LITOSFERA

1. LITOSFERA • Gleba, podobnie jak woda, zanieczyszczona ściekami lub bezpośrednio fekaliami ludzkimi i zwierzęcymi, staje się rezerwuarem przede wszystkim mikroflory i postaci rozwojowych pasożytów przewodu pokarmowego

2. W glebie wirusy jelitowe mogą przetrwać, w zależności od warunków (pH, wilgotność, temperatura, stężenie i rodzaj soli nieorganicznych oraz substancji organicznych itd.), przez kilkanaście do ponad stu dni; w glebach ilastych wirusy poliomyelitis wykrywano do 170 dni od infestacji. Na powierzchni warzyw - te same wirusy oraz wirusy Coxackie - wykazywano jeszcze po 2 miesiącach przechowywania w chłodni.

3. Bakterie rodzaju Escherichia przeżywają w glebie krócej niż Enterobacter i Citrobacter. Stałe siedliska w glebie zajmują tworzące przetrwalniki laseczki (Gram-dodatnie; tworzące przetrwalniki) z rodzajów Bacillus (laseczki tlenowe) i Clostridium (laseczki beztlenowe), które mogą występować też w aerosferze i hydrosferze.

4. Bezwzględnie chorobotwórcze są dla człowiekalaseczki wąglika i laseczki woskowe). • W zależności odwrót zakażenia wąglikiemchorobauczłowiekaprzebiegaćjakopostać skórna, zapalenie płuc lub jelita cienkiego, zaś infekcja laseczką woskową ma charakter zatrucia pokarmowego (toksyny).

5. Spośród laseczek beztlenowychwglebie zanieczyszczonej kałem koniabytują przetrwalniki laseczki tężca), laseczki zgorzeli gazowej i obrzęku złośliwego oraz gatunków pokrewnych. Laseczki te wytwarzają w ustroju żywiciela toksyny o różnym działaniu.

6. Nawet w drobnych ranach przetrwalniki laseczki tężca wytwarzają postacie wegetatywne, które wydzielają egzotoksynę - tetanospazminę, przenoszącą się z krwią i chłonką - wykazującą specjalne powinowactwo do wybranych struktur tkanki nerwowej. W obrazie klinicznym tężca dominują objawy z ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, połączone z nadmiernym napięciem mięśni twarzy, szyi i karku, tułowia, brzucha i kończyn dolnych.

7. W badaniach sanitarnych gleby wykorzystuje się Clostridium perfringensjako bakterię wskaźnikową.

8. Do ściśle związanych z litosferą grzybów chorobotwórczych dla człowieka i wielu zwierząt zalicza się z rodziny Mucedinaceae rodzaje Trichophyton i Microsporum. • Grzyby te określa się jako geofilne.

9. Pasożytując na włosach i zrogowaciałych komórkach naskórka, keratynofilne (keratynolityczne) grzyby dostają się wraz z nimi do ziemi, gdzie niektóre z nich wytwarzają na włosach tzw. narządy perforacyjne, których nie tworzą w innych warunkach.

10. W ziemi zachowują zdolność inwazji w stosunku do człowieka przez miesiące, a nawet lata. Znane są przypadki zarażeń omawianymi grzybami robotników ziemnych, np. zatrudnionych przy wymianie rurociągów wodnych.

11. Grzyby tzw. dymorficzne wytwarzają w ziemi grzybnie prawdziwe, złożone zwielokomórkowych strzępek, oraz zarodniki, charakterystyczne dla określonego rodzaju • W ustroju żywiciela natomiast tworzą postacie wegetatywne, często w formie komórki pączkującej w makrofagach i innych komórkach fagocytujących. • Wśród grzybów ważne miejsce zajmują przedstawiciele rodzajów Histoplasma, Blastomyces i Sporotrichum.

12. Z cząstkami gleby lub kurzu domowego (rozkładające się drewno) drogą inhalacyjną dostają się do ustroju człowieka zarodniki Histoplasma capsulatum. Gatunek ten, opisany w 60 krajach, wywołuje ostre zapalenie płuc, ogniskowe zmiany skóry, a w części przypadków histoplazmozę wieloogniskową.

13. Zasięg geograficzny występowania Histoplasma capsulatumobejmuje kraje o klimacie ciepłym, w których temperatura gleby nie spada poniżej 10°C. Opisano epidemie histoplazmozy w Kanadzie, w różnych stanach Ameryki Północnej, Ameryce Środkowej i południowej oraz Australii. W niektórych krajach histoplasmozę farmerów i ogrodników uznano za chorobę zawodową.

14. Przypuszcza się, że w podobny sposób przebiega inwazja grzybów rodzaju Blastomyces. Do ustroju żywiciela dostają się drogą inhalacyjną konidia i fragmenty grzybni rozwijającej się w ziemi. W makrofagach pęcherzyków płucnych wytwarzają się z nich wegetatywne komórki pączkujące. B. dermatitidis wytwarza tylko jeden blastospor, a B. brasiliensis kilka.

15. Podobne postacie wykrywa się też w innych komórkach fagocytujących i pozakomórkowo w wielu narządach. Wyróżnia się blastomykozy płuc, skóry i tkanki podskórnej, ośrodkowego układu nerwowegoi uogólnione wieloogniskowe.

16. Gatunkiem kosmopolitycznym jest natomiast Sporotrichiumschenckii, tworzący w ziemi grzybnię prawdziwą, zaś na powierzchni strzępki konidiotwórcze z konidiami łatwo przenoszącymi się z wiatrem na rośliny. Wydaje się, że do ustroju człowieka konidia dostają się najczęściej przez uszkodzoną skórę odkrytych części ciała, gdyż ognisko pierwotne grzybicy tworzy się zwykle w postaci guzka ulegającego martwicy w skórze twarzy, dłoni lub stóp.

17. Poza skórą zakażenia mogą dotyczyć węzłów chłonnych lub w postaciach uogólnionych wielu narządów. Sporotrychozę uogrodników i rolników w wielu krajach uznano za chorobę zawodową.

18. Do grzybów rozpowszechnionych w litosferze należy również Cryptococcus neoformans. Gatunek ten rozwija się łatwo w naszym klimacie, głównie w okresie jesiennym, w wydalinach gołębi i prawdopodobnie innych ptaków, a także w glebie zanieczyszczonej tymiwydalinami.

19. Cryptococcus występuje w postaci komórek wegetatywnych z grubą otoczką wielocukrową, wytwarzających pojedyncze blastospory. W ustroju człowieka łatwo dostaje się do komórek fagocytujących. Wywołuje kryptokokozy narządowe (skóra i tkanka podskórna, narządy układu oddechowego, gałka oczna, przewód pokarmowy, stawy - głównie kolanowe, ośrodkowy układ nerwowy) lub uogólnione (fungemia), często prowadzące do śmierci.

20. Spośród helmintów(płazińce), poprzez zanieczyszczoną kałem psa ziemię lub bezpośrednio z sierści zwierzęcia, człowiek może się zarazić tasiemcami- tasiemcem bąblowcowym itasiemcem kręćkowym. • Tasiemiec bąblowcowypowoduje u człowieka bąblowicę. Tasiemce te pasożytują u człowieka (głównie u hodowców owiec, kóz) w postaciach larwalnych, często lokalizujących się w mózgowiu.

21. W glebie występują często postacie inwazyjne pasożytów należących do obleńców z rodzajów: • Ascaris (A: lumbricoides), • Toxocara (T. canis, T_. Cati), • Ancylostoma (A. duodenale), • Necator (N. americanus), • Strongyloides (S. stercoralis), • Trichocephalus (T. trichiurus).

22. U większości tych gatunków w odpowiednich warunkach (temperatura, wilgotność, dostęp tlenu itp.) z jaj wydalanych z odchodami żywiciela postacie inwazyjne wykształcają się w środowisku zewnętrznym. Natomiast u węgorka jelitowego w Afryce,krajach subtropikalnychi tropikalnych Ameryki Południowej i Środkowej, rzadko w Europie, do gleby trafiają larwy rabditopodobne, które przekształcają się w inwazyjne larwy filariopodobne.

23. Te dwa typy larw występuja także w rozwoju Ancylostoma duodenale.Głównymi wrotami inwazji larw filariopodobnych jest skóra a także per os.

24. Obecnie ocenia się, że Ancylostomai Necator występują u ok. 1/4 ludności Świata. W Polsce spotyka się przypadki zawleczenia ancylostomozy (warunkiem rozwoju larw jest temperatura gleby nie niższa niż 8°C) oraz węgorczycy. Ostatnio wykrywano też larwy tych nicieni u osób stale mieszkających w Rzeszowskiem i Lubelskiem i nie wyjeżdżających poza granice kraju.

25. Podsumowanie • Istnieje ogromna różnorodność gatunkowa czynników etiologicznych chorób człowieka, których rezerwuary występują wposzczególnych częściach biosfery. Ich wykrycie i identyfikacja w środowisku bywa bardzo trudna. W sytuacji epidemii udowodnienie istnienia takiego źródła możliwe jest pod warunkiem rozpoznania choroby zakaźnej lub inwazyjnej u większej liczby osób, które uległy infekcji z tego samego rezerwuaru.

26. Ocena wpływu działalności człowieka na terezerwuary w aerosferze, hydrosferze i litosferze nie jest jednoznaczna. Rozwój cywilizacyjny społeczeństw prowadzi do powstawania sytuacji sprzyjających lub obniżających możliwości tworzenia się ipowiększania rezerwuaru zarazków.

27. Zagęszczenie populacji H. sapiens w dużych aglomeracjach miejskich sprzyja rozwojowi chorób, których czynnikami etiologicznymi są zarazki transmitowane bezpośrednio z człowieka na człowieka. • Dla wielu miast stwarza się systemy kontroli powietrza i wody oraz buduje oczyszczalnie ścieków, co pomaga w niszczeniu rezerwuarów zarazków.

28. Postęp cywilizacyjny sprzyja chemizacji biosfery. Przemysł chemiczny i farmaceutyczny wyprodukował kilka milionów związków chemicznych, w większości nowych dla środowiska naturalnego. Wiele z tych związków i ich produktów ubocznych, powstających w toku syntez lub podczas ich rozpadu, trafia do aerosfery, hydrosfery i litosfery. Nie są nam znane skutki ich wpływu na rezerwuary czynników biotycznych

29. Możemy się spodziewać, że niektóre nowe związki chemiczne niszczą zarazki, lecz inne mogą stymulować rozwój populacji mikroorganizmów lub zamykanie się cykli rozwojowych pasożytów zwierząt i człowieka. W pewnym stopniu dotyczy to także czynników fizycznych, które mogą wpływać niezależnie na powstawanie, kształtowanie się i niszczenie rezerwuarów zarazków.

30. Trzeba więc przewidywać w następnych latach istotne przesunięcia w częstości chorób zakaźnych i pasożytniczych oraz grzybic w związku ze zmianami dotyczącymi biosfery i obyczajowości, a więc i socjosfery w różnych krajach Świata