Conflict en protest bij ruimtelijke projecten

1. Conflict en protest bij ruimtelijke projecten Tom Coppens KU Leuven

3. Onderzoeksvragen? Hoe en waarom ontstaat bewonersprotest rond ruimtelijke projecten? Hoe inter-ageren besturen en bewoners in een ruimtelijk conflict? Hoe kunnen we op een meer constructieve manier met conflicten om gaan? Onderzoekscases Gent Sint Pieters (enquête + documentanalyse + diepteinterviews) Leuven Kop van Kessel-lo (enquête + documentanalyse + diepteinterviews) Kievitplein Antwerpen (documentanalyse + diepteinterviews)

4. Waarom ontstaat protest ? Karakteristieken project Protest Karakteristieken buurt Karakteristieken besluitvorming Bron: Ruimte, nr 5, 2010

5. Projectkarakteristieken Impact van project op omgeving (externaliteiten) Milieukwaliteit (lucht, bodem, water, geluid, geur) Sociale veiligheid Verkeersveiligheid bereikbaarheid Landschappelijke kwaliteit, zichten en lichtinval, dichtheid Identiteit Vastgoedwaarde Commerciële waarde Elk project is mix van positieve en negatieve externaliteiten

6. Rol van perceptie van externaliteiten (Slovic, Kahneman) Kloof tussen “expert” en “leken” Bias bij beoordeling Persistentie van risico beoordeling

7. Buurtkarakteristieken Protest = collectieve actie Organisatiecapaciteit van de buurt Aantal inwoners en densiteit Algemeen opleidingsniveau Sociale cohesie Belangenstructuur van een buurt Mogelijkheid om coalities te vormen

8. Karakterisieken van de besluitvorming Openheid – geslotenheid van besluitvorming voor burgers Openheid: veel mogelijkheden voor burgers tot inspraak cfr directe democratie Gesloten: geen enkele (institutionele) mogelijkheid voor inspraak “Politieke opportuniteitstheorie”: Protest ontstaat vooral bij “matige” of “halfslachtige” openheid van de besluitvorming De institutionele participatieve kanalen zijn onvoldoende om een werkelijke impact te hebben op het besluitvorming Er is een opportuniteit voor buiteninstitutionele actie Kans op protest Open Gesloten

9. Case: Gent Sint Pieters

12. Buurtkarakteristieken

13. Belangenstructuur

15. Besluitvorming

16. Besluit • Zowel projectkarakteristieken, als karakteristieken van de buurt als karakteristieken van de besluitvorming spelen een rol bij het tot stand komen van protest • Mobilisatiecapaciteit is sterk afhankelijk van • belangenstructuur van de buurt • de aanwezigheid van zeer specifieke expertise • Banden met milieubewegingen • Het ontstaan van protest is afhankelijk • van enerzijds de bestaande institutionele kanalen • anderzijds van de perceptie van de opportuniteit van protest

17. De interactie tussen besturen en actiecomités • Reactie van besturen op protest: vermijden • Pragmatisch • Geen “oog” voor inspraak • Geen “ruimte” voor inspraak • Geen capaciteit om inspraak te organiseren • Geen beleidsruimte voor inspraak • Ideologisch • “Inspraak nadat we beslist hebben”

18. Reactie van actiecomités: buiten-institutionele acties Lokale Mobilisatie Enquêtes Pamfletten … Publieke opinie via media Mobiliseren autoriteiten in vakgebied Opiniestukken Politieke druk Exploiteren van verdeeldheid Exploiteren van beleidsniveaus; Juridische druk Procedurefouten Europese wetgeving -> Fijn stof, MER, …

19. Uitkomst van protest Escalatie -> conflicten wekken nieuwe conflicten op ! Substantiële bezwaren-> procedurele bezwaren -> relationele bezwaren Partijen verbreden Tactieken worden steeds harder Stigmatiseren, polarisatie van voor- en tegenstanders breuk met intermediaire organisaties

20. Besluit • Door het gebrek aan institutionele mogelijkheden voor beleidsbeïnvloeding, ontstaat buiten-institutionele actie • Buiten-institutionele actie leidt tot escalatie en verdere polarising • Door escalatie wordt het moeilijker om nog oplossingen te vinden voor het conflict

21. Hoe omgaan met conflicten? • Constructief conflict vs destructief conflict • Destructief conflict • Escalatie en polarisatie • Conflicten leiden tot winnaars en verliezers • Conflicten hebben negatieve impact buiten de conflicterende partijen (bv geen project) • Constructief conflict • Interactie leidt tot positieve/bevredigende resultaten voor de betrokken partijen (win win) • Betere inhoudelijke oplossingen • Meer innovatieve oplossingen • Meer ruimtelijke kwaliteit

22. Strategieën voor constructief conflict Projectstrategieën Buurtstrategieën Constructief conflict Besluitvormingsstrategieën

23. Projectstrategieën • Management van externaliteiten • Verminderen van negatieve impact • Impact in kaart brengen op milieuvlak, maar ook op sociaal en economisch vlak (duurzaamheidseffectenrapportage?) • Opnemen van milderende maatregelen op alle vlakken • Compenseren van negatieve impact • compensaties op milieuvlak, maar ook sociaal-economisch (cfr pomphuis) • Mengen van negatieve en positieve externaliteiten in één project • Zoeken naar wederzijdse winsten op lokaal en supra-lokaal vlak • Gebiedsgerichte benadering van projecten (ipv single issue projecten) • Overdachte keuze van projectgrenzen • Opm: koppeling moet voldoende geïntegreerd zijn

24. Projectstrategiën • Management van risicoperceptie: geloofwaardigheid en betrouwbaarheid • Maximale openheid van informatie • Externe, neutrale toets van inhoudelijke voorstellen (kwaliteitskamers, rekenhof, MER-toets, ….) • Joint fact finding bij complexe risico’s • Gezamenlijk leren • Betrek bewoners bij MER studie • Conditionele compensaties

25. Buurtstrategieën • Stimuleer organisatiecapaciteit (vierde spoor bij driesporenplanning) • Kanaliseer en organiseer protest • Charter met actiecomités • Afspraken over representatie • Rationaliseer het debat • Bv budgetten voor expertise voor actiecomités • Belangenstructuren • Ontvlechting van belangen en waarden noodzakelijk om tot win-win oplossingen te kunnen komen • Mag niet leiden tot verdeel- en heersstrategie

26. Besluitvormingsstrategie • Creëer voldoende beleidsruimte voor participatie bij strategische projecten • Open en getrapte besluitvorming • Stap1: Nut en noodzaak van een strategisch project (visie en doelstellingen) • Stap 2: Bepalen van randvoorwaarden van een strategisch project • Stap 3: Afweging alternatieve oplossingen • Open procedure • plan-MER of duurzaamheidsrapportage als arbitrage-instrument • Stap 4: Implementatie van gekozen alternatieven • Maatschappelijke discussie bij elke stap!

27. Besluitvormingsstrategieën • Vermijd escalatie door conflictbemiddeling • Oplossingen door onderhandelingen tussen betrokken partijen • Neutrale bemiddelaars • Bv conflictbemiddelaars op Vlaams Niveau bij ombudsdiensten • Middelen voor conflictbemiddeling bij projecten • Ontwerpend onderzoek