Download
1 / 60
E N D
Wszystko o LIŚCIACH
Informacje o liściu LIŚĆ- organ roślin naczyniowych, dwubocznie symetryczny, o ograniczonym wzroście szczytowym (z wyjątkiem l. paproci); część składowa pędu; gł. funkcje: fotosynteza, transpiracja i wymiana gazowa między atmosferą a rośliną. Liść powstaje z zawiązków bocznych stożka wzrostu pędu; jego skórka, często pokryta kutykulą lub włoskami, zawiera aparaty szparkowe, chroni miękisz zieleniowy z chlorofilem (tzw. mezofil - miejsce fotosyntezy); skład tkanek liść dopełniają wiązki przewodzące w tzw. nerwach liściowych., np. większość drzew iglastych i liczne liściaste, gł. w klimacie tropikalnym).
Kształt liścia Kształt liścia – ważna cecha rozpoznawcza roślin. Kształt liścia jest bowiem charakterystyczny dla poszczególnych gatunków. Zdarza się jednak nierzadko, że na tej samej roślinie występują liście różnego kształtu - zjawisko takie określane jest mianem heterofilii (różnolistności). Do rozpoznawania, czyli oznaczania gatunków roślin stosuje się tzw. klucze. Każdy klucz posługuje się specyficzną terminologią. Na opis liścia składają się na przykład szczegółowe opisy jego części, kształtu, osadzenia na łodydze. Nie bez znaczenia jest też rodzaj ulistnienia oraz nerwacja.
BUDOWA LIŚCIA W skład liścia zasadniczo wchodzą ogonek i blaszka liściowa z unerwieniem. U roślin jednoliściennych liście często mają kształt równowąski, a nerwację równoległą, zaś u roślin dwuliściennych liście mają różnorodne kształty, a ich nerwacja bywa najczęściej pierzasta lub dłoniasta. Liście dzielimy na pojedyncze i złożone ( decyduje o tym liczba blaszek). Liście pojedyncze mają jedną blaszkę liściową, która może być cała tzn. nie podzielona (brzoza) lub podzielona na odcinki przez wcięcia (dąb). Liście złożone składają się z kilku blaszek liściowych zwanych listkami (kasztanowiec).
Blaszka liściowa jest zbudowana ze : skórki, miękiszu asymilacyjnego oraz tkanki przewodzącej i wzmacniającej. • Liść okryty jest z dołu i z góry skórką. • Przestrzeń między dolną i górną skórką wypełnia wspomniany już miękisz asymilacyjny, który zwykle występuje w dwóch rozmiarach: • miękisz palisadowy – zbudowany z podłużnych komórek ściśle do siebie przylegających, bogaty w chloroplasty • miękisz gąbczasty – zbudowany z komórek o nieregularnym kształcie, zawierający mniej chloroplastów • W miękiszu asymilacyjnym występują wiązki przewodzące, rozgałęziają się wielokrotnie i tworzą delikatną siateczkę przenikającą cały liść. • Tak powstaje unerwienie blaszki liściowej. Usztywnia ona blaszkę liściową i, co ważne, doprowadza wodę z solami mineralnymi niemal do każdej komórki liścia i odprowadza z tych komórek asymilaty.
Blaszka liściowa • Zasadnicza część liścia, zwykle płaska (np. u czosnku (Alium) często okrągła w przekroju); liście pojedyncze mają jedną blaszkę liściową, liście złożone mają wiele blaszek liściowych; • blaszka liściowa może być niepodzielona lub podzielona tj. z mniej lub bardziej głębokimi wcięciami • blaszka liściowa może ulec przekształceniu np. w wąs czepny
Blaszka liściowa niepodzielona • Blaszka liściowa o brzegu bez głębokich wcięć (jeśli wcięcia głębokie to blaszka podzielona)
Blaszka liściowa podzielona • Blaszka liściowa z wcięciami różnej głębokości; • Układ wcięć, ich kierunek może być prostopadły do żyłki głównej - układ pierzasty lub może być skierowany ku podstawie blaszki liściowej - układ dłoniasty.
NERWACJA LIŚCIA a. pierzasta, b. siatkowata, c. równoległa, d. dłoniasta, e. wachlarzowata
Modyfikacje funkcjonalne liścia
Liście kseromorficzne Liście przystosowane do zminimalizowania transpiracji wodnej są typowe dla kserofitów i innych roślin narażonych na szybką utratę wody. Najbardziej wyraźną cechą liści kseromorficznych jest zmniejszenie powierzchni liści w stosunku do ich objętości. Inne elementy budowy liści kseromorficznych wynikające z przystosowania do specyficznych warunków siedliskowych to: *gruba warstwa kutykuli utrudniająca transpirację na powierzchni epidermy, *pełniąca taką samą funkcję warstwa śluzu zasychająca w postaci błonki *i często spotykane gęste owłosienie. Inne przystosowania wiążą się z dodatkowym wspomaganiem regulowanej transpiracji szparek.
Liście kseromorficzne c.d. W sytuacjach niedoboru wody u niektórych roślin dochodzi do zaczopowania szparki włoskami lub żywicą. U kserofitów szparki często są dodatkowo zagłębione w powierzchni liścia, co zmniejsza transpirację nie wpływając istotnie na wymianę gazową. W końcu cały liść ulega przekształceniom zapobiegającym utracie wody poprzez zwijanie, składanie blaszki liściowej lub wykształcanie liści o niewielkich rozmiarach. Liście zmniejszają także transpirację chroniąc się przed nadmiernym nagrzaniem, co osiągają odpowiednio zmieniając ustawienie względem światła słonecznego lub okrywając powierzchnię liścia substancjami nabłyszczającymi ją (gł. włoskami), powodującymi odbijanie światła.
Przekrój liścia rośliny kseromorficznej C - gruba kutykula, E - wielowarstwowa epiderma, H - włoski, P - miękisz palisadowy i gąbczasty, S - zagłębiona szparka.
Liście biorące udział w rozmnażaniu Zmodyfikowane liście odgrywają kluczową rolę w rozmnażaniu generatywnym roślin, bowiem to właśnie one tworzą kwiat (listki okwiatu, pręciki i słupki). U niektórych gatunków rolę powabni dla zwierząt zapylających pełnią liście przykwiatowe (twory takie nazywane są liśćmi wabiącymi). Także liście asymilacyjne mogą brać udział w rozmnażaniu, w ich wypadku zawsze wegetatywnym.
Liście jako organ obronny Liście roślin zagrożonych żerowaniem roślinożerców wykształcają często przystosowania chroniące roślinę przed zgryzaniem. Poza obroną chemiczną, skutecznym sposobem utrudnienia dostępu drobnym bezkręgowcom do miękkich tkanek jest pokrycie liścia gęstymi włoskami (częste zwłaszcza na młodych liściach) lub grubą warstwą kutykuli. Na krawędzi blaszki wykształcać się mogą kolce lub całe liście mogą ulegać przekształceniu w ciernie.
Liście chwytające i trawiące pożywienie Liście pułapkowe występują u roślin owadożernych i służą do chwytania i trawienia pokarmu zwierzęcego. W reakcji na bodziec mechaniczny włoski gruczołowate na liściu pułapkowym rosiczki naginają się ku źródłu podrażnienia. Liście pułapkowe muchołówki Dionaea i aldrowandy Aldrovanda wykonują ruchy sejsmonastyczne umożliwiające schwytanie drobnych zwierząt.
Liście stanowiące podporę U niektórych pnączy liście pełnią ważną funkcję mechaniczną umożliwiając wspinanie się po innych roślinach. Ogonki liściowe lub liście częściowo lub w całości przekształcone w wąs czepny owijają się wokół podpór ułatwiając roślinie wyścig o dostęp do światła.
Liście spichrzowe Najczęściej wyspecjalizowane liście spichrzowe gromadzą substancje zapasowe lub wodę (tak jest na przykład u cebuli i aloesu). Specyficzny spichlerz tworzą liście rośliny Dischidia rafflesiana – wyrastają one na kształt worków, w których mrówki tworzą swe gniazda. Zgromadzony z czasem w liściu detrytus odżywia roślinę, bowiem przez otwór na szczycie worka roślina wpuszcza do niego korzeń przybyszowy.
MECHANIZM ZRZUCANIA LIŚCI Okrytonasienne drzewa zrzucają na zimę liście. Oddzielenie liścia od pędu następuje po rozpuszczeniu blaszek środkowych spajających komórki miękiszu tzw. strefy odcięcia. Wówczas liść utrzymuje się jedynie na wiązce przewodzącej. Wraz z procesem zrzucania liści roślina odzyskuje zawarte w nich substancje odżywcze i mineralne. Rozkładany jest również chlorofil, co pozwala na uwidocznienie się innych barwników, nadających liściom jaskrawe kolory.
Funkcje i Przystosowania Liścia U niektórych roślin liście, oprócz swojej podstawowej roli spełniają również inne funkcje: Czepne. Liście niektórych roślin (Np. groszku) przekształcone są w wąsy, które podobnie, jak ogonki liściowe powojników mogą owijać się wokół różnych przedmiotów. Spichrzowe. Na przykład łuski cebuli.Magazynują wodę. Występują Np. u "żywych kamieni" - Lithops. Obronne. Liście przekształcone w ciernie (np. u kaktusa) lub kolce (Np. u róży). Wabiące. Zwabiają zwierzęta zapylające kwiaty. Pułapkowe. Występują u roślin owadożernych, "trawiących" owady służące im za źródło azotu. Rośliny żyjące w tropikach wytworzyły szereg przekształceń chroniących przed silnymi opadami - Np. wylistki (ostre zakończenia blaszki liściowej spełniające funkcję "rynny" odprowadzającej wodę), otwory (dzięki nim woda nie gromadzi się na liściu) i wzmocnienia w postaci grubej warstwy kutykuli.
ULISTNIENIE Ulistnienie to sposób, w jaki liście rozmieszczone są na łodydze,z uwzględnieniem ich pozycji względem siebie Gdy z węzła wyrasta jeden liść mówi się o skrętoległym ustawieniu liści (linia łącząca ich nasady obiega łodygę spiralnie). Odmianą tego ulistnienia jest ulistnienie naprzemianległe. Jeżeli z węzła wyrasta kilka liści ulistnienie określa się jako okółkowe, które w przypadku 2 liści w węźle nazywa się naprzeciwległym lub nakrzyżległym. Przy ułożeniu naprzeciwległym wszystkie pary liści na łodydze znajdują się w jednej płaszczyźnie. Przy ułożeniu nakrzyżległym - oś pary liści ustawiona jest pod kątem 90 stopni w stosunku do par leżących powyżej i poniżej.
Skrętoległe Nakrzyżległe Naprzeciwległe Okółkowe
