HÜCRE BÖLÜNMELERİ

1. HÜCRE BÖLÜNMELERİ MİTOZ BÖLÜNME MAYOZ BÖLÜNME

2. BÖLÜNME NEDİR ? Canlı hücrelerin nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer yeni hücreler meydana getirmesine denir. • Büyüyen bir hücrede hacim yüzeyden daha fazla artar. Bu durumda madde alışverişi aksar. Besin alımı, gaz alışverişi, artık maddelerin atılması zorlaşır. • Büyüyen hücrede sitoplazmanın artması ile çekirdeğin yönetim etkinliği azalır. Bu durum da hücreyi bölünmeye zorlar. • Hücre öncelikle yüzeyini arttırmak ve hacmini küçültmek amacı ile bölünür.

3. HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ • Yüzey / Hacim oranının azalması • Sitoplazma / Çekirdek oranının artması • Çekirdekten bölünme emrinin verilmesi CANLILAR DÜNYASINDA HÜCRE BÖLÜNMESİ ÜÇE AYRILIR • AMİTOZ BÖLÜNME • MİTOZ BÖLÜNME • MAYOZ BÖLÜNME

4. Tek hücreli canlılarda bölünme genellikle amitoz, çok hücrelilerde ise mitoz ve mayoz ile görülür.

5. AMİTOZ BÖLÜNME Genellikle tek hücrelilerde görülen bu bölünmeyle o türe ait birey sayısı artar. Amitoz bölünme yapan hücrelerin önce çekirdeği uzar, çekirdeğin uzamasıyla çekirdekçik de uzayıp boğumlanarak ikiye ayrılır. Bunu sitoplazma bölünmesi takip ederek, bir hücreden iki yeni yavru oluşacak şekilde bölünme gerçekleşir

6. Amitoz Bölünmede, çekirdek zarı kaybolmaz, Kromozomlar belirmez, Sentriyoller iğ iplikleri oluşmaz Tek hücreliler dışında bazı özel hallerde yüksek yapılı organizma hücrelerinde de amitoz görülebilir. Bu durumda çoğu kez hücreler ölüme mahkum olur, çünkü tekrar mitoz bölünme yapamazlar.

7. MİTOZ BÖLÜNME İLE CANLILARDA GERÇEKLEŞEN OLAYLAR • Bir hücrelilerde ;eşeysiz çoğalma • Çok hücreli canlılarda ; • Büyüme • Gelişme • Rejenarasyon • Yıpranan dokuların onarılması • Ölen hücrelerin yerine yenilerinin yapılması Bölünme Başlangıcındaki Hücreler MİTOZ MİTOZ Bölünme Sonucundaki hücreler n 2n n n 2n 2n

8. MİTOZ BÖLÜNME • Tek hücreli canlıdan çok hücreli canlıya kadar tüm canlılarda görülür. • Bir hücreden iki yeni hücre oluşturur. • Oluşan hücrelerin kalıtsal yapısı birbirleri ve ana hücre ile aynı özelliklere sahiptirler. • Kromozom yapısı ve sayısı değişmez. Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi geçirir.iki mitoz arasında gerçekleşen bu evreye interfaz denir. İnterfaz safhası :üç evrede incelenir MİTOZ BÖLÜNME İNTERFAZ MİTOZ BÖLÜNME

9. G1 evresi :küçük bir hücrenin hacim ve yüzey olarak arttığı evredir. • S evresi :hücrenin DNA’sının iki katına çıktığı (DNA’nın kendisini eşlediği ) evredir. • G2 evresi :bölünme sırasında kullanılacak enzimlerin ve proteinlerin sentezlendiği evredir. HÜCRE DÖNGÜSÜ

10. Mitoz bölünme iki evrede gerçekleşir : 1)Çekirdek bölünmesi (karyokinez) 2)Stoplazma bölünmesi (sitokinez) 1)Çekirdek bölünmesi:sırasıyla profaz,metafaz,anafaz ve telofaz olmak üzere birbiri izleyen evrelerden meydana gelmektedir.

11. PROFAZ EVRESİ :Nucleus zarı ve endoplazmikretikulum zarı erir. Kromozomlar kısalır ve kalınlaşır. Sentrozomlar zıt kutuplara hareket eder. Nucleus kaybolur. Kutuplardan merkeze iğ iplikleri oluşur.

12. METAFAZ EVRESİ:Kromozomlar iyice kısalıp kalınlaşır. Kardeş kromatidlersentromerlerle bir arada tutulurlar. Kromozomlar ekvatoral düzlemde yan yana dizilir. Kromozomlar sentromerleri ile iğ ipliklerine tutunurlar.

13. ANAFAZ EVRESİ:İğ ipliklerinin kasılma ve gevşeme hareketleri ile kardeş kromatidleri bir arada tutan sentromeri parçalar. Kardeş kromatidler birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara ayrılır.

14. TELOFAZ EVRESİ:Kromozomların hareketi bitmiştir. RNA ve protein sentezi başlar.İğ iplikleri kaybolur. Çekirdekçik şekillenir. Kromozomlar helixlerini çözerek Kromatin iplikler haline döner. Hücrede yaşamsal olaylar yeniden başlar. Sitokinez gerçekleşir ve bölünme sonlanır.

15. MİTOZ BÖLÜNME EVRELERİ

16. STOPLAZMA BÖLÜNMESİ Sitoplâzmanın bölünmesi iki çekirdeğin birbirinden ayrılması ile olmaktadır. Sitoplâzma bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde farklı olmaktadır.Hayvan hücrelerinde sitoplâzma boğumlanarak iki parçaya ayrılır. Ayrıca bakteri, protist ve mantarlarda da sitoplâzma bölünmesi aynı şekilde olmaktadır.Bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumu ile sitoplâzma bölünmektedir. Bitki hücrelerinde selüloz çeper olduğu için boğumlama olmaz…

18. MAYOZ BÖLÜNME • Eşeyli üreyen canlılarda gametlerin oluşumunu sağlayan özel bir bölünme şeklidir. • Mayoz bölünmenin amacı :kromozom sayısını yarıya inmesini sağlamaktır. • Bu bölünme ile 2n(diploit hücrelerden) n(haploit hücreler) meydana gelmektedir. • Bu bölünme eşeyli üreyen canlılarda kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar. • Bu bölünme sonunda bir hücreden,kromozom sayısı yarıya inmiş,kalıtsal yapısı aynı 4 yeni hücre oluşur. • Bu bölünme dişi bireylerin yumurtalıklarında ,erkek bireylerin testislerindeki diploit ana üreme hücrelerinde görülür. • Mayozla meydana gelen haploit hücrelere gamet denir. • Erkek üreme hücresine sperm ,dişi üreme hücresinede yumurtalık denir .

19. Mayoz bölünme birbirini takip eden mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki bölümden oluşur. • Her iki bölümde de mitoz bölünmede olduğu gibi profaz,metafaz,anafaz ve telofaz evreleri görülür. • Mayoz I de kromozom sayısı yarıya inerken ,mayoz II de kromozom sayısı değişmez.Mayoz I de homolog kromozomlar ikiye ayrılır, mayoz II de kromatidler ayrılır. MAYOZ I MAYOZ II 2n n n n n n n

20. MAYOZ I EVRELERİ PROFAZ I :kromatin kısalıp kalınlaşır.kromozomlar belirgin hale geçer.sentriyoller ayrılıp,hücrelerin kutuplarına göçer.İğ iplikleri oluşur ve kromozomların sentromerlerine bağlanır.Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.sinapsis(homolog kromozomların birbirine yaklaşması),tetrat (sinapsis sonucu oluşan 4 kromatit yapı) ve krossing-over (homolog kromozomların kadeş olmayan kromatitleriarasındki parça değişimi) görülür. KROSSİNG –OVER

21. METAFAZ I :Tetratlar , iğ iplikleriyle sentromerlerinden bağlanarak hücrenin ekvatorunda ardarda dizilirler. ANAFAZ I :İğ iplikleri kısalır,homolog kromozomlar zıt kutuplara göçer.

22. TELOFAZ I :Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur.Telofaz I ‘i sitokinez I izler.

23. MAYOZ II Mayoz I sonunda meydana gelen hoploit hücreler, mayoz II de tekrar bölünür ve haploit kromozomlu 4 hücre meydana gelir.Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer.Burada sadece kromatidler birbirinden ayrılır.

25. MİTOZ MAYOZ • Her çeşit hücre mitoz bölünme geçirir. • Bir hücreden bir defa bölünerek iki yeni hücre oluşturur. • Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ve yapısı ana hücreyle aynıdır. • Bölünmenin temel olayı kardeş kromatitlerin ayrılarak farklı hücrelere geçmesidir. • Eşeysiz üreme büyüme,gelişme ve rejenerasyon sağlanır . • Canlılarda karakterlerin sabitliği sağlanır. • Tetrar,sinapsis.krossing-over gerçekleşmez. • Oluşan hücreler tekrar mitoz geçirebilir. • Hayat boyu devam eder. • Sadece diploit hücreler mayoz bölünme geçirebilir. • Bir hücre iki defa bölünerek 4 yeni hücre oluşturur. • Oluşan hücrelerin kromozom sayısı yarıya iner ve kromozom yapıları değişebilir. • Bölünmenin temel olayı homolog kromozomların ayrılarak faklı hücrelere geçmesidir. • Eşeyli üremenin gerçekleşmesi sağlanır. • Canlılarda kalıtsal çeşitlilik sağlanır. • Tetrat,sinapsis,krossing-over gerçekleşir. • Oluşan hücreler tekrar mayoz geçiremez. • Hayat boyu devam etmez.

26. SPERMOTOGENEZ Mayoz bölünme erkek üreme hücresi olan testislerde gerçekleşiyorsa,bu olaya spermotogenezdenir.

27. OOGENEZ Mayoz bölünme dişi üreme organı olan yumurtalıklarda gerçekleşiyorsa bu olaya oogenez denir.

28. CEREN DURAK FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ 2/A 1011211063