fyrir alla. Aðgangur er þó takmarkaður við fiskeldissvæðin. • Með nýtingu á strandsvæðanna, vali milli ólíkra hagsmuna koma fram ýmis vandamál sem eru aðkallandi og þarf að takast á við og leysa. • Hvernig næst góð skipting svæða milli mismunandi nýtingahagsmuna? Á hvað á að leggja áherslu? • Ríkið, fylki, landshlutar og sveitarfélög standa frammi fyrir þeirri áskorun að stýra nýtingu stórra strandsvæða. • Fiskeldi í Noregi er stór iðnaður. Eldislaxinn með ákjósanlegum framleiðslu- og markaðskostum er sigurvegarinn. • Í mörgum tilvikum fellur stjórnsýsla undir nokkur sveitarfélög. Í slíkum tilfellum er þörf á sameiginlegu átaki sveitarfélaganna í skipulagsmálum.

10. Fylkiskommunen meðhöndlar allar fiskeldisumsóknir • “Soner” Svæði, árgangasvæði, branngater • Ein aðaláhersla er á að skipta strandsvæði Noregs í “soner” eldissvæði sem síðan er skipt niður í útsetningarsvæði fyrir vorfisk (sone 1) og svæði fyrir haustfisk (sone 2) • Með slíku fyrirkomulagi er hugsunin sú að allur fiskur fari í/úr kvíum á sama/(svipuðum) tíma. Eftir slátrun eru svæði hvíld til að minnka áhættu t.d. af völdum vírusa, snýkjudýra o.fl. • Hugtakið “branngater” eru aðliggjandi eldisfrí svæði, hugsuð til að hindra að smit berist á milli svæða. • 1000 svæði eru fyrir lax. 600 eru í rekstri. Svæði í hvíld eftir slátrun

11. Dæmi um verklagsreglur • Bannað verði að flytja seiði, tæki og búnað milli eldissvæða • Mikið tap í eldisrekstri á ákveðnu svæði er merki um slæma nýtingu strandsvæðis • Minnka lífmassa á svæðum með mikið tap • Stuðla að flutningi til svæða með lítið tap.

12. Umhverfisáhrif frá fiskeldi • Losun á lífrænum úrgangi og næringarsöltum • Losun á lyfjaleyfum og ýmsum efnum • Áhrif á villtan lax og sjóbirting • Áhrif á sjávardýrastofna, fisk, skeldýr og lindýr • Áhrif á fugla og spendýr

13. Smáar og stórar eldisstöðvar • Stærðaraukning í sjókvíum eykur ekki líkur á sjúkdómum, en • afleiðingarnar af sjúkdómum eru mun meiri • gerir kröfu um áreiðanlegt rekstrarverklag og mikla tækni • Stærri stöðvar • gera mögulegt og er forsenda þess að bæta nýtingu svæða

14. Hvíld svæða • Hvíld svæða minnkar smit í umhverfinu • áhrifin eru háð mörgum þáttum • Hvíld er notað sem fyrirbyggjandi aðgerð • staðsetningar minnst 2 mánuðir • Kappkosta hvíla svæði í 1 mánuð • Framkvæmd er misjöfn • Hvíld búnaðar og svæða er framkvæmd til að koma í veg fyrir að útbreiðslu sjúkdóma í fiskeldi.

15. Heilbrigðisástand í laxeldi í Noregi • Gott eftirlit með bakteríusjúkdómum - leiðir til minni lyfja- og efnanotkun. • Áskorunin eru – “gömlu og nýju” vírussjúkdómarnir • Laxalúsin er stærsta áskorunin • Hlutfallslega er mikið tap sem stafar af sjúkdómum.

16. Snerting við vatn og útbreiðsla smits • Smit breiðist út með vatni milli fiska • Vatnið/sjórinn er áhrifamesta smitleiðin fyrir flesta sjúkdóma ásamt flutningi á lifandi fiski • Rannsóknir sýna að fjarlægð milli stöðva er mikilvægur áhættuþáttur • Niðurstaða. Straumhraði, straumátt og fjarlægð milli stöðva • Fjarlægð notuð sem aðalforsenda • Straumfræðimódel er stundum notað – Það er mikilvægt verkfæri við mat á smitáhættu.

17. Ástæður fyrir framleiðslutapi í fiskeldi • Tap er mismunandi eftir fylkjum í Noregi • Í Færeyjum liggur tap í milli 5-10% • Noregi að meðaltali í kringum 20% • Um 80% þess er fiskdauði • og Skotlandi allt að 28% • Mikilvægir áhættuþættir fyrir tapi: • Vatnsgæði í seiðaeldi og gæði seiða • Staðsetningar og rekstur sjókvíastöðva • Fjöldi fiska í sjókví • Gæði eldissjávar og umhverfisþættir í staðsetningu.

20. Framleiðslusvæði • Fjórar norskar stofnanir; Matvælastofa, Fiskistofa, Loftlags-og fráveitustofa og Auðlindastofa vilja taka upp svæðaskipulag, skilgreind framleiðslusvæði og verklagsreglur til að bæta svæðanýtingu með lágmarks umhverfisáhrifum frá fiskeldi. • Norsku stofnanirnar eru sammála um: • skipuleggja framleiðslusvæði í fiskeldi, aðskilin með svæðum með engu fiskeldi, branngater • skilgreina verklagsreglur og vísbendingar/kennitölur (indikatora) sem sýna góða nýtingu svæðis í fiskeldi á viðunandi hátt. • Strandsvæði ber að kortleggja ýtarlegar upplýsingar um strauma til að hafa besta vísindalegan grunn til að staðsetja fiskeldi miðað við umhverfi og smithættu. • Taka meira tillit til umhverfisins en nú er gert en einnig heilbrigði fisks og velferð fiska. • Margar stofnanir eru í ákvörðunarferlinu og eðlilegt þykir að kanna hvernig stofnanirnar framkvæma tillögur nefndarinnar með sem hagkvæmustum hætti.

21. Einföld mynd af umsóknarferli fyrir fiskeldi í Noregi Heimild: