KAMU HARCAMALARI ve GELİRLERİ

1. KAMU HARCAMALARI ve GELİRLERİ Yrd.Doç.Dr. M.Umur TOSUN

2. Kamu Hizmetlerinin Ayrımı • Topluma götürülen hizmetler; kamusal, yarı kamusal ve özel (kişisel) mal ve hizmetler olarak incelenebilmektedir. • Kamusal mal ve hizmetler • Yarı Kamusal mal ve hizmetler • Kişisel mal ve hizmetler • Ayrımda kullanılan kriterler; tüketimde rakip olma/olmama ve tüketimden dışlanabilme / dışlanamama.

3. Kamu Giderleri • Fonksiyonel ayrım • Eğitim giderleri, • Sağlık giderleri, • Yönetim Giderleri, • Bayındırlık giderleri • Sosyal giderler. • Ekonomik Ayrım • Cari, • Yatırım • Transfer • Mali Transferler (Sübvansiyonlar) • Sosyal Transferler

4. Verimli – Verimsiz Giderler Ayrımı • Ekonomik üretim kapasitesini artıran harcamalara verimli harcamalar denir. • Ekonomik üretim kapasitesini artırmayan harcamalara verimsiz harcamalar denir. • Diğer Ayrımlar • Gideri Yapan Birime Göre Ayrımlar • Merkezi Yönetim ve Yerel Yönetim Harcamaları • Adi ve Olağanüstü Harcamalar • Zorunlu – İhtiyari Gider Ayrımı

5. Kamu Harcamalarının Artışını Açıklamaya Yönelik Görüşler • Wagner Kanunu, devletin faaliyetlerinde sürekli artış kanununu ileri sürmüştür. Milli hasıla arttıkça kamu harcamalarının da arttığını ileri sürmektedir. • Peacock-Wiseman yaklaşımı, savaşlar gibi olağanüstü dönemlerde kamu harcamalarının sıçrama yaptığını ve bunalım sonrasında eski haline geri dönmediğini ileri sürmektedirler.

6. Diğer yaklaşımlar; • Sosyal Refahın artırılması yaklaşımı, sosyal hizmet üretimi amacıyla devletin, kamu harcamalarının düzeyini artırdığı, bu yöndeki etkileşimin süreklilik içerisinde gerçekleştiği kabul edilmektedir (Pigou ve Dalton). • Maksimizasyon yaklaşımı, demokrasi ile yönetilen bir ülkede hükümetler kendi yaşam sürelerini maksimum kılmaya çalışırlar. Seçmenlerde kendi gelirlerini maksimum kılma çabası içindedirler. Bu durum kamu harcamalarını olduğundan daha yüksek bir noktaya taşımaktadır (Buchanan & Tullock, Downs).

7. Kamu Gelirlerinin Türleri • Vergiler • Harçlar • Şerefiyeler • Parafiskal Gelirler • Para ve Vergi Cezaları • Mülk ve Teşebbüs Gelirleri • Borçlanma Gelirleri • Fonlar • Para Basmaktan Elde Edilen Gelirler • Bağışlar • Ganimetler

8. Vergi, zorunlu ve karşılıksız olarak gerçek ve tüzel kişilerden alınan parasal değerlerdir. Zorunlu olmaları ve karşılıksız olma özellikleri ile diğer kamu gelirlerinden ayrılmaktadır. • Harçlar, devletin bazı hizmetleri nedeniyle alınan iktisadi değerler olup, vergilerden farklı olarak harçlarda özel yarar elde etme söz konusudur. Yargı harçları, noter harçları, eğitim harçları örnek olarak gösterilebilir. Nitelikleri cebridir, kişilere özel yarar sağlamaları nedeniyle toplanır, sinai ve yapılan hizmet ticari ve sinai nitelikte değildir.

9. Resimler, bir iş ya da faaliyetin yapılmasına yetkili kuruluşlar tarafından izin verilmesi dolayısıyla yapılan bir ödemedir. Rıhtım resmi, ithalatta alınacak damga resmi örnek olarak verilebilir. • Şerefiyeler, yapılan bir bayındırlık hizmeti nedeniyle o bölgede bulunan gayrimenkullerin değerindeki artışa karşılık belirli bir tutarda tahsil edilen kamu gelirlerine şerefiye denilmektedir.

10. Parafiskal gelirler, Sosyo-ekonomik alanda devlet müdahaleciliğinin genişlemesi dolayısıyla artan kamu harcamalarının bir bölümünü karşılamak suretiyle belirli amaçların gerçekleştirilmesi için kurulan kamu veya yarı-kamu niteliğinde olan ekonomik, sosyal ve mesleki kuruluşlara bu amaçlarının finansmanı için kamu otoritelerince gelir toplama yetkisinin verilmesiyle ortaya çıkan ve bütçe dışı bir kamu geliridir. Sosyal güvenlik kurumunun topladığı primler, meslek odaları ile baroların aidatları örnek olarak verilebilir.

11. Para ve vergi cezalarının temel amacı gelir yaratmak değildir. Para cezaları, toplum bireylerinin, birbirleri ile olan ilişkileri ve kamu düzeni açısından konulmuş bulunan kural ve koşullara uygun davranmayı sağlamaya aksine hareket edenleri cezalandırmaya yönelik yaptırımlardır. Vergi cezaları ise mükelleflerin vergi yükümlülüklerini gereğine uygun bir şekilde yerine getirilmesini, getirmeyenleri cezalandırmayı amaçlamaktadır.

12. Mülk ve teşebbüs gelirleri, arazi, bina, orman, maden gibi gayrimenkuller ile devletin ticari, sinai ve mali girişimlerinden sağladığı gelirleri kapsamaktadır. • Borçlanma gelirleri, cari bütçe gelirleri ile bütçe giderleri arasındaki açığı kapatabilmek için başvurduğu teorik olarak geçici bir gelir kaynağıdır. Tek amaç bütçe açığının giderilmesi değil ancak büyük yatırım ve reformların finanse edilmesidir.

13. Fonlar, özellikle bütçe dışında olması nedeniyle siyasi, idari ve mali açıdan harcanması kolay olan fonlar günümüzde kamu gelirleri açısından önemini yitirmiştir. • Para basmaktan doğan gelirler, senyoraj geliri olarak da ifade edilen kamu geliri olup, para üzerindeki yazılı değer ile satın alma gücü arasındaki farkı ifade etmektedir. Enflasyonist etkileri nedeniyle kullanımı büyük ölçüde ekonomik koşullara bağlı bulunmaktadır.

14. Diğer kamu gelirleri, dolaylı olarak gelir yaratan ya da toplam kamu gelirleri içerisindeki önemi fazla olmayan başka gelir kaynaklarından da söz edilebilir. • Bağış ve yardımlar, gerçek ve tüzel kişiler tarafından karşılıksız olarak, gönüllük esasına dayalı olarak yapılan ödemeleri ifade etmektedir. • Ganimetler, savaş vb olayların ortaya çıkması halinde ancak söz konusu olabilecek kamu gelirleridir. • Kamu alacağının cebren tahsili sırasında yasa hükümlerine göre haczedilen mallar, müsadere, kanuni mirasçıların bulunmaması durumunda devlete intikal eden servet unsurları da ayrı bir kamu geliri olarak ifade edilmelidir.