Ruda Śląska dawniej i dziś

1. Ruda Śląskadawniej i dziś Ruda Śląska – miasto położone w południowej Polsce, w województwie śląskim, w centrum Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). Graniczy z Zabrzem, Bytomiem, Świętochłowicami, Chorzowem, Katowicami, Mikołowem i Gierałtowicami

2. W obecnej chwili wyróżnia się w mieście jedenaście dzielnic: • Orzegów • Godula • Ruda • Chebzie • Nowy Bytom • Bielszowice • Bykowina • Wirek • Halemba • Kochłowice • Czarny Las

3. ZASŁUŻENI DLA RUDY ŚLĄSKIEJ • Franciszek Ballestrem prawowity właściciel miasta • Karol Godula ojciec sukcesu gospodarczego Rudy Śląskiej w XIX/XX wieku • Otylia Jędrzejczak olimpijska złota medalistka w pływaniu • Michael Bemben piłkarz Górnika Zabrze • Henryk Bista aktor teatralny i filmowy • Vincent Burek malarz i grafik • Maksymilian Chrobok działacz społeczny • Thomas Cichon piłkarz • Adam Danch piłkarz Górnika Zabrze • Marek Garmulewicz zapaśnik • Damian Gorawski piłkarz Górnika Zabrze

4. Krzysztof Hanke kabareciarz • Andrzej Klasik profesor zwyczajny AE, rektor GWSP • Piotr Latoska rzeźbiarz, uczeń Xawerego Dunikowskiego • Robert Nawrocki polski żużlowiec • Marek Plawgo polski lekkoatleta • Andrzej Pluta koszykarz • Ernest Pol piłkarz Górnika Zabrze i reprezentacji Polski, jeden z najlepszych polskich piłkarzy • Grzegorz Poloczek kabareciarz • Zuzanna Radecka biegaczka • Wojciech Świtała pianista • Janusz Wykpisz wokalista, tekściarz • Grzegorz Tobiszowski poseł • Andrzej Urny artysta • Erwin Wilczek piłkarz Górnika Zabrze, uczestnik finału PZP 1970

5. Dariusz Gnatowski aktor • Artur Sobiech piłkarz Poloni Warszawa • Andrzej Gąszczyk (Papa-Gonzo) wokalista Gangu Olsena • Ewa Blacha Kawaler Orderu Uśmiechu • Zbigniew Szczerbiński perkusista zespołu Dżem Aktualnym Prezydentem Rudy Śląskiej jest Grażyna Dziedzic, która wygrała wybory w 2010r.

6. Historia W 1179 r. teren obecnego miasta został odłączony od Małopolski i włączony do Śląska (przeniesie tego rejonu z diecezji krakowskiej do wrocławskiej). Obecna dzielnica Ruda istniała jako wieś już w 1243. O jej lokacji na prawie niemieckim wspomina tzw. Rejestr Ujazdu, sporządzony w latach 1295-1305. Na podstawie tego dokumentu można stwierdzić, że obszar miasta obejmował wówczas 50 włók czyli 1220 ha. Różnorodne jest pochodzenie nazw miejscowości znajdujących się obecnie w obrębie Rudy Śląskiej. Nazwa "Ruda" łączy się z rudami żelaza, które dawniej wydobywano na tym terenie. "Kochłowice" wiążą się z osobą Kochła, którego własnością były łąki nad Kłodnicą. Potok ten dał nazwę wsi: Kłodnicy (obecnie część Halemby). Dopływ Kłodnicy – Bielcza stał się podstawą do utworzenia nazwy "Bielszowice". W 1313 właścicielem wsi Ruda był Marcin z Orzegowa. W 1360 po raz pierwszy wzmiankuje się Kochłowic (jako "Kochłowa Łąka"). W 1401 wzmiankowany jest zamek w Rudzie należący do rodu Rudzkich. W 1440 r. powstał pierwszy kościół (drewniany) w Bielszowicach. W 1472 r. właścicielem wsi Bielszowice jest MatieyBielczowsky (Maciej Bielczowski). W 1478 po raz pierwszy wzmiankowana jest wieś Kłodnica. W 1543 r. właścicielem Rudy jest Jan Gierałtowski.

7. Od samego początku tereny miasta związane były z wydobyciem rud metali. Doprowadziło to do odkrycia znacznie cenniejszego produktu – węgla kamiennego w II poł. XVII wieku. Prawie każde górnicze miasto szczyci się legendą, która opowiada, że węgiel kamienny dzięki zrządzeniu losu odkryli pastuchowie. Oni to mieli zauważyć właściwości "czarnych kamieni", którymi otaczali ogniska. Legenda jest bardzo rozpowszechniona na Górnym Śląsku, ale to właśnie w Rudzie pokłady węgla wychodziły na powierzchnię, a z tego faktu, już niedaleko do odkrycia dokonanego przez pastuchów. Tak więc od 1740 r. na terenie Rudy rozpoczęły się formalne starania o nadanie kopalń. Trudno jeszcze jednak mówić o górnictwie skoro w 1752 r. załoga pierwszej na Górnym Śląsku kopalni – "Brandenburg" – liczyła 2 górników fachowców sprowadzonych z Saksonii. Obfite zasoby węgla przyciągały wielu przedsiębiorców, którzy inwestowali w ten teren budując kopalnie, huty, koksownie oraz cegielnie. Wpłynęło to na szybki wzrost liczby mieszkańców i zmieniło oblicze rudzkiej wsi. Rolnictwo ograniczało się do drobnych gospodarstw, których właściciele pracowali również w przemyśle. W 1889 r. w Rudzie, dzisiejszej dzielnicy Rudy Śląskiej zamontowano oświetlenie elektryczne, dzięki czemu Ruda stała się pierwszą wsią w Rzeszy Niemieckiej posiadającą to udogodnienie.

8. W krajobrazie Rudy zaczęły pojawiać się osiedla robotnicze, otaczające zwartymi kompleksami tereny kopalni. Miejscowi potentaci zaczęli tworzyć warunki życia dla bardzo swoistego stanu społecznego, jakim byli górnicy. Żyjąc w cieniu kopalni, widząc ciągle ręce czarne od węgla, dorastając i umierając w rzeczywistości nierozerwalnie związanej z kopalnianymi chodnikami – ludzie ci tworzyli swoją własną, niepowtarzalną kulturę. W 1918 r. powstało tu Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" a od 1919 Towarzystwo Czytelni Ludowych oraz polskie towarzystwa śpiewacze "Dzwon" i "Promień". Powstała także założona przez mieszkańców Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska (organizatorzy A. Gruchel i Wiktor Weidemann). W czasie strajku szkolnego polskich dzieci w czerwcu 1920 przeciwko niemieckim represjom protestowało 1 317 uczniów.

9. W latach 1919-1921 w czasie powstań śląskich w walkach uczestniczyłv o 3 000 osób z terenu Rudy Śląskiej. Strajk generalny, który przyspieszył wybuch I Powstania został zapoczątkowany lokautem w kopalni "Lithandra". O Rudę prowadzono także zwycięskie dla powstańców walki w II powstaniu śląskim w dniach 2/3 sierpnia 1920 r. Do dziś trwa w Rudzie pamięć o takich działaczach z okresu powstań jak: Wincenty Janas, Piotr Niedurny. Powstania śląskie zapisały się krwawymi kartami w historii miasta i pozostawiły za sobą liczne nagrobki na rudzkich cmentarzach, jednak w ich wyniku przeprowadzono plebiscyt, w którym mieszkańcy Rudy w większości wskazali, że chcą by Ruda Śląska była przyłączona do Polski

10. Wirek Wieś zaczęła się w szybkim tempie rozrastać, powstawały kolonie przy obecnych ulicach Katowickiej, 1 Maja, Bytomskiego, Kubiny, Robotniczej. Przy ulicy Kubiny zachowały się domy robotnicze, które dzisiaj służą jako pasaż handlowy. Pierwsza szkoła powstała w Wirku w 1856, na jej potrzeby przekształcono więzienie przy obecnej ulicy Tuwima. Natomiast pierwsza szkoła w Nowej Wsi powstała w 1863. Kolejne powstały w latach 1896, 1902 oraz 1937. Pierwsza kaplica pw. św. Wawrzyńca znajdowała się w więzieniu. Pierwszy kościół zbudowano w latach 1873-1874, znajdował się on przed wejściem do dzisiejszego kościoła. Kościół pw. św. Wawrzyńca i św. Antoniego zbudowano według projektu Ludwika Schneidera w latach 1907-1909. W 1891 Żydzi zbudowali synagogę przy obecnej ulicy Kupieckiej. Została ona zniszczona w 1939 przez nazistów. W 1902 zbudowano kościół ewangelicki według projektu Felixa Henry. W 1861 Wirek otrzymał ekspedycje pocztową. Linie towarową pociągów z Chebzia utworzono w 1875. W latach 90. XIX w. powstały linie tramwajowe, które prowadziły od Bytomia, przez Wirek do Świętochłowic, a w 1902 powstała tu zajezdnia tramwajowa.

11. Wirek Szyb Andrzej Pierwsza wzmianka, gdzie występuje nazwa Wirek to czeski dokument, w którym jest mowa o wzgórzu o tejże nazwie. Początkowo wieś, na której dzisiaj opiera się Wirek zwano Nową Wsią. Wieś powstała nad Kochłówką na obszarze wsi Kochłowice. Dopiero w 1828 wydzieliła się z Nowej Wsi gmina Wirek, która była niezależna, aż do 1870. Pierwsza kopalnia "Gottessegen" (Błogosławieństwo Boże) powstała w 1828. Z tej właśnie kopalni pochodzi zabytkowy szyb "Andrzej". Szyb powstał w latach 70. XIX w. i działał, aż do 1969 (istnieje do dziś jedynie budynek nadszybia). Kształtem przypomina on basztę obronną. W 1805 powstała huta żelaza "Antonienhütte" (Antonia). Działała do lat 90. tego samego wieku. Zamknięto ją z powodu przestarzałych urządzeń, które przestały pracować efektywnie w stosunku do innych hut.

12. Parafia p.w. św. Wawrzyńca i Antoniego w Wirku Dawniej Dziś

13. Chebzie Chebzie to niewielka dzielnica Rudy Śląskiej, położona w północno-wschodniej części miasta i zamieszkiwana przez około 2tys. mieszkańców. Znajduje się tutaj jeden z największych węzłów komunikacyjnych w Polsce. Na początku była to osada kolejarska, lecz niedługo później zbudowano również domy dla górników z pobliskiej kopalni Paweł. Do dziś dzielnica zachowała charakter robotniczy, z charakterystycznymi familokami. Chebzie od zachodu graniczy z Rudą 1, od północy z Godulą, od wschodu z Lipinami (Świętochłowice) i od południa z Nowym Bytomiem. Do wszystkich z tych dzielnic jest z Chebzia świetny dojazd drogowy i tramwajowy

14. Dworzec kolejowy Pierwszy budynek dworca kolejowego został wybudowany w 1859 roku. Obecnie używany kompleks stacyjny powstał pod koniec XIX wieku  i składał się m.in. z budynku głównego dworca, budynku biurowego, poczty, warsztatów i zabudowań peronu. Jednym z ciekawszych obiektów zabytkowych jest budynek kolejowy, z elewacją z różnokolorowej cegły z odsłoniętą stalową konstrukcją.

15. Dworzec kolejowy dziś

16. Orzegów(obecnie ul. Królowej Jadwigi), po prawej stronie sklep żelazny Pietzki , ok. 1913 r.

17. Orzegów Kościół parafialny św. Michała Archanioła, ok. 1915 r.

18. Zespół Szkół nr 1 (dawniej Szkoła Podstawowa nr 5)

19. Chebzie Rondo Obecnie mieszkańcy Rudy Śląskiej wykorzystują Chebzie jako węzeł komunikacyjny. Kończą tu bieg 4 linie tramwajowe, jedna przez nie przejeżdża. Ponadto w Chebziu znajduje się dworzec PKP, a także zatrzymują się przyspieszone autobusy komunikacji miejskiej. Przez Chebzie przebiega Drogowa Trasa Średnicowa, łącząca centra dużych miast GOP. Najsłynniejszą częścią węzła komunikacyjnego w Chebziu jest pętla tramwajowa i Rondo Unii Europejskiej, które przez lata stanowiło dawniej koniec DTŚ.

20. Orzegów Hotel „Viktoria” salą koncertową przy obecnej ul. Kard. Hlonda 24, po lewej stronie żona właściciela Wiktora Pyki. Przed sklepem kupiec Adolf Richter, ok. 1915 r.

21. Orzegów dziś 2011

22. Halemba Halemba swój rozwój zaczęła na terenie Kochłowic niedaleko kuźnicy obok mostu na Kłodnicy. Obszar ten był zwany Kuźnicą. Godłem Kuźnicy jest naczynie z płynnym żelazem nad formą odlewniczą. Nie była to jedyna wieś, z której składa się dzisiejsza Halemba, tymi wsiami były także Stara Kuźnica i Kłodnica. Godłem Starej Kuźnicy były grabie wbite w ziemię, natomiast Kłodnicy ptak siedzący na gałązce. Kuźnicę, Starą Kuźnicę i Kłodnicę połączono i jako Halemba przyłączono do Nowego Bytomia w 1951 roku, a wraz z Nowym Bytomiem zostały włączona jako jedna z dzielnic do Rudy Śląskiej w 1959 roku.

23. Halemba-dziś

24. Obecnie Halemba jest największą dzielnicą Rudy Śląskiej, zamieszkiwaną przez blisko 30 tys. mieszkańców. Pomiędzy Halembą a Wirkiem biegnie autostrada A4, krzyżująca się na granicy tych dzielnic z ulicą 1 Maja, tworząc węzeł Wirek. Sama Halemba dzieli się na mniejsze jednostki. Halemba I (nazywana również Starą Halembą) określa się na tereny położone wokół Kościoła Matki Boskiej Różańcowej, na północ od rzeki Kłodnicy. Halemba II to z kolei głównie nowoczesne osiedla o zabudowane blokami mieszkalnymi, położone na południe od Kłodnicy. W granicach administracyjnych Halemby znajdują się także Kłodnica oraz Stara Kuźnica.

25. Kochłowice Kochłowice - dawniej samodzielna gmina Kochłowice. Od 1951 r. dzielnica miasta Nowy Bytom, a od 1959 miasta Ruda Śląska. Pierwsza wzmianka o Kochłowicach pochodzi z roku 1360. Dawny herb gminny przedstawia budynek kościoła. Kochłowice wg danych z 2006 roku zamieszkiwało 12 738 osób.

26. Zabytki Kościół pw. Matki Boskiej z Lourdes (1806) Grodzisko średniowieczne (XIII-XV w) Kościół pw. Świętej Trójcy (1902) Budynek ratusza

27. Ruda Pierwsza wzmianka o Rudzie pochodzi z 1295 roku. Jest wtedy wymieniana w Rejestrze ujazdowskim, czyli spisie dóbr biskupstwa wrocławskiego. Właścicielami wsi byli między innymi: Rudzcy, Gierałtowscy, baron von Stechow, hrabia von Ballestren. W 1497 roku wzmiankowany jest tu zamek, później przekształcony w rezydencję pałacową. Huta ołowiu w Rudzie powstała już przed rokiem 1401, natomiast kuźnica żelaza "Ruda" jest wzmiankowana w 1642 r. To właśnie od jej nazwy pochodzi nazwa miejscowości.

28. Zabytki kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej sanktuarium pod wezwaniem Świętego Józefa kościół pod wezwaniem Świętego Piusa X kamienice przy ul. Wolności 8, 10, 13 kolonie robotnicze przy ulicach: Kościelnej – Staszica – Wolności oraz Wolności – Raciborskiej zespół zabudowań szybu "Franciszek" budynek przy ul. Wolności 1

29. Bielszowice Pierwsza wzmianka o Bielszowicach pochodzi z 1472 r., występuje wówczas w dokumencie niejaki MatieyBielczowsky. Wieś powstała nad dopływem rzeki Kochłówki (Potoku Bielszowickiego) w rejonie obecnej ul. Powstańców Śl. (dawniej zwanej Starowiejską). Historyczne godło (herb) gminy wyobraża topór skrzyżowany z siekierą. Niemiecka nazwa brzmiała Bielschowitz. Pierwszym zakładem przemysłowym na terenie Bielszowic była kuźnica żelaza istniejąca w XVII i XVIII wieku nad Kochłówką na zachód od wsi. Z kolei w 1805 r. powstała huta cynku "Deutsche Hotte" (czyli Huta Niemiecka), po której została nazwa ulicy Cynkowej. W 1801 r. pruski fiskus górniczy wykupił parcele dla górników kopalni "KoniginLuise" (Królowa Luiza) co dało początek Królewskiej Kolonii Bielszowice (leżała wzdłuż obecnej ul. Górnej). W 1744 r. po raz pierwszy słyszymy o nauczycielu, a więc musiała już wtedy istnieć szkoła. W 1828 r. powstała pierwsza murowana szkoła koło kościoła. Kolejne budynki szkolne powstawały w latach 1881, 1892, 1898, 1902, 1909. Poza dwoma ostatnimi, wszystkie budynki rozebrano po wojnie wskutek szkód górniczych. W 1898 r. otwarto na Pniakach szpital spółki brackiej (obecny Szpital Miejski nr 1) zaś w 1906 r. powstał ratusz gminny (zburzony po wojnie ). Pierwszy pociąg dojechał do Bielszowic w 1904 r. Budynek dworcowy zburzono kilkanaście lat temu. W 1895 r. fiskus pruski, będący właścicielem wsi, rozpoczął tu budowę kopalni węgla kamiennego nazwanej Szyby Rheinbabena. Nazwę kopalni zmieniono w 1922 r. na "Bielszowice". Czasy Drugiej Rzeczypospolitej zaznaczyły się m. in. budową domów mieszkalnych dla uchodźców z niemieckiej części Górnego Śląska (przy obecnych ulicach Kokota, PCK i Kasprowicza).

30. Bielszowice dawniej i dziś

31. Kościół p.w. Św. Marii Magdaleny w Bielszowicach Dawniej Dziś

32. Ruda Śląska dawniej

33. i dziś Na mocy ustawy z dnia 10 lipca 1939 roku wydanej przez Sejm Śląski Ruda otrzymała prawa miejskie, które jednak weszły w życie dopiero po II wojnie światowej. Do Rudy przyłączono Godulę, Orzegów i Chebzie. W 1959 Ruda wraz z Nowym Bytomiem stworzyły miasto Ruda Śląska. 2011

34. Bibliografia • http://rudaslaska.com.pl/ • http://www.rudaslaska.pl/ • http://pl.wikipedia.org/wiki/Ruda_%C5%9Al%C4%85ska • http://www.wawrzyniec.info/ • http://www.mm-bielszowice.katowice.opoka.org.pl/