BİLİRKİŞİLİK TEMEL EĞİTİMİ

1. BİLİRKİŞİLİK TEMEL EĞİTİMİ YRD.DOÇ.DR. KÜRŞAD YAĞCI İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ

2. BİLİRİKİŞİLİK EĞİTİMİ İLE HEDEFLENENLER • Yargılama hukukunun genel ilkeleri, • bilirkişilik mevzuat hükümleri, • bilirkişinin taşıması gereken nitelikler, • Bilirkişilerin yetkileri ve yükümlülükleri, uyması gereken temel ve etik ilkeler, ispat faaliyeti, • bilirkişi incelemesinin usul ve esasları, • teknik konu-hukuki konu ayrımına ilişkin usul ve esaslar, • rapor yazım usul ve tekniği • Bilirkişi Bilgi Sistemi ve Bilirkişi Portalı hakkında bilirkişilik görevinin ifası sırasında ihtiyaç duyacakları temel bilgileri kazanmaları, • katılımcıların bireysel veya heyet hâlinde sistematik teknikleri kullanma becerilerinin geliştirilmesi

3. BİLİRKİŞİLİK EĞİTİMİNDE GENEL OLARAK İŞLENECEK KONULAR • YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN İLKELER VE İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • BİLİRKİŞİNİN NİTELİKLERİ, ÖDEVLERİ VE ETİK İLKELER, BİLİRKİŞİNİN DENETİMİ • BİLİRKİŞİ İNCELEMESİ İLE RAPOR YAZIMI USUL VE ESASLARI • UYGULAMA

4. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI Anayasa m.9: Yargı yetkisi bağımsız mahkemelerce kullanılır.Yargı teşkilatı: A.Y m.138-160Yargı ayrılığı sistemi benimsenmiş YARGI KOLLARI • Anayasa yargısı • Adli yargı • İdari yargı • Uyuşmazlık yargısı • Not: A.Y m.142’de yapılan değişiklikle disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkeme kurulamayacağı ve ancak savaş halinde, asker kişilerin görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askerî mahkemeler kurulabileceği kabul edilmiştir.

5. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI • Cumhuriyet Başsavcılıkları • İlk Derece Mahkemeleri • Hukuk Mahkemeleri • Ceza Mahkemeleri • İdare/ Vergi Mahkemeleri • Üst Derece Mahkemeleri • Bölge Adliye/İdare Mahkemeleri • Yargıtay ve Danıştay • Anayasa Mahkemesi

6. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI • ANAYASA YARGISI: • Anayasa Mahkemesi ilk defa 1961 Anayasası ile oluştu. • Temel işlevi: Anayasaya uygunluk denetimi ile temel hak ihlaliiddialarına ilişkin bireysel başvuruları incelemek • Mahkeme, bir genel kurul ve iki daireden oluşur. • Anayasa Mahkemesi genel kurulu, mahkeme başkanının veya belirleyeceği başkan vekilinin başkanlığında 10 üyenin katılmasıyla toplanabilir. • Genel kurul, Mahkeme’nin bireysel başvuru dışındaki işlerini yapmaklagörevlidir. • Daireler 7 üyeden oluşur ve esas itibariyle bireysel başvuru talepleri hakkında karar verir.

7. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI • ANAYASA MAHKEMESİNİN GÖREVLERİ : Hemyargısal hem de idarigörevleri var • 1-) Anayasayauygunlukdenetimiyapmak: Kanunların, KHK’lerin, TBMMİçTüzüğü’nünşekilveesasbakımındanAnayasa’yauygunluğunudenetlemek • 2-) Anayasa’dadeğişiklikyapankanunlarınAnayasa’yauygunluğunuyalnızcaşekilitibariyledenetlemek(teklifveoylamaçoğunluğunaveivediliklegörüşülemeyeceğişartınauyulupuyulmadığı) • 3-) Somut norm denetimi: birdavayabakmaktaolanmahkeme, önündekisomutuyuşmazlıkaçısındanuygulamakzorundaolduğukanunveyakanunhükmündekararnamehükmününAnayasa’yaaykırıolduğunakanaatgetirirse (re’senveyataraflardanbirininiddiasıüzerine), AnayasaMahkemesi’nebaşvururveAnayasaMahkemesi’ncebukonudabirkararverilinceyekadardavayıgeribırakır. • 4-)temelhakveözgürlüklereilişkinihlaliddialarınıbireyselbaşvuruyoluileincelemek: Bireyselbaşvurularöncelikleikiüyedenoluşankomisyontarafındandeğerlendirilmektedir. Şayetkabuledilebilirlikşartlarındaeksiklikyoksaesasincelemebirbaşkanvekilivedörtüyedenoluşanbölümtarafındankararabağlanır. Yalnızcabölümlerarasındaiçtihatfarklılıklarınınoluşmasıdurumunda, ilgilikonubölümlercegenelkurulasevkedilebilir • 5-) Yüce divan sıfatıyla yargılama yapmak: Cumhurbaşkanını, TBMM Başkanını, BakanlarKuruluüyelerini, AnayasaMahkemesi, Yargıtay,DanıştayBaşkanveüyelerini, Başsavcılarını, CumhuriyetBaşsavcıvekilini,HSYK veSayıştayBaşkanveüyelerini, GenelkurmayBaşkanı, Kara, DenizveHavaKuvvetleriKomutanlarınıgörevleriyleilgilisuçlardandolayıYüce Divan sıfatıylayargılar. • 6-) SiyasipartilerinkapatılmasıileTBMM’ninbazıkararlarınındenetlenmesiileilgiligörevleri de var

8. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI • ANAYASA MAHKEMESİNİN GÖREVLERİ : • BireyselBaşvuru: Anayasavekanunlardakorumaaltınaalınantemelhaklardanbirinin, kamumakamlarınıneylem, işlemyadaihmallerisebebiyleihlâledilmesiüzerinebireylerin, öngörülenbaşvuruyollarınıtüketerekAnayasaMahkemesi’nedoğrudanbaşvurabilmeleriniöngörenikincilveistisnaîniteliktebirbaşvuruyoludur.

9. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI • ADLİ YARGI: • BaşındaYargıtay’ınbulunduğu, cezahukukuveözelhukukuyuşmazlıklarınınçözümlendiğiyargıkolu • Adli yargıda üç derecedemahkemeleryeralmaktadır: 1.DERECE MAHKEMELER • A- Hukuk Mahkemeleri • asliyehukukmahkemeleri, • sulhhukukmahkemeleri, • ailemahkemeleri, • fikrîvesınaihaklarhukukmahkemeleri, • icrahukukmahkemeleri, • işmahkemeleri, • kadastromahkemeleri, • Asliyeticaretmahkemeleri, • tüketicimahkemeleri

10. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI –ADLİ YARGI 1.DERECE MAHKEMELER • B- CezaMahkemeleri • sulhcezahâkimlikleri, • asliyecezamahkemeleri, • ağırcezamahkemeleri, • çocukcezamahkemeleri, • icracezamahkemeleri, • fikrîvesınaihaklarcezamahkemeleri

11. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI –ADLİ YARGI 2.DERECE MAHKEMELER: Bölge Adliye Mahkemeleri (istinaf yargısı) • Hukukvecezadairelerindenoluşur • Temelişlevi, ilk derecemahkemelerinceverilenkararların hem maddivakıalaraçısındandeğerlendirilmesini hem dehukukilikyönündendenetlenmesinisağlamak • Özelliklemaddivakıalarınvebunlarailişkindelillerindeğerlendirilmesiyahutdikkatealınmasındahatayapılmışolmasıdurumunda, bölgeadliyemahkemesininistinafincelemesiyoluylatekrartahkikatyapmasımümkündür. • Örneğin, bilirkişiincelemesiiçindosyanınbilirkişiyetevdiinebölgeadliyemahkemesi de kararverebilir. • Bazıuyuşmazlıklaraçısından, örneğinbilirkişilerinhukukisorumluluklarınailişkindevletaleyhineaçılacakdavaların, ilk derecemahkemesiolarakbölgeadliyemahkemesindegörüleceğidüzenlenmiştir.

12. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI –ADLİ YARGI 3.DERECE MAHKEME: Yargıtay (temyiz yargısı) • Hukukvecezadairelerindenoluşur • Temelişlevi: hukukilikdenetimiyapmakveiçtihatbirliğinisağlamak • Yargıtay’ınbilirkişiincelemesiyapılmasınakararverebilmesimümkündeğildir. • Bazıuyuşmazlıklarda ilk derecemahkemesiolarakgörevyapmaktadır: Örneğin, hâkimlerinhukukisorumluluklarınailişkindevletaleyhineaçılacakdavaların, ilk derecemahkemesidir.

13. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI – İDARİ YARGI: • İdarenineylemveyaişlemlerindenkaynaklananuyuşmazlıklarınçözüleceğiyargıkolu • Dava türleri: İdari işlemler hakkında iptal davası • İdarenin fiilleri ile zarar vermesi halinde: tam yargı davası • Dikkat: Bazen kanunda özel hüküm olan hallerde İdare’nin işlem ve fiileri ile ilgili olarak Adli Yargı görevli olabilir. Örnek idarenin aracının karıştığı trafik kazası adli yargıda görülür (KYTK). • 1.DERECE: İdare Mahkemeleri/Vergi Mahkemeleri • 2.DERECE: Bölge İdare Mahkemeleri • 3.DERECE: Danıştay • İdariYargılamaUsûlüKanunu’nun[İYUK] 31’inci maddesiuyarıncaidariyargıdabilirkişiyebaşvurulmasıaçısından Hukuk MuhakemesiKanunu [HMK] hükümleriuygulanmaktadır. Yalnızca İYUK m. 31, idariyargıdabilirkişininDanıştay,mahkemeveyahâkimtarafındanre’senseçileceğiniöngörmektedir.

14. I. TÜRK YARGI TEŞKİLATI – UYUŞMAZLIK YARGISI • Tekbirmahkemedenoluşmaktadır:Uyuşmazlıkmahkemesi. • UyuşmazlıkMahkemesiadliveidariyargımercileriarasındakigörevvehükümuyuşmazlıklarınıkesinolarakçözümlemeyeyetkilidir. • BumahkemeninbaşkanlığınıAnayasaMahkemesi’nce, kendiüyeleriarasındangörevlendirilenüyeyapar. • AnayasaMahkemesiilediğermahkemelerarasındabirgörevuyuşmazlığıçıkmaihtimaliyoktur; AnayasaMahkemesiilediğermahkemelerarasındaçıkangörevuyuşmazlıklarındaAnayasaMahkemesi’ninkararıesasalınır.

15. II. YARGISAL FAALİYET İÇİNDE YER ALAN SÜJELER • Hakim • Davacı (ceza davasında Savcı) • Davalı (ceza davasında sanık) • Müdahil • Ceza davasında müşteki • Avukat • Noter • İcra ve İflas Organları • Bilirkişi • Yazı İşleri Müdürlüğü Personeli

16. II. YARGISAL FAALİYET İÇİNDE YER ALAN SÜJELER • Davamalzemesinimahkemeyetaraflargetirecektir. • Davamalzemesindenmaksatisevakıalarvedelillerdir. • Hâkiminkuralolaraktaraflarcagetirilmeyenbirvakıayadayanarakhükümkurabilmesimümkündeğildir. • Bu kuralınistisnasınıbilirkişivekeşifoluşturur. Bu ikidelilehâkim herhâlükârdare’sen de müracaatedebilir. • Amabunundışındahâkimprensipolarakre’sentanıkdinleyemez, tanıkçağıramaz, sairbelgedelillerinidavadosyasındagirendavamalzemesindenanlaşılmıyorsatoplayamaz, bunayönelikbirfaaliyetiçerisinegiremez. • Yalnızcare’senaraştırmailkesininuygulandığıdavalarveyadiğerdavalarda da re’senaraştırılmasıgerekenhususlardahâkimaraştırmayapar. Örn: dava şartları (taraf ehliyeti, dava ehliyeti, yargı hakkı gibi) • Ancak açık olmayan belirsiz veya çelişkili konularda hakimin «davayı aydınlatmak görevi» gereği» «soru sorma» hakkı vardır.

17. III. YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL HAK VEİLKELER • Anayasada düzenlenen • Yargı bağımsızlığı ve tarafsızlık ilkesi • Adil yargılanma hakkı (A.Y 36) • Usul ekonomisi ilkesi (A.Y 141) • HMK 24 vd. diğer ilkeler • Sadece ilk derece değil, tüm derece mahkemelerini bağlar. • İlkelere uyulmaması kararların bozulmasına ya da usuli işlemden sonuç alınmamasına yol açabilir.

18. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER Tasarruf İlkesi (HMK 24): • Taraflarınyargılamanınbaşlatılması, konusununtespitedilmesi,yargılamanınsonlandırılmasıbakımındanserbestolması: Özel Hukuktaki irade serbestisi kuralının yansıması • Dikkat! Bu ilke ceza yargılamasında geçerli değil! Savcı şikayet veya ihbar olmadan da kamu davası açabilir. • HMK 24: «(1) Hâkim, iki taraftan birinin talebi olmaksızın, kendiliğinden bir davayı inceleyemez ve karara bağlayamaz. • (2) Kanunda açıkça belirtilmedikçe, hiç kimse kendi lehine olan davayı açmaya veya hakkını talep etmeye zorlanamaz. • (3) Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri dava konusu hakkında, dava açıldıktan sonra da tasarruf yetkisi devam eder».

19. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER Tasarruf İlkesi (HMK 24):Yargılamanın Başlatılması Bakımından • Hakim kendiliğindenuyuşmazlığa el atamaz. Uyuşmazlığınkanunauygunşekildedavaaçılmasıyoluilehâkiminönünegetirilmesiicapeder. Hâkiminbuyöndeilgililerehatırlatıcıdavranıştabulunması da sözkonusuolamaz. (Bilirkişi, raporunda bu ilkeye uyacak!) • Hiçkimseninkendilehinedahiolsabirdavayıaçmayazorlanamayacağıkuralıkendisinikısmidavada da gösterir. Zira kişialacağınıntamamınıdavakonusukılmakzorundadeğil; kısmi dava açabilir. Bilirkişi, davacının talebinden daha fazlasını isteme hakkı olsa bile, davacıya hatırlatmada bulunamaz! • Yargılamanınbaşlatılmasınailişkintaraflarıntasarrufukonusununhiçbiristisnasıyoktur. Kanunkoyucukamudüzenini de ilgilendirenözelhukukuyuşmazlıklarındada bunabiristisnagetirmemiştir. Ancakortayaçıkabilecekzaruriihtiyaçlarıkarşılamakiçinbugibihâllerdecumhuriyetsavcısınahukukdavasıaçmaödeviyüklemiştir (m. 70). Örneğin, evliliğinbutlanısebeplerindenbirisininmevcutolmasıhâli. Ancakbutlandanhaberdarolanhâkimbunure’senelealarakkararveremez.

20. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER Tasarruf İlkesi (HMK 24): • Dava açılmasıbirhukukimüeyyideyetâbikılınamaz. Örneğinbircezaişartla, maddihukukunhakkınsonaermesebebiolaraköngörmediğibirsebeplekişidavaaçmayazorlanamazveyadavanınaçılmamasıdurumundabirtazminatödenmekdurumundabırakılamaz. • Buna karşılıkçekişmesizyargıdiyeadlandırılanişlerdere’senhareketegeçme, yani, kanunda açıkhükümbulunmasıkaydıyla, hâkiminkendiliğindeno uyuşmazlığa el koymasımümkündür. (HMK 382, c bendi). • Örn. TMK 183’te velayetinkendisinebırakıldığıanneveyababanınboşanmadansonrayenidenevlenmesiveyabaşkabirözel durum ortayaçıkmasıüzerine,hâkiminre’sengereklitedbirlerialacağıöngörülmüştür. Çekişmesiz Yargı: İlgililerarasındauyuşmazlığınbulunmadığıveyailgililerinilerisürebileceğibirhakkınınolmadığıya da re’senaraştırmailkesininuygulandığımedenîyargınınbir alt koludur.

21. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER Tasarruf İlkesi (HMK 24): • YargılamanınKonusununTespitEdilmesi: Mahkemeancaktaraflarınönünegetirdiğiuyuşmazlığıçözebilir. Bunundışında o konuylabağlantılıolsabile mahkemeönünetaraflarıngetirmemişolduklarıbirhakileilgiliolarakyargılamayapamaz. • YargılamanınSonlandırılması: Tasarruf ilkesininüçüncüboyutu, taraflarınmahkemeönünegetirdikleriuyuşmazlığıyinekendilerinin, herhangibirmahkemekararınaihtiyaçolmaksızınmahkemedençekebilmeleri, diğerbirifadeyleyargılamaya son verebilmeleridir. • Kuralolaraktaraflar, davaaçıldıktansonradavadanferagatedebilir(davacı), davayıkabuledebilir (davalı), sulholabilirveyadavayıgerialabilir (davacı).

22. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER Tasarruf İlkesi (HMK 24): • Davadanferagat: Davakonusukılınmışhaktan, davacıtarafınonubirdahatalepvedavaetmemeküzerebütünbirgelecekiçinvazgeçmesidir. • Davanıngerialınması:Davadanferagattenfaklıolarakhasmınmuvafakatinebağlanmıştır. Başkabiranlatımla, davaaçıldıktansonradavacıdavahakkınıelindetutmaksuretiyleyargılamayaşimdilik son vermeimkânınıancakdavalıhasımonaizinverirsekullanabilir. • Sulh: Görülmekteolanbirdavadataraflarınkarşılıklıanlaşmasıüzerinedavakonusuolanuyuşmazlığınsonaermesidir. • Kabul: Davalının, davacınındavayoluileyargılamadakendisindenistediğitalebikısmenveyatamamenkabuletmesidir. • Dava konusunun devri (HMK 125) – maddi hukukun yargılama hukukuna etki ettiği hal.

23. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER Tasarruf İlkesi (HMK 24): • Yargıtay’a göre davadanferagatin caiz olmadığı haller: • Birincisi, hâkimlerinhukukisorumluluğusebebiyleaçılantazminatdavaları • İkincisi, İş Mahkemelerinde görülen hizmettespitdavaları • Üçüncüsü, -sözkonusudavanınniteliğindenkaynaklanan- ortaklığıngiderilmesidavaları

24. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER TalepleBağlılıkİlkesi (HMK 26): • Tasarruf ilkesinin uzantısıdır. • HMK 26: «(1) Hâkim, tarafların talep sonuçlarıyla bağlıdır; ondan fazlasına veya başka bir şeye karar veremez. Duruma göre, talep sonucundan daha azına karar verebilir. • (2) Hâkimin, tarafların talebiyle bağlı olmadığına ilişkin kanun hükümleri saklıdır». • Bu ilkenin bazı istisnaları: • Boşanmadavalarındahâkim, talepboşanmaolmasınarağmenayrılığakararverebilir. • Manevitazminattalepedilmişse, TMK 58 uyarıncahâkimtazminatınödenmesiyerineveyaonunyanındadiğerbirgiderimbiçimini de kararlaştırabilir.

25. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER TalepleBağlılıkİlkesi (HMK 26): • Üst derece yargılamasında, «aleyhe bozma yasağı»: Hükmünkanunyolunabaşvurantarafınaleyhinebozulamaması • YHGK 17.6.2015, E.22-1052/1612 K.: «Belirsizalacakdavasıolarakaçılmakistenenbirdavanın, belirsizalacakdavasınınşartlarıolmadığıgerekçesiylekısmidavaolarakgörülüpkararabağlanmasınınmümkünolmayacağı..»

26. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER TaraflarcaGetirilmeİlkesi (HMK 25): • HMK 25: «(1) Kanunda öngörülen istisnalar dışında, hâkim, iki taraftan birinin söylemediği şeyi veya vakıaları kendiliğinden dikkate alamaz ve onları hatırlatabilecek davranışlarda dahi bulunamaz. • (2) Kanunla belirtilen durumlar dışında, hâkim, kendiliğinden delil toplayamaz». • HMK 33 gereğince hakim hukuku re’sen uygular. • Ancak dava malzemesini (vakıa ve delilleri) taraflar ileri sürmedikçe hakim kendiliğinden davaya getiremez. Bilirkişiler rapor yazarken bu hususa dikkat edecek!

27. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER • Re’senAraştırmaİlkesi: Vakıalarınvedelillerinhâkimtarafındankendiliğindentoplanmasınıifadeeder. • Taraflarca getirilme ilkesinin zıddıdır. • Uygulanmasıiçinaçıkbirhükümolmasıgerekir. • Özelliklekamusalmenfaatinsözkonusuolduğudavalarda (örneğin,derneğinamacınınahlakaaykırıhâlegeldiğigerekçesiylefeshiamacıylaaçılandava) geçerliolur. • Usûlhukukunailişkinolandavaşartlarınınvarlığıveyayokluğuaçısındanda re’senaraştırmailkesigeçerlidir. • Örn. Taraf tanık deliline dayanmamışsa hakim tanık dinleyemez. • Dikkat: Boşanmadavalarıaçısından, TMK 184 re’senaraştırmailkesi ile ilgili değildir. Maddeye göre taraflarınanlaşmalarınınya da birtarafınikrarınınhâkimibağlamayacağışeklindekihüküm,esasenhâkimindelilleriserbestçetakdiredeceğini, taraflarınkabulilebudavayısonaerdiremeyeceklerinidüzenlemegayesindedir. Yoksahâkiminre’senvakıaaraştırıpdeliltoplayabileceğianlamınagelmez. Örneğin,tarafiddiaetmemişseeşinzinayapıpyapmadığınıhâkimkendiliğindenaraştıramaz.

28. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER • Teksifİlkesi: Vakıalarınvedelillerin ne zaman, hangiaşamayakadarmahkemeyegetirileceğidir. Taraflarca getirilme ilkesinin zıddıdır. • Vakıalar bakımından (HMK 141): «1) Taraflar, cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçeleri ile serbestçe; ön inceleme aşamasında ise ancak karşı tarafın açık muvafakati ile iddia veya savunmalarını genişletebilir yahut değiştirebilirler. Ön inceleme duruşmasına taraflardan biri mazeretsiz olarak gelmezse, gelen taraf onun muvafakati aranmaksızın iddia veya savunmasını genişletebilir yahut değiştirebilir. Ön inceleme aşamasının tamamlanmasından sonra iddia veya savunma genişletilemez yahut değiştirilemez. • (2) İddia ve savunmanın genişletilip değiştirilmesi konusunda ıslah ve karşı tarafın açık muvafakati hükümleri saklıdır». • Deliller bakımından: HMK 119, 121, 129, 140/5, 145

29. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER • Teksifİlkesi: • Deliller bakımından: HMK 119, 121, 129, 140/5, 145 • HMK 119 davacınıniddiasınıdayandırdığıvakıalarıispatayarayandelillerigöstereceği • HMK 121 belgeolandelilleri de davadilekçesineekleyeceğinivebaşkayerdenedinilecekolanbelgelerleilgilibilgivereceğiDavalıbakımındanHMK 129/2, 121’incimaddeyeatıfyapmaktadır. Bu nedenleaynıhususdavalıbakımındandageçerlidir. • Hem davacı hem de davalıbakımındanHMK 140/5: «Önincelemeduruşmasında,taraflaradilekçelerindegösterdikleri, ancakhenüzsunmadıklarıbelgelerimahkemeyesunmalarıveyabaşkayerdengetirtilecekbelgeleringetirtilebilmesiamacıylagerekenaçıklamayıyapmalarıiçinikihaftalıkkesinsüreverilir. Bu hususlarınverilenkesinsüreiçinde tam olarakyerinegetirilmemesihâlinde, o deliledayanmaktanvazgeçilmişsayılmasınakararverilir”. • SonradandelilgösterilmesibaşlığınıtaşıyanHMK 145’e göre “Taraflar, Kanundabelirtilensüredensonradelilgösteremezler.Ancakbirdelilinsonradanilerisürülmesiyargılamayıgeciktirmeamacıtaşımıyorsaveyasüresindeilerisürülememesiilgilitarafınkusurundankaynaklanmıyorsa, mahkeme o delilinsonradangösterilmesineizinverebilir”.

30. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER • HukukiDinlenilmeHakkı • A.Y 36, AİHS m.6’da düzenlenen adil yargılanma hakkının uzantısı • Hakimin her iki tarafa eşit imkan sunması; silahların eşitliği • HMK 27: «(1) Davanın tarafları, müdahiller ve yargılamanın diğer ilgilileri, kendi hakları ile bağlantılı olarak hukuki dinlenilme hakkına sahiptirler. • (2) Bu hak; • a) Yargılama ile ilgili olarak bilgi sahibi olunmasını, • b) Açıklama ve ispat hakkını, • c) Mahkemenin, açıklamaları dikkate alarak değerlendirmesini ve kararların somut ve açık olarak gerekçelendirilmesini, içerir».

31. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER • HukukiDinlenilmeHakkı • Birinci unsur: Bilgi sahibi olma: Buna göre, hükmeesasalınacakbirvakıahakkındadavacıveyadavalınınöncedenbilgisahibiolmasıgerekir. Tarafların, bilgilerinesunulmayanbirvakıayakarşıkoymalarıbeklenemez. • Usulüne uygun tebligat (7201 sayılı Tebligat Kanunundaki kurallara uygun olarak yapılmalı): Davalıyausûlüneuygunolarakdavaveyacevapdilekçesinintebliğedilmemesi, önincelemevetahkikatduruşmalarınausûlüneuygunşekildeçağrılmamasıvegöstermesihâlindedelilleritoplanmadanyokluğundahükümtesisihukukidinlenilmehakkınınihlaliolacaktır. • tebligatınöncelikletüzelkişinintemsilcisineyapılması, bulunmamasıhâlindebuhususunbelirtilerekdiğerbirçalışanına yapılması gerekir. • Adresaraştırmasıyapılmaksızınilanentebligatyapılması, hukukidinlenilmehakkınıihlal eder. • Sürpriz karar yasağı: hukukisebeplerinhükmeesasalınmasıyanında,yargılamasırasındaincelenmeyen, tartışılmayanbirvakıayadayanılarakhükümkurulamamasınıda kapsar.

32. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER • HukukiDinlenilmeHakkı • İkinci unsur: açıklama ve ispat hakkı (HMK 189 vd) tanınması • Üçüncü unsur: Dikkate alınma: A.Y 141 gereğince mahkeme kararlarının gerekçeli olması zorunluluğu • Mahkemeninvereceğikarardanhukukidurumuetkilenecekolanherkese–fer’imüdahil, velayetveyavesayetedairişlerdeilgililer – hukukidinlenilmehakkınıntanınmasıicapeder. • İş Mahkemeleri bakımından, İşçi lehine yorum ilkesi, usul kurallarının (örn. Taraflara verilen sürelerin) işçi lehine olması demek değildir. Yargılama (usul) hukuku bakımından iş lehine yorum olmaz. • Hukuki dinlenilme hakkı ihlal edilirse, adil yargılanma hakkı ihlal edildiğinden, bireysel başvuru ve iç hukuk yolları tüketildiğinde AİHM sürecine neden olur.

33. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER UsûlEkonomisiİlkesi (A.Y 141, HMK 30): HMK 30: «Hâkim, yargılamanın makul süre içinde ve düzenli bir biçimde yürütülmesini ve gereksiz gider yapılmamasını sağlamakla yükümlüdür». • Zaman –Emek -Masraf ve yargılama giderleri • Davaların birleştirilmesi veya ayrılması, İhtiyari dava arkadaşlığı, bu ilkenin sonuçları. • Ancak, yargılamayı uzatacağı için açık bir usul kuralının uygulanmasından vazgeçilemez. • Bozma kararından sonra ıslah caiz değildir; tahkikat bitinceye kadar ıslah mümkündür (Yargıtay 1948 tarihli İBK ). • HMK 94: (kesin süre)«- (1) Kanunun belirlediği süreler kesindir. (2) Hâkim, tayin ettiği sürenin kesin olduğuna karar verebilir. Aksi hâlde, belirlenen süreyi geçirmiş olan taraf yeniden süre isteyebilir. Bu şekilde verilecek ikinci süre kesindir ve yeniden süre verilemez. (3) Kesin süre içinde yapılması gereken işlemi, süresinde yapmayan tarafın, o işlemi yapma hakkı ortadan kalkar». • HMK 115/3:«Dava şartı noksanlığı, mahkemece, davanın esasına girilmesinden önce fark edilmemiş, taraflarca ileri sürülmemiş ve fakat hüküm anında bu noksanlık giderilmişse, başlangıçtaki dava şartı noksanlığından ötürü, dava usulden reddedilemez».

34. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER -HMK’daki diğer bazı ilkeler • Aleniyet ilkesi • MADDE 28- (1) Duruşma ve kararların bildirilmesi alenidir. • (2) Duruşmaların bir kısmının veya tamamının gizli olarak yapılmasına ancak genel ahlâkın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hâllerde, taraflardan birinin talebi üzerine yahut resen mahkemece karar verilebilir. • (3) Tarafların gizlilik talebi ön sorunlar hakkındaki hükümler çerçevesinde gizli duruşmada incelenir ve karara bağlanır. Hâkim, bu kararının gerekçelerini, esas hakkındaki kararı ile birlikte açıklar. • (4) Hâkim, gizli yargılama işlemleri sırasında hazır bulunanları o yargılamayla ilgili edindikleri bilgileri açıklamamaları hususunda uyarır ve 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun gizliliğin ihlaline ilişkin hükmünün uygulanacağını ihtar ederek bu hususu tutanağa geçirir. • Dürüst davranma ve doğruyu söyleme yükümlülüğü • MADDE 29- (1) Taraflar, dürüstlük kuralına uygun davranmak zorundadırlar. • (2) Taraflar, davanın dayanağı olan vakıalara ilişkin açıklamalarını gerçeğe uygun bir biçimde yapmakla yükümlüdürler.

35. III. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL İLKELER -HMK’daki diğer bazı ilkeler • Hâkimin davayı aydınlatma ödevi • MADDE 31- (1) Hâkim, uyuşmazlığın aydınlatılmasının zorunlu kıldığı durumlarda, maddi veya hukuki açıdan belirsiz yahut çelişkili gördüğü hususlar hakkında, taraflara açıklama yaptırabilir; soru sorabilir; delil gösterilmesini isteyebilir. • Yargılamanın sevk ve idaresi • MADDE 32- (1) Yargılamayı, hâkim sevk ve idare eder; yargılama düzeninin bozulmaması için gerekli her türlü tedbiri alır. • (2) Okunamayan veya uygunsuz yahut ilgisiz olan dilekçenin yeniden düzenlenmesi için uygun bir süre verilir ve bu dilekçe dosyada kalır. Verilen süre içinde yeni bir dilekçe düzenlenmezse, tekrar süre verilemez. • Hukukun uygulanması • MADDE 33- (1) Hâkim, Türk hukukunu resen uygular.

36. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • İspat: • İspat yükü ve ispat hakkı • İspat araçları (deliller) • İspat aracı olarak bilirkişi raporu ve uzman mütalaası

37. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • İspat: Uyuşmazlığınhallibakımındanönemtaşıyıptaraflararasındaçekişmelibulunanvakıalarailişkinolarakhâkimikanundaöngörülenispataraçlarını, yanidelillerikullanmaksuretiyleinandırmafaaliyetidir. • Medenîyargıdahâkim, talebehaklılıkkazandıranbirvakıaispatsızkaldığındada o talephakkındaesastankararvermekzorundadır. Yani, talebiesastankabulederveyatalebiesastanreddeder. • Halbukicezayargısındabirfiil ispatlanamamışisedelilyetersizliğindendolayıberaatkararıverilir. Delilyetersizliğindenberaat, aslındausûleilişkinbirkarardır. • Dahasonradelilortayaçıkarsa, zamanaşımı da dolmamışisecezayargısıbakımındanonabağlıolarakyenibircezasoruşturmasıvekovuşturmasıaçılabilir. • Halbukimedenîyargıdabumümkündeğildir. Medenîyargıda, vakıanınmevcudiyetihakkındaeğerhâkimdeyeterlikanaatoluşturulamamışise o vakıayokkabuledilir. Diğerbiranlatımla, o vakıaolmayıncanasılkararverilecekidiyseöylecekararverilir.

38. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • İspatın konusu: Uyuşmazlığınhallibakımındanönemtaşıyıp, taraflararasındaçekişmelibulunanvakıalardır. • Hukukisebepispatınkonusunuoluşturmaz; çünkühukukisebepispatedilmez, tam tersinetespitedilir. • İspattabirinandırma, kanaatedindirmefaaliyetivardır. Bu yönüyletespittenfarklıdır, tespitkesinlikarzeder. • İstisnaen: Örf adet huralının bulunup bulunmadığı ispata konu olabilir.

39. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • Vakıa: • MüspetVakıa: Vukubulan, gerçekleşenyahuthalihazırdamevcutolan,mevcudiyetinimuhafazaedenvakıalardır.MenfiVakıa:Uyuşmazlığınhallibakımındanönemtaşıyanbirvakıanıngerçekleşmemişolması, olmayanvakıalardır. • Müspetvakıalarınispatıkolayolmaklabirlikteçoğu zaman menfvakıalardagüçlükortayaçıkabilir. Menfivakıalarınispatında• sebeptenhareketle,• sonuçtanhareketleveya• aksidurumunimkansızlığıispatlanmaksuretiylehâkimdekanaatuyandırılmayaçalışılır. • Çekişmeli Sayılmayan Vakıalar (İspatı gerekmez. Ön inceleme aşamasında ayıklanır: • HMK 187/2 uyarınca,herkesçebilinenvakıalarla, ikraredilmişvakıalarçekişmelisayılmaz.

40. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • Çekişmeli Sayılmayan Vakıalar • İkrar (HMK 188): «(1) Tarafların veya vekillerinin mahkeme önünde ikrar ettikleri vakıalar, çekişmeli olmaktan çıkar ve ispatı gerekmez. • (2) Maddi bir hatadan kaynaklanmadıkça ikrardan dönülemez. • (3) Sulh görüşmeleri sırasında yapılan ikrar tarafları bağlamaz». • Dikkat! Ceza yargılamasında hakim ikrar ile bağlı değildir. Keza adli yargıda boşanma davasında da hakim ikrar ile bağlı değildir. • Salt ikrarbeyanıyla da davabitmez.Uyuşmazlığınhallibakımındanönemtaşıyanbaşkacavakıalar da bulunabilir.

41. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • Çekişmeli Sayılmayan Vakıalar • İkrarın türleri:Basit ikrar: “evet buparayıödünçolarakaldımamaödemedim” • Vasıflı (nitelikli) ikrar: Vakıanınmaddiboyutuiledoğrulanmasınarağmen, niteliğininfarklıolduğununilerisürülmesihâlindesözkonusuolur. “10.000 lirayıaldım (maddiboyutu) amaödünçolarakdeğilbağışolarakaldım” • Bileşik (mürekkep) ikrar: doğrulananvakıayayenibirvakıaeklenir. Vakıabireklemeyledoğrulanırvemürekkepolur. • Ödünçolarakaldımamaödedim(bağlantılıbileşikikrar). • Ödünçolarakaldımamabenim de kendisindenbaşkabiralacağımvar(bağlantısızbileşikikrar). • İsterbağlantılıisterbağlantısızolsunbileşikikrar, vakıayıtartışmalıolmaktançıkarır.

42. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • İSPATA İLİŞKİN YÜKLER • İddiayükü, iddianındayanağınıoluşturanvakıalarıntaraflarcamahkemeyegetirilmesidir. • Somutlaştırmayüküzaman, mekângibiözelliklerbakımındanbirvakıanındiğervakıalardanayırtedilebilirhâlegetirilmesidir. • İspatyükü, uyuşmazlığınhallibakımındanönemtaşıyanvetaraflararasındaçekişmeliolanvakıalarınbelirsizkalmasıriskinehangitarafınkatlanacağınıbelirleyenkurallardır. • Delilikameyükü, ispatyükükimeaitolursaolsun, ondantamamenbağımsızolarakbelli birvakıanınispatınayönelikolarakdelilikiminsunacağınailişkinkurallardır.

43. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • DELİL KAVRAMI • Delil, taraflar arasında çekişmeli olan birvakıanındoğruluğuveniteliğiitibariylehâkimdekanaatuyandırmayayarayanaraçlarıntümüdür. • 3 koşulunvarlığı gerekir:1. VakıayıYansıtma: Delil, vakıahakkında tam birbilgitaşımayaelverişliolmalıdır. Yanivakıayıyansıtmalıdır. Örneğin, birbelgeilişkinolduğuvakıayıtam olarakyansıtır.2. BilimeUygunluk: Delil, bilimselaçıdankabuledilebilirolmalıdır. Akla,mantığavebilimeuygunolmalıdır. Örneğin, falbaktırarakdelileldeedilemez.3. HukukaUygunYoldanEldeEdilme: Delil, hukukauygunyollardaneldeedilmişolmalıdır. (HMK 189/2)

44. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • DELİL SİSTEMLERİ • KesinDelilSistemi: Kanunun belli vakıalarınancak belli delillerleispatınıöngördüğüsistemdir. • Örneğin,yapıldıklarızamankideğeri belli birmiktarınüzerindekihukukiişlemlerancaksenetleispatlanabilir. Bir vakıakesindelilleispatlanmışsahâkim o vakıayıkabuletmekzorundadır. • SerbestDelilSistemi: Hukukauygunyollardaneldeedilmişvebilimeuygunolmakkoşuluyla her türlüdelilaracınınbütünvakıalarınispatındakullanılmasınaizinverensistemdir. (HMK 192, 198) • Buna görekesindelillerdışındakidelillerindeğerlendirilmesihâkimin takdirindedir.

45. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • DELİL ÇEŞİTLERİ • KesinDeliller: • Senet: Birvakıayailişkinolarak tam birbilgitaşıyan, bircisimdesomutlaşanvealeyhinekullanılacakkişininimzasınıtaşıyanyazılıbelgedir.Yemin: İspatyükükendisinedüşentarafın, kesindelillerleispatıgerekenbirvakıayı, diğerdelillerleispatlayamadığıiçin, son birimkânolarakkarşıtarafınkutsalsaydığıdeğerleresığınmasınıifadeedenbirkesindelildir.KesinHüküm: Aynıtaraflararasındadahasonraaçılacakdavada, ilk davadaverilenhükmündelilniteliğiniifadeeder.

46. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • Senetle ispat zorunluluğu • MADDE 200- (1) Bir hakkın doğumu, düşürülmesi, devri, değiştirilmesi, yenilenmesi, ertelenmesi, ikrarı ve itfası amacıyla yapılan hukuki işlemlerin, yapıldıkları zamanki miktar veya değerleri ikibinbeşyüz Türk Lirasını geçtiği takdirde senetle ispat olunması gerekir. Bu hukuki işlemlerin miktar veya değeri ödeme veya borçtan kurtarma gibi bir nedenle ikibinbeşyüz Türk Lirasından aşağı düşse bile senetsiz ispat olunamaz. • (2) Bu madde uyarınca senetle ispatı gereken hususlarda birinci fıkradaki düzenleme hatırlatılarak karşı tarafın açık muvafakati hâlinde tanık dinlenebilir. • Senede karşı tanıkla ispat yasağı • MADDE 201- (1) Senede bağlı her çeşit iddiaya karşı ileri sürülen ve senedin hüküm ve kuvvetini ortadan kaldıracak veya azaltacak nitelikte bulunan hukuki işlemler ikibinbeşyüz Türk Lirasından az bir miktara ait olsa bile tanıkla ispat olunamaz. • Delil başlangıcı • MADDE 202- (1) Senetle ispat zorunluluğu bulunan hâllerde delil başlangıcı bulunursa tanık dinlenebilir. • (2) Delil başlangıcı, iddia konusu hukuki işlemin tamamen ispatına yeterli olmamakla birlikte, söz konusu hukuki işlemi muhtemel gösteren ve kendisine karşı ileri sürülen kimse veya temsilcisi tarafından verilmiş veya gönderilmiş belgedir.

47. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • Senetle ispat zorunluluğunun istisnaları • MADDE 203- (1) Aşağıdaki hâllerde tanık dinlenebilir: • a) Altsoy ve üstsoy, kardeşler, eşler, kayınbaba, kaynana ile gelin ve damat arasındaki işlemler. • b) İşin niteliğine ve tarafların durumlarına göre, senede bağlanmaması teamül olarak yerleşmiş bulunan hukuki işlemler. • c) Yangın, deniz kazası, deprem gibi senet alınmasında imkânsızlık veya olağanüstü güçlük bulunan hâllerde yapılan işlemler. • ç) Hukuki işlemlerde irade bozukluğu ile aşırı yararlanma iddiaları. • d) Hukuki işlemlere ve senetlere karşı üçüncü kişilerin muvazaa iddiaları. • e) Bir senedin sahibi elinde beklenmeyen bir olay veya zorlayıcı bir nedenle yahut usulüne göre teslim edilen bir memur elinde veya noterlikte herhangi bir şekilde kaybolduğu kanısını kuvvetlendirecek delil veya emarelerin bulunması hâli.

48. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • İlamların ve resmî senetlerin ispat gücü • MADDE 204- (1) İlamlar ile düzenleme şeklindeki noter senetleri, sahteliği ispat olunmadıkça kesin delil sayılırlar. • (2) İlgililerin beyanına dayanılarak noterlerin tasdik ettikleri senetlerle diğer yetkili memurların görevleri içinde usulüne uygun olarak düzenledikleri belgeler, aksi ispatlanıncaya kadar kesin delil sayılırlar. • (3) Mahkeme, yukarıdaki belgelerden biri hakkında şüphe uyandıran bir hâl görürse, ilgili daireden açıklama isteyebilir. • Adi senetlerin ispat gücü • MADDE 205- (1) Mahkeme huzurunda ikrar olunan veya mahkemece inkâr edenden sadır olduğu kabul edilen adi senetler, aksi ispat edilmedikçe kesin delil sayılırlar. • (2) Usulüne göre güvenli elektronik imza ile oluşturulan elektronik veriler, senet hükmündedir. • (3) Hâkim, mahkemeye delil olarak sunulan elektronik imzalı belgenin, güvenli elektronik imza ile oluşturulmuş olup olmadığını resen inceler.

49. IV. İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR • DELİL ÇEŞİTLERİ • TakdiriDeliller: • Belge: HMK 199 gereğince «Uyuşmazlık konusu vakıaları ispata elverişli yazılı veya basılı metin, senet, çizim, plan, kroki, fotoğraf, film, görüntü veya ses kaydı gibi veriler ile elektronik ortamdaki veriler ve bunlara benzer bilgi taşıyıcıları bu Kanuna göre belgedir".Tanık: Uyuşmazlıkkonusuvakıahakkındaduyuorganlarıvasıtasıilebilgisahibiolankişidir.Bilirkişi: Uyuşmazlıkkonusuolanveçözümüiçinözelveyateknikbirbilgigerekenmeselede, hâkimdeeksikolanözelveyateknikbilgiyitamamlayan,hâkimeyardımcıkişidir.Keşif: Uyuşmazlıkkonusuvakıalarınaydınlatılmasıiçinilgilitaşınırveyataşınmazbirşeyhakkındahâkimindoğrudanbilgisahibiolmasıdır.UzmanGörüşü: Uyuşmazlıkkonusuvakıalarınteknikboyutunaveyahukukinitelendirmesineilişkinolarakuzmanbirkişiden, ilgilitarafınbizzataldığıbilimselgörüştür.

50. BİRİNCİ BÖLÜMÜN SONUDinlediğiniz için teşekkürler