Të arriturat dhe sfidat në Menagjimin e Financave Publike në Kosovë (Miami 21-25 Maj 2007)

1. Të arriturat dhe sfidat në Menagjimin e Financave Publike në Kosovë (Miami 21-25 Maj 2007) Behxhet Brajshori Zëvendës Minister për Ekonomi dhe Financa

2. Agenda • Kosova në kontekst • Ndërtimi i Institucioneve Financiare • Indikatorët Ekonomik • Procesi i Hartimit të Buxhetit • Përgjegjësitë e Thesarit • Pasqyrë e SIMFK • Prokurimi në Kosovë • Auditimi i Brendshëm • PEFA Indikatorët • Mësimi nga përvoja • Sfidat & mundësitë

3. Sfondi • Deri më 1989, Kosova ka gëzuar një shkallë të lartë të autonomisë në kuadër të ish-Jugosllavisë, kur Serbia me forcë ndryshoi statusin juridik të Kosovës dhe e vuri nën kontroll të drejtpërdrejt të Serbisë • Në periudhën 1989 -1998 Serbia aplikoi masa diskriminuese në Kosovë në të gjitha fushat, pra edhe në ekonomi, duke bërë të ashtuquajturin “Integrim Ekonomik” të ndërmarrjeve ekonomike të Kosovës me ato të Serbisë • Popullata shqiptare e Kosovës fuqishëm e kundërshtoi këtë veprim • Edhe përkundër këtyre masave, situata në Kosovë eskaloi përsëri dhe lufta filloi në fillim të 1998

4. Ngjarje Kyqe • NATO fuqishëm mbështeti Grupin e Kontaktit dhe më 30 Janar 1999 mori vendim për përdorimin e sulmeve ajrore nëse paraqitet nevoja, si dhe lëshoi vërejtje për të dy palët në konflikt • Serbia refuzoi këtë vërejtje, çka e detyroi NATO-n që me datën 23 Mars 1999 të jep urdhërin për fillimin e sulmeve ajrore kundër Serbisë

5. Ngjarje Kyqe • Më 10 Qershor Këshilli i Sigurimit miratoi rezolutën (UNSCR 1244), sipas së cilës në Kosovë u instalua misioni i OKB-së • Trupat e Aleancës Veriatlantike hynë në Kosovë më 12 Qershor 1999 • Trupat Serbe u tërhoqën nga Kosova përfundimisht me 19 Qershor 1999

6. Ngjarje Kyqe • Me zgjedhjet e mbajtura në Nëntor të 2001 u krijuan Institucionet e Përkohshme Vetë-Qeverisëse. Këto institucione përfshijnë Presidencën, Kuvendin, dhe Qeverinë e Kosovës • Deri më tani në Kosovë janë mbajtur katër zgjedhje: - Dy zgjedhje për pushtetin lokal dhe - Dy zgjedhje për Asamblenë Kombëtare • Aktualisht në Kosovë kemi konsolidim të plotë të institucioneve në të dy nivelet

7. Ndërtimi i Institucioneve Financiare • Prej luftës Kosova doli me një infrastrukturë ekonomike të dëmtuar rëndë, dhe u paraqit nevoja e ngritjes së një sistemi të menaxhimit fiskal • UNMIK krijoi Autoritetin Qendror Fiskal (AQF) për të kryer punët themelore në menaxhimin e financave publike (UNMIK/REG/1999/16) • AQF përbëhej prej 4 divizioneve (tatimi, doganat, planifikimi i buxhetit dhe thesari) si dhe funksionit të Auditimit të Brendshëm.

8. Politikat e Ministrisë për Ekonomi dhe Financa • Ministria e Ekonomisë dhe Financave është përgjegjëse për koordinimin dhe menaxhimin financiar të Buxhetit të Kosovës. Funksionet themelore të Ministrisë janë: • Zhvillimi dhe zbatimi i politikave fiskale dhe i sistemeve administrative • Analiza ekonomike dhe projeksionet makroekonomikePlanifikimi buxhetor • Zhvillimi dhe zbatimi i një Administrate Qendrore Tatimore • Zhvillimi dhe zbatimi, i një Thesari Qendror dhe sistemit të kontabilitetit.

9. Indikatorët Ekonomik

10. Indikatorët Ekonomik

11. Procesi i Hartimit te Buxhetit • Qeveria aprovon Kornizën Afatmesme të Shpenzimeve (KASH), ku janë të paraqitura prioritetet e Qeverisë sipas sektorëve të ndryshëm • Qeveria po ashtu aprovon projektet për investime kapitale • KASH ndihmonnë përgatitjen e Buxhetit të Konsoliduar të Kosovës për tri vite brenda kontekstit të Projeksionit Makroekonomik.

12. Procesi i Hartimit të Buxhetit • Maj - Organizatat Buxhetore dorëzojnë kërkesat e tyre fillestare për projektet që vazhdojnë dhe për çdo program të ri. • Qershor - Dorëzimet e buxheteve nga organizatat buxhetore, • Gusht - Dëgjimet buxhetore, • Shtator Qeveria aprovon projekt-buxhetin, • Tetor - Dorëzimi i Buxhetit 2008 në Kuvend, • Dhjetor – Buxheti aprovohet nga Kuvendi,

13. Publikimet • Raportet Financiare (Mujore, Tremujore, Gjashtëmujore, vjetore) • Planifikimet Buxhetore • Politikat e Tatimit ne Pronë • Buletinët mujor për aktivitetin ekonomik dhe të biznesit në Ballkanin perëndimor • Informata të ndryshme

14. Thesari Përgjegjësit e themelore të Thesarit janë definuar me LFPP, dhe përfshijnë: • Menaxhimin e Buxhetit të Kosovës • Menaxhimin e llogarive bankare • Menaxhimin e shpenzimeve • Përcaktimin e proceseve për mbledhjen e të hyrave publike • Vendosjen dhe mirëmbajtjen e regjistrave kontabël • Përgatitjen e pasqyrave financiare, si dhe • Lëshimin dhe zbatimin e rregullave financiare

15. Organizimi i Thesarit • Divizioni i të Hyrave • Divizioni i Pagesave (pesë zyra regjionale) • Divizioni i Raportimeve dhe Kontabilitetit • Divizioni i Alokimeve dhe Menaxhimit të Keshit dhe Borxheve (Ngritja e Kapaciteteve Adekuate) • Divizioni për Menaxhim dhe Kontrollë • Divizioni i Administratës dhe TI • Divizioni i Granteve

16. Qëllimi i Thesarit • Vizioni i Thesarit është arritje e praktikave më të mira në menaxhimin e fondeve publike • Sistemi për menaxhimin financiar për të ndihmuar në kontrollin e procesimit të financave publike (nivelet e kontrollit: buxheti, alokimi, zotimi, shpenzimi, raportimi) • Të ofroj mjetet për regjistrimin e ciklit buxhetor nga planifikimi, ekzekutimi, llogaritjen shpenzimeve, të hyrave dhe parashikimeve për vitet e ardhme • Ofrojë mekanizëm për regjistrim dhe raportim të indikatorëve makroekonomik

17. Qëllimi i Thesarit • Siguron transparencë dhe përgjegjësi • Të jetë në përputhshmëri me kërkesat e Bankës Botërore për Thesar, Statistikat Financiare Qeveritare të FMN, Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit për Sektorin Publik, praktikat më të mira, donatorët, kreditorët • Thesari mbështet ndërtimin e kapaciteteve vendore dhe të qëndrueshmërisë • Sistemi është shumë-gjuhësor (gjuhën shqipe, serbe dhe angleze)

18. Fillimi • Në fund të 1999 u mbajt takimi me Bankën Botërore and Fondin Monetar Ndërkombëtar mbi sfidat në qeverinë në tranzicion. • Fillimi i 2000 – FreeBalance vjen në Kosovë • Pas 26 ditëve u instaluan Bazat e FreeBalance – si konfigurimi origjinal – ku të dhënat e gjashtëmujore regjistrohen në sistem – fillojnë raportet për AQF dhe donatorë • Nuk është ndryshuar asgjë në kode – përderisa, konfigurimi modifikohet regullisht

19. Karakteristikat e Sistemit të Thesarit • SIMFK është i dizajnuar veçanërisht për Qeverinë • Zbatim i shpejtë • Konfigurim fleksibil • Procesi nuk është i stërngarkuar (është intuitivë – i lehtë për t’u mësuar) • Përshkallor • Sistem modular – mund të zgjerohet me module të reja (shpenzimet, të hyrat, furnitorët, pasuritë – mjetet themelore)

20. SIMFK • (SIMFK) është implementuar për regjistrimin, menaxhimin dhe raportimin mbi buxhetin, zotimet, shpenzimet dhe funksionet tjera të Thesarit. • Sistem shumë gjuhësor (gjuhën shqipe, serbe dhe angleze) mbështet procesimin buxhetor dhe procesimin me kohë të pagave të mbi 70,000 shërbyesve civil.

21. SIMFK • Transakcionet procesohen përmes sistemit në mënyrë elektronike • Sistem me databazë qëndrore me qasje direkte nga te gjitha organizatat buxhetore ku ju mundësohet procesimi i transkacioneve dhe qasje të drejtpërdrejt në raporte • Formularët e integruar në sistem mundësojnë një standardizim për të gjitha organizatat buxhetore duke parandaluar mundësit e gabimeve apo korrupsionit eventual (rrit besueshmërinë e sistemit)

22. Zhvillimi i Thesarit • Ndërlidhja me AQBK – 95% e të gjitha pagesave dërgohen në formë elektronike në bankën qëndrore • Mbi 15000 Furnitorë janë të regjstruar në sistem me numër të veçantë biznesi dhe llogari bankare (të cilët kryejnë shërbime kontraktuese për Qeverinë) • Ngritje në kapacitet të Harduerit dhe Softuerit – kjo ka mundësuar një përhapje të sistemit në të gjithë vendin

23. Kontrolli i Brendshëm Financiarnë kuadër të SIMFK-së • Është ndërtuar korniza ligjore financiare në mbështetje nga SIMFK duke integruar proceset dhe vendimet në SIMFK (zotimet, aprovimin dhe shpenzimin e parave publike) • Kontrollë të brendshme përbrenda organizatës buxhetore duke krijuar role dhe grupe të veçanta për përdoruese me qasje në sistem • Thesari përcakton nivelin e kontrollit të cilët mund të bëjnë shfrytëzuesit e buxhetit (raportimi, zotimi, regjistrimi i të hyrave) • Thesari ka program çertifikues të një kualiteti të lartë, me qëllim të sigurimit të korrektësisë së të dhënave dhe zvogëlimin e gabimeve gjatë procesimit të transakcioneve

24. Rezultatet • SIMFK është komponentë kritike në zhvillimet demokratike dhe programet e liberalizimit ekonomik • Kosova tani ka një sistem për menaxhim financiar uniformë dhe gjithëpërfshirës • Të gjitha organizata buxhetore dhe agjencitë e mbledhjes së të hyrave janë të lidhura në SIMFK • Mundëson krahasimin e të dhënave në të gjitha nivelet dhe institucionet e qeverisë drejtpërdrejt

25. Prokurimi • Më 9 Qershor 2004 Kuvendi miratoi Ligjin për Prokurimin Publik dhe me këtë janë formuar dy institucione qëndrore të Prokurimit • Komisioni Rregullativ i Prokurimit Publik • Agjencioni i Prokurimit Publik • Në Komunat, Ministritë e Kosovës si dhe në Kompanitë Publike janë themeluar 110 autoritete kontraktuese

26. Komisioni Rregullativ i Prokurimit Publik  • Përgjegjës për zhvillimin e tërësishëm të sistemit të prokurimit publik në Kosovë • Siguron që sistemi i tillë operon në mënyrë që të arrijë përdorim shumë racional, efikas dhe transparent të fondeve publike, që inkurajon konkurrencën dhe respekton barazinë e pjesëmarrësve në procesin e prokurimit publik • Ka kompetencë për të siguruar zbatimin e Ligjit mbi Prokurimin Publik në Kosovë • Bordi i Komisionit Rregullativ të Prokurimit Publik përbëhet nga pesë anëtarë, të nominuar nga Qeveria dhe të caktuar nga Kuvendi i Kosovës

27. Agjencioni i Prokurimit Publik • APP formohet nga Qeveria e Kosovës • Drejtori propozohet nga Qeveria dhe emërohet nga Kuvendi i Kosovës. • Kryen prokurime në emër të autoriteteve kontraktuese kur kemi të bëjm me prokurime komplekse (sipas kërkesës së autoritetit kontraktues) • Udhëheq dhe kryen kontratat afatgjate dhe prokurimet e mëdha të cilat shfrytëzohen nga dy e më shumë autoritete kontraktuese (vetëm nëse autorizohet nga Qeveria) • Shqyrton dhe aprovon procedurat e negociuara pa publikim të kontratës • Shqyrton dhe aprovon Nenin 30.3 të LPP-së kur janë më pak se tre ofertues të përgjegjshëm.

28. Auditimi i Brendshëm • Me Ligjin mbi Financat Publike dhe Përgjegjësitë në vitin 2000 është krijuar Funksioni i Auditimit të Brendshëm • Ndërtimi i kapaciteteve është financuar nga AER-i

29. Kontrolli i Brendshëm i Financave Publike (KBFP) • Sistemi i KBFP në Kosovë përbëhet nga 4 elemente themelore • Menaxhimi Financiar dhe sistemi i KBFP-së • Auditimi i Brendshëm • Njësia Qëndrore Harmonizuese për Menaxhimin e Kontrollit Financiar në kuadër të Departamentit të Thesarit • Njësia Qëndrore Harmonizuese për Auditimin e Brendshëm në kuadër të MEF-it

30. Main Indicators based on PEFA assesment report INDICATOR 2006 Budget Credibility 1 Aggregate Expenditure Outturn compared to approved budget (B) 2 Composition of expend. outturn compared to approved budget (D) 3 Aggregate revenue outturn compared to approved budget A 4 Stock and monitoring of expenditure payment arrears D+ Public Expenditure and Financial Accountability (PEFA) Indicators

31. Transparency and Comprehensiveness 5 Classification of the budget D 6 Comprehensiveness of information in budget documentation D 7 Extent of unreported government operations incl. donor funds C+ 8 Transparency of Intergovernmental Fiscal Relations A 9 Oversight of aggregate fiscal risk C+ 10 Public access to key fiscal information A Policy-based Budgeting 11 Orderliness and participation in the annual budget process B+ 12 Multi-year perspective in fiscal policy, planning, & budgeting D+ PEFA Indicators

32. Predictability and Control in Budget execution 13 Transparency of taxpayer obligations and liabilities B+ 14 Effectiveness of taxpayer registration and tax assessment C 15 Effectiveness in collection of tax payments B 16 Effectiveness of cash flow planning, mgt. & monitoring. B+ 17 Recording & management of cash balances, debt and guarantees (A) 18 Effectiveness of payroll controls D+ 19 Competition, value for money and controls in procurement D+ 20 Effectiveness of internal controls. C+ 21 Effectiveness of internal audit C PEFA Indicators

33. Accounting, Recording and Reporting 22 Timeliness and regularity of accounts reconciliation B 23 Availability of resource info received by service delivery units D 24 Timeliness, quality and dissemination of in-year exec. reports. B+ 25 Timeliness of audited financial statements submitted to the legislature. A External Scrutiny and Audit 26 The scope, nature and follow up of external audit reports. D+ 27 Legislative scrutiny of the annual budget law B+ 28 Legislative scrutiny of external audit reports. D PEFA Indicators

34. Mësimet e nxjerra • Teknologjia është një bazë fillestare në krijimin e një qeverisje të mirë dhe duhet të implemetohet në faza që të mund të absorbohet nga reformat qeveritare • Teknologjia duhet të mbështetet nga legjislacioni qeveritar: ligjet, rregullat, instrukcionet administrative financiare etj.

35. Mësimet e nxjerra • Kosova është një rast i veçantë, mirëpo kërkesat e menaxhimit financiar nuk janë të veçanta • Implementimi i sistemit mund të bëhet për disa javë, por reformat mbi menxhimin e financave publike kërkojnë vite të tëra • Koordinimi dhe bashkëpunimi me donatorë është esencial Fondet nga Donotorët janë të ndieshme në kohë dhe kërkojnë kujdes të veçantë • Suksesi sjell suksesin – fondet e donatorëve sjellin projekte te suksesshme – qeveria fiton energji • Sukseset e vazhdushme tërheqin vëmendjen e donatorëve (në ndryshime ka fitues dhe humbës – kërkohet inkurajim nga jashtë)

36. Mësimet e nxjerra • Mendo për projekte të mëdha, mirëpo fillo nga të voglat, e pastaj ndërto në to • Implementim në faza me qëllim të absorbimit më të lehtë të reformave • Siguro që hapat fillestar të profilit të lartë të jenë të sukseshëm në mënyrë që të kesh përkrahje në vazhdimësi • Pronësia në kuadër të qeverisë • Programe trajnimi gjithëpërfshirëse dhe monitorim të stafit vendor • Ekip kualitativ në planifikim dhe ekzekutim buxheti, prokurim, si dhe ekspertët e SIMFK janë të domosdoshëm në sigurimin e dizajnimit dhe implementimit të praktikave më të mira • Qëndrueshmëri afatgjate

37. Sfidat dhe Mundësitë Disa sfida fundamentale me të cilat ballafaqohet Kosova: • Zgjidha e statusit final, • Gjenerimi i burimeve të reja të ngritjes ekonomike, • Sigurimi i një stabiliteti makroekonomik, • Ulja e varfërisë dhe papunësisë,

38. Ju faleminderit për vëmendjen tuaj!