FİİLLERDE KİP

1. FİİLLERDE KİP

2. FİİL(EYLEM): İş,hareket ve oluşları zamana ve kişiye bağlayarak anlatan sözcüklere fiil denir. • İSİM FİİL FARKI Fiiller varlıkların yapmış olduğu hareketleri,durum ve oluşları karşılar.İsimler ise varlıkları karşılar. Sözcüğe “-mak,-mek” mastar eki getirilebiliyorsa o sözcük fiil,getirilemiyorsa isimdir.

3. FİİL ÇEŞİTLERİ • a)Kılış fiilleri: Yapılan işten etkilenen bir varlığın olduğu fiillere denir.Bu fiillerin gerçekleşmesi bir varlığa, nesneye bağlıdır.Yani nesne alabilen fiillere kılış fiilleri denir.Fiilden önce “onu” sözcüğünü getiremeyiz. • “Bulmak,sevmek,kırmak,kesmek…”

4. b) Durum Fiilleri: Varlığa ihtiyaç duymayan fiillere denir.Yani nesne almayan fiillere denir.Fiilden önce “onu” sözcüğünü getirebiliriz. • “Ağlamak,gülmek,uyumak” • c) Oluş Fiilleri: Eylem özelliği olan ancak hareket bildirmeyen fiillere denir.Bu filler bir durumdan başka bir duruma geçişi bildirir,bir değişimi ifade eder. • “Sararmak,solmak, kızarmak…”

5. FİLLERDE ŞAHIS (KİŞİ) • İş,oluş ya da hareketin kim tarafından yapıldığını belirten eklere kişi ekleri denir.

6. ÇEKİMLİ FİİL • Kip ve kişi eklerini alarak değişik biçimlere giren fiillere çekimli fiil denir. • Oku-yor –um f. Ş.z. Ş.eki • Gel-meli-sin f. G.k Ş.eki

7. 1.HABER (BİLDİRME) KİPLERİ • Zaman anlamı taşır.Eylemin yapıldığını yapılacağını yapılıyor olduğunu ya da her zaman yapılmakta olduğunu bildirir. • Kendi arasında beşe ayrılır.

8. a)Bilinen (görülen) geçmiş zaman: • Fiilin yapılışının kesin olarak bilindiğini gösterir.Bu kipte eylem, konuşma anından önce yapılmıştır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “dı,di,du,dü,tı,ti,tu,tü” ekleriyle çekimlenir. • Başar-dı-m(1.t.k) başar-dı-k (1.ç.k.) • Başar-dı-n (2.t.k) başar-dı-nız (2.ç.k.) • Başar-dı (3.t.k) başar-dı-lar (3.ç.k.)

9. b)Öğrenilen(duyulan) geçmiş zaman: • Bildirilen işin yapıldığını başkasından duyma şeklinde ifade eden çekimdir.Fiil konuşma anından önce yapılmıştır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ”mış,miş,muş,müş” ekleriyle çekimlenir. • Gel-miş-im(1.t.k) gel-miş-iz (1.ç.k.) • Gel-miş-sin(2.t.k) gel-miş- siniz (2.ç.k.) • Gel-miş (3.t.k) gel-miş-ler (3.ç.k.)

10. c)Şimdiki zaman: • Eylemin yapılmasıyla anlatılmasının aynı zamanda olduğunu belirten kiptir.Fiil kök ve gövdelerine getirilen “yor” ekiyle çekimlenir • Oku-yor-um oku-yor-uz • Oku-yor-sun oku-yor-sunuz • Oku-yor oku-yor-lar

11. Not:Şimdiki zaman eki olarak “makta,mekte” eki de kullanılabilir. • Oku-makta-y-ım okumakta-y-ız • Oku-makta-sın oku-makta-sınız • Okumakta oku-makta-lar

12. d.Gelecek zaman: • Fiilin bildirdiği,anlattığı iş,oluş ve hareketin gelecekte yapılacağını,geleceğe ilişkin olduğunu bildiren kiptir.Eylem konuşma anından daha sonra gerçekleşir.Fiil kök ve gövdelerine getirilen “acak,ecek” ekiyle çekimlenir ve bu ekin “k”si ünlü ile başlayan ek geldiğinde yumuşar. • Sil-eceğ-im sil-eceğ-iz • Sil-ecek-sin sil-ecek-siniz • Sil-ecek sil-ecek-ler

13. e)Geniş zaman: • Fiilin her zaman yapıldığını ya da yapılabileceğini bildirir.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “r-ar-er-ır-ır-ur-ür” ekleriyle yapılır. • Anla-r-ım anla-r-z • Anal-r-sın anla-r-sınız • Anla-r anla-r-lar

14. 2.DİLEK(İSTEME) KİPLERİ • Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.Dilek,istek,gereklilik,emir kavramlarını taşıdığı için bunlara isteme kipleri denir. • Dilek kipleri kendi arasında dörde ayrılır.

15. a)Gereklilik kipi: • Eylemin yapılması gerektiğini gösteren kiptir.Cümleye öneri anlamı katar.Fiil kök ve gövdelerine getirilen “malı,meli” ekiyle yapılır. • Bil-meli-y-im bil-meli-y-iz • Bil-meli-sin bil-meli-siniz • Bil-meli bil-meli-ler

16. b)İstek kipi: • Eylemin yapılmasındaki istek ya da niyeti gösteren kiptir.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “a,e” ekiyle yapılır. • Çalış-a-y-ım çalış-a-lım • Çalış-a-sın çalış-a-sınız • Çalış-a çalış-a-lar

17. c)Dilek-şart kipi: • Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ”sa,se” ekiyle yapılır. • Başar-sa-m başar-sa-k • Başar-sa-n başar-sa-nız • Başar-sa başar-sa-lar

18. d)Emir kipi: • Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde ifade eden kiptir.Bu kipin belirli bir eki yoktur.Şahıs ekleriyle çekimlenir.Ayrıca emir kipinin 1.tekil ve 1.çoğul çekimleri yoktur. • (ben) – (biz) - • (sen) git (siz) gid-in • (o) git-sin (onlar) git-sin-ler

19. FİİLLERDE OLUMSUZLUK • Fiillerin olumsuz şekilleri fiillere getirilen “ma-me” olumsuzluk ekiyle yapılır. Bu ek fiil kök ya da gövdesinden sonra,kip ve şahıs eklerinden ise önce gelir. • Başardım başar-ma-d-ım • Başarmışım başar-ma-mış-ım • Başarıyorum başar-mı-yor-um

20. NOT: Geniş zamanın olumsuz çekimi yapılırken geniş zaman eki düşer. • Oku-r-um oku-ma-m • Oku-r-sun oku-maz-sın • Oku-r oku-maz • Oku-r-uz oku-ma-y-ız • Oku-r-sunuz oku-maz-sınız • Oku-r-lar oku-maz-lar

21. FİİLLERDE SORU • Fiillerin soru biçimi “mı,mi,mu,mü”soru eki ile yapılır. • Başardı mı? Olumlu soru • Başarmadı mı? Olumsuz soru • Bakıyor muydu? Olumlu soru • Bakmıyor muydu? Olumsuz soru

22. FİİLLERDE ANLAM (ZAMAN) KAYMASI • Cümlede fiilin çekimlendiği kip veya zamanla işin yapıldığı kip veya zamanın farklı olmasına anlam kayması denir. • Şimdiki zaman kipi, geniş zaman kipi yerine kullanılabilir. Her sabah süt içiyor. (içer)

23. Şimdiki zaman kipi, geçmiş zaman kipi yerine kullanılabilir. Ona “Ahmet” ismini koyuyorlar.(koymuşlar) • Gelecek zaman kipi, gereklilik kipi yerine kullanılabilir. Zil çalan, Ahmet olacak.(olmalı)

24. Geniş zaman kipi, geçmiş zaman kipi yerine kullanılabilir. Atatürk, 1923’te Cumhuriyet’i kurar.(kurdu) • Geniş zaman kipi, gelecek zaman kipi yerine kullanılabilir. Ben birazdan gelirim.(geleceğim)

25. Geniş zaman kipi,emir kipi yerine kullanılabilir. Çıkarken kapıyı kaptırsın.(kapat) • İstek kipi,emir kipi yerine kullanılabilir. Lütfen sessiz olalım.(olun)