FİLLERDE ÇATI

1. FİLLERDE ÇATI

2. Hazırlayan:Gülsüm Gündoğdu Türkçe Öğretmenliği (i.ö.) 2. Sınıf1090320084

3. Fillerde çatı ikiye ayrılır: 1) Nesnesine göre 2) Öznesine göre Fiilde (Eylemlerde) Çatı

4. 1)Geçişli 2)Geçişsiz 3)Oldurgan 4) Ettirgen Nesnesine Göre:

5. 1) Etken 2) Edilgen 3) Dönüşlü 4) İşteş Öznesine Göre:

6. Yüklemin nesne alıp almamasına göre değerlendirilir. Nesnesine Göre Çatı (Nesne -Yüklem İlişkisi):

7. Nesne alabilen fiiller geçişlidir. Nesne almayan fiiller geçişsizdir. Fiile “ neyi, kimi ” sorularını yönelterek bulabiliriz. Cevap alabiliyorsak fiil geçişlidir Cevap alamıyorsak geçişsizdir. Geçişli ve Geçişsiz Fiiller:

8. Seni duyuyorum. ( “kimi duyuyorum?”) Beni anladığını biliyorum. ( “neyi biliyorum?”) Burası güzel kokuyor. (“neyi kokuyor?” ) Sonbaharda bitkiler ölür. (“neyi ölür?”) (geçişli) (geçişli) (geçişsiz) (geçişsiz)

9. Not: Bir fiilin geçişli olabilmesi için cümlede mutlaka nesne olması şart değildir. Gördüm; ama söyleyemedim.

10. Oldurgan ve Ettirgen Çatılı Fiiller: • Geçişsiz bir fiilin üzerine “-r,-t,-tır” eklerinden birinin getirilerek fiilin geçişli yapılmasına “oldurgan” çatılı fiil denir.

11. Geçişli bir fiilin üzerine “ -r,-t, -tır ” eklerinden biri getirilerek fiil yeniden geçişli yapılıyorsa o fiil “ettirgen” çatılı bir fiildir.

12. Bu durumda eylemin geçişlilik derecesi arttırılmış olur ve bir başkasına yaptırma, ettirme anlamı katar.

13. Adam öldü. (geçişsiz) ---------------------------- Adamı öldürdü. (oldurgan) Günler zor geçiyor. (geçişsiz) -----------  Günlerini zor geçiriyor. (oldurgan)

14. Bu kitapları okudum (geçişli) -------------------Bu kitapları okuttum. (ettirgen) Her şeyi kırdım (geçişli) -------------------------Her şeyi kırdırdım. (ettirgen)

15. Öznenin yüklemle olan ilişkisine göre belirlenir. Öznesine Göre Çatı(Özne -Yüklem İlişkisi):

16. Yüklem durumundaki fiilin gösterdiği işi doğrudan doğruya öznenin kendisi yapıyorsa  fiil etkençatılı demektir. Yani fiilin gerçek öznesi varsa ve “ -l,-n” çatı ekini almamışsa fiil etkendir. Etken ve Edilgen  Fiiller:

17. Bir fiil “ -l,-n ” çatı ekini almışsa ve eylemin kim tarafından yapıldığı belli değilse o fiil  edilgen’dir. Edilgen fiillere “ kim tarafından ” sorusunu yönelttiğimizde cevap alamayız.

18. Evi güzelce temizledi. (evi temizleyen kim? “o”, gerçek öznesi var, o halde etken’dir.) Ev temizlendi. (ev kim tarafından temizlendi? cevap alamıyoruz, eylemi yapan belli değil o halde edilgen’dir.)

19. Fiil kök ya da gövdelerine “ -n, -l ” çatı ekleri getirilerek yapılır. Dönüşlü eylemlerde özne işi bizzat kendisi yapar ve yaptığı işten de bizzat kendisi etkilenir Dönüşlü Fiiller:

20. Not: Edilgen fiillerle dönüşlü fiiller birbiriyle karıştırılmamalıdır. İkisi de “ -l,-n ” çatı eki alır. Edilgen fiillerin gerçek öznesi yokken dönüşlü fiillerin gerçek öznesi vardır. Dönüşlü fiillerde “ kendi kendine ” anlamı vardır.

21. Annem geleceğimi öğrenince çocuklar gibi sevindi. Kız aynanın karşısında saatlerce süsleniyor. Yüzmek için hemen soyundu. Çocuklar havuzda yıkandı.

22.  Fiil, kök ya da gövdelerine “ -ş, -leş ” çatı ekleri getirilerek yapılır. İşin birden fazla özne tarafından karşılıklıya da birlikteyapıldığını bildirir. İşteş  Çatılı Fiiller :

23. Sen sahilde üzgün beklerken öpüşür ay ile sular.(k) Görünmez dallarda kuşlar ötüşür. (b) Kuru güz yaprakları uçuşuyor rüzgarda.( b) Onunla bir süre öylece bakıştık. (k) k: karşılıklı b: beraber

24. Bazı fiiller çatı eki almadan da işteşlik özelliği gösterebilir. Türk -Yunan ordusu Sakarya’da savaştı. Pehlivanlar er meydanında güreştiler. Onunla istemeye istemeye barıştım. Sonunda ona kavuştum. Not: