Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Gostynińsko-Włocławskie —historia i zasoby

1. Dr Wiesław Cyzman Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Przyrody UMK Toruń Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Gostynińsko-Włocławskie —historia i zasoby

2. 12-11 tysięcy lat temu 12-11 tysięcy lat temu nastąpił zdecydowany odwrót lądolodu, co umożliwiło rozpoczęcie procesu kształtowania się współczesnych krajobrazów roślinnych – odległość czasowa 10-15 pokoleń dębu, Początkowo dominującym czynnikiem kształtującym szatę roślinną był klimat. Po rozwinięciu się względnie zwartej roślinności typu pionierskiego (glony, porosty, mszaki) współdecydującym elementem stał się kompleks czynników siedli­skowych. W ślad za cofającym się lodowcem postępowała tundra - zbiorowiska roślinne budowane przez porosty, mszaki i krzewinki, a w pewnym oddaleniu od krawędzi lodu także inne grupy wyspecjalizowanych roślin kwiatowych, w tym również drzew (brzoza, sosna) tworzących luźne zarośla i laski. Dominował wówczas klimat typu subarktycznego, wybitnie mroźny i suchy. Na terenach Niżu Polskiego pojawiają się w tym okresie gromady łowców reniferów. Rozpoczyna się starsza epoka kamienna (Paleolit). Z kolei przybywają tu grupy specjalizujące się w polowaniu na mniejszą zwierzynę. Z tundrą związane były społeczności kultur z liściakami, z lasem kultury z tylczakami łukowymi (Rybicka 2000). Krótka chronologia rozwoju szaty roślinnej i cywilizacji na terenie LKP

3. Faza preborealna Ustalił się typ klimatu umiarkowanie chłodnego i suchego, a panującymi zbiorowiskami roślinnymi stały się lasy z przewagą sosny i brzozy w drzewostanach oraz wielogatunkowym runem. Około osiem tysięcy lat p.n.e. Rozpoczyna się mezolit (środkowy okres kamienia łupanego). Renifery wędrują na północ, a za nimi podąża społeczność kultur z liściakami. W tym czasie dominuje łowiectwo i zbieractwo. Zakładane są szałasowe obozowiska. Dzisiejszy teren Pojezierza Gostynińskiego jest już intensywnie zasiedlony. Ludzie bytują w pobliżu jezior i niewielkich cieków, ale także na wydmach wzdłuż Wisły. Pod koniec zaczęto uprawiać role.

4. Szóste tysiąclecie przed Chrystusem Kończy się okres, borealny. Klimat wyraźnie pocieplał, ale w dalszym ciągu pozostawał suchy. W krajobrazie przeważają lasy sosnowo-brzozowe, ale z coraz częstszym udziałem innych drzew i krzewów liściastych, zwłaszcza leszczyny Okresie atlantycki i subborealny W okresach atlantyckim i subborealnym panują najkorzystniejsze warunki dla rozwoju rodzimej flory środkowoeuropejskiej Ze względu na znacznie cieplejszy niż obecnie klimat, a w fazie atlantyckiej, także bardziej obfity w opady, tworzą się bogate, mieszane lasy liściaste budowane przez dęby, klony, lipy, wiązy i jesiony. W fazie subborealnej budują je również buk, cis, grab, jodła i świerk. Około 4 500 tys. do 2000 p.n.e. czyli neolit (epoka kamienia gładzonego) Rozpoczyna się gospodarka wytwórcza. W tym czasie powstają większe osiedla ludzkie, rozwija się rolnictwo. Człowiek uprawia już rośliny i hoduje zwierzęta. Potrafi produkować i wykorzystywać naczynia gliniane siekiery i topory kamienne. Pojawiają się kopalnie surowców do ich produkcji. Kształtują się pierwsze rolnicze społeczności.

5. Trzecie tysiąclecie przed Chrystusem • - pierwsze ślady głębszej ingerencji człowieka w struktury otaczającej go przyrody , • Okres Rzymski (dwa tysiące lat przed Chrystusem) • - coraz większe natężenie człowieka na zasoby przyrodnicze, • - przez dwa tysiąclecia trwa nieprzerwanie proces zagospodarowania zasobów przyrodniczych, ich eksploatacja i przekształcanie • Przekształcenia zbiorowisk roślinnych uwidocznione w diagramie pyłkowym z Gościąża w pierwszej połowie II tyś p.n.e., nie są znaczne. Wyraźniejsze zmiany, przejawiające się w diagramie wzrostem roślinność łąkowej pojawiają się dopiero w końcowych etapach brązu. • W okresie kultury łużyckiej (zwanej też późnym okresem brązu lub okresem halsztackim), to jest pomiędzy XIII a VI wiekiem p.n.e. upowszechniło się wykorzystywanie metalu do produkcji ozdób i narzędzi. • Kultura pomorska, zwana też kulturą grobów skrzynkowych lub urn twarzowych trwała od VI do II wieku p.n.e. Była przez wiele lat znana jedynie z cmentarzysk. Do najciekawszych jej elementów należą popielnice, często zdobione wyobrażeniami twarzy ludzkiej. • Kultura przeworska (późny okres lateński-okres rzymski; II/I wiek p.n.e. – V wiek n.e.) - przełom okresów subborealnego i subatlantyckiego • Lekkie gleby tego terenu nie sprzyjały rozwojowi gospodarki okresu kultury przeworskiej. W profilu palinologicznym z Gościąża widoczne są jednak duże zmiany w szacie roślinnej pod wpływem czynnika antropogenicznego.

6. Okres subatlantycki • Trwa do dzisiaj od około dwóch tysięcy lat • Klimat staje się umiarkowanie chłodny i wilgotny i rozpoczyna się proces odlesianiai dominacji krajobrazu kulturowego. • Schyłek pierwszego tysiąclecia, okres Polski Piastowskiej i Jagielońskiej • U schyłku pierwszego tysiąclecia ziemie, które obecnie leżą w granicach LKP oraz tereny do nich przyległe należały do najlepiej zagospodarowanych regionów. Gęste osadnictwo, wysoki rozwój rolnictwa i rzemiosła oraz położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych i sąsiedztwo z Pomorzem Wschodnim i Prusami zadecydowały o doniosłej roli jakie odegrały one w procesie kształtowania się państwa polskiego. • W okresie Polski Piastowskiej na opisywanym terenie trwały liczne wojny z Prusami, Litwinami i Jaćwingami, przeciwko którym sprowadzono 1226 roku Zakon Krzyżacki. Po wieloletnich wojnach z Krzyżakami, a następnie zawarciu z nimi w 1466 roku Pokoju Toruńskiego nastąpił ponowny rozkwit gospodarczy tych ziem w tym Włocławka i Płocka, które stanowiły ważne ośrodki handlu wzdłuż szlaku wodnego Wisły. Zostały one ponownie zniszczone w czasie wojen szwedzkich, a w międzyczasie • 30 kwietnia 1310 • w Kowalu roku urodził się Król Polski Kazimierz Wielki. Jednym z przywilejów było nadanie mieszkańcom Kowala przyległych lasów –„boru kowalskiego”. Następcy Kazimierza Wielkiego potwierdzali darowiznę

7. Pod zaborem pruskim i rosyjskim • Po II rozbiorze Polski opisywany teren znalazł się najpierw pod okupacją pruską a w latach 1807-1815 wchodził w skład Księstwa Warszawskiego. Od 1815 roku, po Kongresie Wiedeńskim aż do odzyskania niepodległości w 1918 panowała tu Rosja carska. Większość szlachty, chłopów i mieszczaństwa nigdy nie pogodziła się z utratą własnej państwowości o czym świadczy jej liczny udział we wszystkich zrywach narodowych. • Okres międzywojenny • Po uzyskaniu niepodległości w 1918 dzisiejszy obszar LKP należał do województwa mazowieckiego • 1945 do 1975 • Od 1945 do 1975 roku Ziemia Gostynińska należała do województwa warszawskiego a Kujawy znajdowały się prawie w całości w granicach województwa bydgoskiego. • 1975-1997 • Ponad dwudziestoletni epizod mniejszych województw - płockiego i włocławskiego • 1997 – do dzisiaj • Część wschodnia: woj. mazowieckie i łódzkie, część zachodnia – woj. kujawsko-pomorskie

8. II Historia gospodarki leśnej • II.1. Kształtowanie się struktury własnościowej • Struktura własnościowa Lasów Gostynińsko-Włocławskich na przestrzeni wieków ulegała różnym zmianom. • Lasy kujawskie przez długi czas znajdowały się w granicach Kasztelani Włocławskiej i Kasztelani Kowalskiej (osady Dąb, Dobiegniewo, Ruda i inne). • Lasy Kasztelani Włocławskiej (duża część dzisiejszych obrębów Włocławek i Jedwabna ), należące w większości do biskupów włocławskich zajmowały tereny wydmowe i przyjeziorne, nieprzydatne pod uprawę rolną. • Lasy obecnych nadleśnictw Gostynin i Łąck wchodzące w skład „Puszczy Gostynińskiej” były w zasadzie własnością królewską, później rządową. • Niektóre lasy stanowiły własność wspólną i miały nałożone świadczenia serwitutowe np. lasy Kowala i Gostynina. Do dzisiaj, najstarsza w Polsce wspólnota leśna w Kowalu, gospodaruje bez granic indywidualnej własności. • Część lasów była okresowo własnością prywatną. Pozostały po nich nazwy, takie jak: „Lasy Wójtowskie”– należące do użytku wójta w Kowalu. • Po upadku Powstania Listopadowego niektóre lasy rozdano w formie dóbr donacyjnych zasłużonym dla caratu baronowi Korfowi, pułkownikowi Kaufmanowi oraz generałowi Arseniewowi.

9. II.2. Intensywne wylesianie Powierzchnia lasów na omawianym obszarze do końca XVIII wieku nie ulegała istotniejszym zmianom. Proces intensywnego wylesienia, głównie w części kujawskiej rozpoczął się dopiero na początku XIX wieku. W przeszłości, zapewne większy udział w drzewostanach LKP miały gatunki liściaste. Świadczą o tym miedzy innymi nazwy niektórych wsi – Dąb, Dębniaki, Lipniaki, Brzezinna Góra itp. Na wydmach panowały bory sosnowe i mieszane, a na terenach podmokłych łęgi i olsy. Częściej niż dzisiaj występowały grądy i dąbrowy. Użytkowanie prowadzono sposobem plądrowniczym, czego efektem były drzewostany zróżnicowane wiekowo. (Plater 1827, za Zarębą 1986) podaje, że na przełomie XVIII i XIX wieku w granicach województwa mazowieckiego dominowały „lasy 15-40 letnie dobrze zwarte, przetknięte 90-200 – letnimi”.

10. II.3. Początki planowanej gospodarki leśnej Do końca XVII wieku na badanym obszarze w zasadzie nie prowadzono zorganizowanej gospodarki leśnej Jednak gdzieniegdzie pojawiały się próby ujęcia spraw leśnictwa w pewne ramy organizacyjne. Za lasy państwowe odpowiadali w tym czasie wójtowie lub niekiedy sołtysi. Lustracja lasów królewskich w 1664 roku mówiła o nadzorze w nich przez strzelców borowych lub strażników – waldknechtów (Czapiewski, Badera i inni 1989). Rozwój towarowej gospodarki leśnej na przełomie XVIII i XIX wieku wymógł konieczność planowej gospodarki oraz zatrudnienie ludzi piśmiennych i fachowców. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 roku liczące od 5 do 20 tys. hektarów leśnictwa podzielono na straże o powierzchni 1,5 do 5 tys. ha. Bardziej racjonalną gospodarkę leśną na obszarze „Lasów Gostynińsko-Włocławskich” zaczęto prowadzić od połowy XIX wieku, kiedy to dla większości z nich opracowano plany urządzania (Połujański 1854, za Zarębą 1986). Lasy rządowe i część prywatnych urządzane były według „metody polskiej”. Były one podzielone na leśnictwa. Leśnictwa dzieliły się na obręby, a te z kolei na okręgi.

11. W przypadku gospodarstwa sosnowego obręb podzielony był na 4 okręgi. Przy kolei rębu 120 lat, każdy okręg miał 30-letni okres użytkowania. Okręgi dzieliły się na działki zrębowe, zagospodarowane rębnią częściową, w ramach, których zakładano „rąb ciemny”, po 3 latach „rąb jasny” i po następnych 3-4 latach rąb uprzątający. Wyróżniono gospodarstwa wysokopienne z długą koleją rębu, która dla sosny wynosiła 120 lat, świerka – 110 lat, dębu – od 140 do 160 lat i olszy – 80 lat. Drugim typem były gospodarstwa niskopienne (głównie odroślowe) z krótką, 20-40 letnią koleją rębu. Zręby zupełne na omawianym terenie zaczęto stosować w końcu XIX wieku. Odnawiano je za pomocą nasienników, a później przez siew szyszek lub nasion.

12. Historia współczesnej gospodarki i administracji leśnej sięga na tym terenie początków XX wieku i zaczęła się tuż po wypędzeniu zaborców II.4. Historia współczesnej gospodarki i administracji leśnej

13. Nadleśnictwo Łąck powstało w 1919 roku w wyniku przejęcia przez Skarb Państwa majątków po właścicielach służących zaborcy. Zajmowało wówczas około 6000 ha. Do 1939 roku nie podlegało większym zmianom. W 1945 roku w wyniku reformy przybyły lasy majątków Górki, Koszelewe, Szczawin, Skoki, Trębki oraz jeziora: Zdworskie, Łąckie, Górskie i Ciechomickie. W 1971 roku przybyło ze zlikwidowanego nadleśnictwa Góry leśnictwo Jastrząbek, a w 1973 wskutek likwidacji nadleśnictwa Iłów przybył drugi obręb o tej samej nazwie, którą potem zmieniono na nazwę Gąbin. W roku 1979 Nadleśnictwo Łąck ponownie powiększyło się o leśnictwo Soczewka. Zasadniczy kompleks w większości zachowany od 1919 roku nazwany dziś obrębem Łąck to przykład trwałości lasów polskich na Mazowszu.

14. Nadleśnictwo Włocławek powstało w 1919 roku. Przejęło ono wszystkie lasy należące wcześniej do zaborcy rosyjskiego oraz dobra donacyjne. W 1920 roku wyodrębnione zostało Nadleśnictwo Kowal obejmujące obecne obręby Jedwabna i Czarne. W 1945 roku istniały trzy odrębne Nadleśnictwa: Jedwabna, Czarne i Włocławek a w 1948 roku z części Nadleśnictwa Włocławek, Jedwabna i Koło oraz upaństwowionych lasów majątkowych i chłopskich utworzono czwarte nadleśnictwo – Boniewo. Stan taki przetrwał do 1 stycznia 1973 roku, gdy wszystkie te lasy połączono w jedno Nadleśnictwo Włocławek. Kolejna reorganizacja nastąpiła w 1992 roku, kiedy do Nadleśnictwa Kutno przekazano większą część lasów obrębu Boniewo. Obręby Jedwabna i Czarne utworzyły w 1995 roku Nadleśnictwo Kowal. 1 stycznia 2003 zostały one ponownie włączone do Nadleśnictwa Włocławek. I tak zamknęło się koło historii. Nadleśnictwo Gostynin powstało w 1953 roku. W 1978 roku przyłączono do niego Obręb Duninów (wcześniej nadleśnictwo). W 1992 roku z Nadleśnictwa Gostynin wyłączono obręb Kutno, który dał początek nadleśnictwu sąsiedniemu o tej samej nazwie. Na lasy Nadleśnictwa Gostynin składają się lasy byłego majątku Duninów i inne mniejsze kompleksy pomajątkowe oraz dawne lasy miasta Gostynin.

15. Historia leśnych kompleksów promocyjnych nie jest długa. Tak zostały nazwane na wiosnę 1994 roku zintegrowane gospodarstwa leśne mające promować realizacje proekologicznej polityki leśnej w Polsce we wniosku o grant do Banku Światowego. (Szujecki 1999). Oficjalnie nazwa „leśny kompleks promocyjny” pojawiła się w uzasadnieniu do Decyzji nr 23 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 8 listopada 1994 roku w sprawie ochrony i zagospodarowania Puszczy Białowieskiej. III Historia i zadania LKP

16. Powołanie pierwszych 7 leśnych kompleksów promocyjnych nastąpiło poprzez Zarządzenie nr 30 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 19 grudnia 1994 roku. Były to: „Lasy Puszczy Białowieskiej”, „Lasy Janowskie”, „Lasy Gostynińsko-Włocławskie”, „Lasy Puszczy Kozienickiej”, „Lasy Beskidu Śląskiego”, „Lasy Puszczy Bukowej i Goleniowskiej” oraz „Bory Lubuskie”. W 1996 roku powołano dalsze 3 LKP – „Bory Tucholskie”, „Lasy Oliwsko-Darżlubskie” oraz „Lasy Rychtalskie”, w 2001 roku - Lasy Birczańskie a później jeszcze w roku 2002 – „Lasy Spalsko-Rogowskie i „Lasy Mazurskie”. Razem powołano więc 13 leśnych kompleksów promocyjnych. W ustawie o zmianie ustawy o lasach oraz o zmianie niektórych ustaw z 24 kwietnia 1997 roku leśne kompleksy promocyjne zostały określone jako narzędzie Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych w promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony zasobów przyrody w lasach, jako obszary funkcjonalne o znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i społecznym, o szczególnym, jednolitym programie gospodarczo-ochronnym (Szujecki 1999).

17. Do szczegółowych celów i zadań leśnych kompleksów promocyjnych należą: • wszechstronne rozpoznanie stanu biocenoz leśnych oraz kierunków zachodzących w nich zmian, • trwałe zachowanie lub odtwarzanie walorów lasu metodami gospodarczymi, ze szczególnym uwzględnieniem metod leśnej inżynierii ekologicznej, czyli postępowania zmierzającego do wzrostu naturalności, różnorodności biocenoz leśnych, regeneracji, rehabilitacji lub restytucji ekosystemów i ich zrównoważenia w warunkach gospodarczych lasu wielofunkcyjnego, • integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej, wielkoobszarowej ochrony przyrody, • promowanie wielofunkcyjności lasu • wypracowanie na użytek Lasów Państwowych i innych zarządców lasu rozwiązań modelowych wytyczonych polityką ochrony zasobów leśnych, • kształcenie społeczeństwa w problematyce leśnej, w oparciu o tworzone izby edukacyjne i ścieżki przyrodniczo-leśne oraz dokształcanie służby leśnej na wzorcowych powierzchniach gospodarczych, • rozwój zaplecza turystycznego,

18. Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Gostynińsko-Włocławskie” formalnie zaczął funkcjonować 1 stycznia 1995 roku. Obejmuje lasy należące obecnie do trzech nadleśnictw: Gostynin i Łąck oraz Włocławek . Dwa pierwsze nadleśnictwa należą do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi, a nadleśnictwo Włocławek do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Główny, zwarty obszar leśnego kompleksu promocyjnego ciągnie się wzdłuż Wisły, prawie od Lubania, obejmuje od południa Włocławek i dalej w kierunku wschodnim jego granica południowa biegnie mniej więcej po linii Kowal –Gostynin-Łąck. Prawie w całości leży on na terenie Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej. Drugi duży kompleks leśny znajduje się na południe od Gostynina, Łącka i obejmuje od północy Gąbin. Leży on w większości na terenie Równiny Kutnowskiej. Oba duże kompleksy połączone są przesmykami lasów w okolicach Gostynina i Łącka. Inne kompleksy po lewej stronie Wisły, mają na ogół charakter mniejszych lub większych uroczysk śródpolnych. Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Gostynińsko-Włocławskie”

19. Niewielka część lasów Nadleśnictwa Włocławek znajduje się po prawej stronie Wisły obejmując strefę na krawędzi doliny Wisły i Wysoczyzny Dobrzyńskiej. Licząc w linii prostej wzdłuż Wisły Lasy LKP rozciągają się na długości ponad 80 km i szerokości dochodzącej w okolicach Gostynina do prawie 30 km. Już sama rozległość tego terenu determinuje jego ogromne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym, gospodarczym, w tym gospodarki leśnej i społecznym. Pod względem administracji państwowej i samorządowej LKP leży zasadniczo w granicach dwóch województw mazowieckiego i kujawsko-pomorskiego. W województwie mazowieckim obejmuje powiat Gostynin (gminy: miasto Gostynin, Sanniki, Szczawin Kościelny, Pacyna), część powiatu Płock (gminy: miasto Płock, Nowy Duninów, Łąck, Słubice, miasto i gmina Gąbin) oraz część powiatu Sochaczew (gmina Iłów).

20. W województwie kujawsko-pomorskim w granicach LKP leżą: część powiatu Włocławek (gminy Baruchowo, Kowal, Włocławek, miasto Włocławek, Fabianki, Lubanie. Bądkowo, Brześć Kujawski), część powiatu Radziejów ( gminy: Radziejów, Osięciny, Dobre i miasto Radziejów) oraz gminy Bądkowo i Zakrzewo z powiatu Aleksandrów Kujawski i gmina Bobrowniki z powiatu Lipno. Niewielki fragment - obszar gminy Strzelce - znajduje się też w województwie łódzkim. Ogólnie według stanu na 6 marca 2003 roku grunty leśne na terenie LKP zajmowały razem 53 093 ha. Powierzchnię poszczególnych nadleśnictw z podziałem na obręby przedstawiono w tabeli poniżej: Organem doradczym LKP jest Rada Społeczno-Naukowa wybierana spośród przedstawicieli Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi i Toruniu, działaczy samorządowych i gospodarczych, państwowych służb ochrony przyrody i zabytków, pracowników naukowych, artystów, przedstawicieli organizacji ekologicznych i innych instytucji zajmujących się ekologią i ochroną przyrody.

21. * - Powierzchnia podana zgodnie z Zarządzeniem Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 6 marca 2003 roku Powierzchnia i udział jednostek administracyjnych Lasów Państwowych w LKP Lasy Gostynińsko-Włocławski*

23. Jak wynika z powyższej tabeli największą powierzchnię zajmuje Nadleśnictwo Włocławek (25 122 ha), następnie Gostynin (15 654 ha), a najmniej Łąck (12 317 ha). Łącznie jednak nadleśnictwa z RDLP Łódź zajmują większą powierzchnię (27 971 ha, 52,68 %) niż nadleśnictwo Włocławek (25 122 ha, 47,32 %) z RDLP Toruń.

24. O żyzności siedlisk leśnych i kształtowaniu się zbiorowisk roślinnych w dużej mierze decydują gleby. Największą powierzchnię LKP zajmuje Kotlina Płocka. Na jej terenie i przylegających do niej obszarach sandrowych dominują wodnolodowcowe i eoliczne piaski luźne lub słabo gliniaste. Na piaskach tarasowych i sandrowych ukształtowały się gleby brunatno-rdzawe, rdzawe właściwe i rdzawo-bielicowe. Z wydmami w znacznie większym stopniu związane są gleby bielicowe. Cechuje je najniższa zasobność w składniki odżywcze, stąd wchodzą przeważnie w skład dość ubogich siedlisk borowych. W obniżeniach międzywydmowych spotyka się dość często gleby glejobielicowe. Tworzą one z reguły niewielkie obszarowo siedliska borów mieszanych wilgotnych. Wśród obszarów piaszczystych spotyka się też gleby bagienne i pobagienne. Najczęściej występują one w niewielkich płatach, w płaskich nieckach deflacyjnych i na obrzeżach zbiorników wodnych. Wyjątek stanowi Niecka Kłócieńska, gdzie gleby te zajmują dużą przestrzeń. Wyraźna odmienność glebowo-siedliskowa cechuje wysoczyzny morenowe. Zdecydowanie dominują na nich gleby brunatnoziemne, które ukształtowane zostały w przeszłości przy udziale wielogatunkowych lasów liściastych i mieszanych. Reprezentowane są przez one przez dwa typy gleb- gleby brunatne i gleby płowe W obrębie Równiny Inowrocławskiej znaczny areał zajmują także śródstrefowe czarne ziemie. V Uwarunkowania glebowe i siedliskowe produkcji leśnej

25. Na terasach zalewowych współczesnych dolin rzecznych ukształtowały się mady rzeczne. Główny areał tych gleb koncentruje się po obu stronach koryta Wisły, ale występują one także wzdłuż Lubieńki, Zgłowiączki i innych dopływów Wisły. Podłoże glebowe decyduje w głównej mierze o warunkach siedliskowych rozwoju biocenoz leśnych. W lasach LKP “ Lasy Gostynińsko-Włocławskie wyróżniono 14 typów siedliskowych lasu. Zdecydowanie przeważają tutaj siedliska boru mieszanego świeżego (36,64 %) i boru świeżego Bśw (33,10 %). Siedliska o średniej żyzności, czyli lasy mieszane zajmują około 18 % powierzchni całego LKP. Przeważa wśród nich LMśw (15,93 %), który rozwija się głównie w warunkach gleb rdzawych właściwych RDw lub brunatno-rdzawych RDbr. Prawie 7 % powierzchni LKP zajmują siedliska lasowe; las świeży Lśw – 5,07 % i las wilgotny Lw – 1,56 %. Ponad 4 % siedlisk obejmują łącznie olsy Ol – 2,17 %, olsy jesionowe OlJ – 1,82 % i lasy łęgowe Lł – 0,02 %. Siedliskowe typy lasu nie rozkładają się na terenie „Lasów Gostynińsko-Włocławskich” równomiernie. W Nadleśnictwie Łąck zwraca uwagę duży procent stosunkowo żyznych siedlisk świeżych - LMśw (34,66 %) i Lśw (9,96 %). Największą powierzchnię, spośród trzech nadleśnictw zajmuje w nim także las wilgotny LW – 2,97 %. W Nadleśnictwie Gostynin stosunkowo dużo lasów występuje na siedlisku lasu mieszanego świeżego LMśw (16,77 %), a w nadleśnictwie Włocławek na siedlisku Lśw (4,76 %). W tym ostatnim zdecydowanie przeważają siedliska Bśw (43,19 %). Siedliska suche (bór suchy Bs) nie mają większego znaczenia na terenie LKP. Ich udział wynosi zaledwie 0,04 %. Natomiast najwięcej siedlisk silnie wilgotnych i zabagnionych (BMb, LMb, Ol, OlJ, Lł) występuje w Nadleśnictwie Włocławek (5,74 %), najmniej w Nadleśnictwie Gostynin (2,47 %)

26. Zestawienie typów siedliskowych lasów w LKP

27. Prawie 90 % lasów na terenie LKP występuje na siedliskach naturalnych, a tylko 10,56 % na siedliskach, w różnym stopniu zdegradowanych, przy czym przeważają wśród nich siedliska określone jako zniekształcone i zdegradowane. Minimalny jest udział siedlisk odkształconych (0,63 %) a marginalny – siedlisk silnie zdegradowanych (0,02 %). Tak niski stopień zniekształcenia jest efektem dominacji na tym terenie siedlisk borowych, dla których naturalnym składnikiem drzewostanu jest sosna zwyczajna.

28. Pod względem składu gatunkowego na terenie LKP „Lasy Gostynińsko-Włocławskie” największą powierzchnię zajmują drzewostany jednogatunkowe (57,62 %) i - dwugatunkowe - 21,35 %). Dużo mniej jest na terenie LKP lasów trzygatunkowych (12,48 %). Drzewostany trzy, cztero i – więcej gatunkowe zajmują jedynie 8,73 %. Najwyższe bogactwo gatunkowe cechuje lasy Nadleśnictwa Gostynin ( środkowa część LKP), najmniejsze zaś Nadleśnictwo Włocławek (zachodnia część LKP). Taki udział zróżnicowania gatunkowego drzewostanów jest głównie pochodną powierzchniowego rozkładu siedlisk i braku możliwości wprowadzania większej ilości gatunków na siedliska borowe. Pociesza fakt, że bogactwo gatunkowe z reguły jest większe w młodszych klasach wieku, co może w przyszłości zaowocować wyższym zróżnicowaniem gatunkowym drzewostanów LKP. Na stopień naturalności zespołów leśnych duży wpływ ma struktura piętrowa drzewostanów. Niestety w lasach LKP ogromną przewagę mają drzewostany jednopiętrowe. Należy jednak podkreślić, że zapoczątkowane zostały już próby zwiększenia zróżnicowania piętrowego w borach poprzez wykorzystywanie nalotu i naturalnego podrostu sosny i domieszki brzozy a w borach mieszanych także dębu. VI Aktualny stan zasobów leśnych

29. Pod względem struktury klas wieku największą powierzchnię w lasach LKP zajmują drzewostany w wieku od 40 do 60 (III klasa wieku) i 60 do 80 lat (IV klasa). Stanowią one razem ponad 43 %. Najwyższym, przeciętnym wiekiem w LKP wyróżniają się grab (76 lat), lipa (65 lat) i buk (62 lata), ale drzewa te a zwłaszcza buk występują na bardzo małym areale. Przeciętny wiek sosny - gatunku dominującego w lasach LKP- jest stosunkowo wysoki i osiąga 58 lat. Jest on identyczny jak przeciętny wiek wszystkich gatunków drzew na tym terenie i zbliżony do średniej w całej Polsce. Najbardziej efektywnym sposobem zwiększania i ulepszania produkcji leśnej jest selekcja. Uważa się, że przez użycie nasion z najlepszych jakościowo drzewostanów można zwiększyć końcową produkcję o 15-20 %.

30. W tym zakresie w lasach LKP kontynuuje się politykę, która polega miedzy innymi na następujących działaniach: • Zachowaniu naturalnego bogactwa lasu poprzez wprowadzenie gatunków drzew i krzewów, które rosły ongiś liczniej na tym terenie, takich jak np.: lipa drobnolistna, jesion wyniosły, klon zwyczajny, wszystkie gatunki wiązów, a w części południowo-zachodniej także klon jawor i klon polny. W tym celu poprawia się warunki biocenotyczne i stopniowo przebudowuje drzewostany dostosowując je do uwarunkowań siedliskowych i składu gatunkowego potencjalnych zespołów leśnych. Wzorcem tych ostatnich są lasy naturalne występujące na analogicznych siedliskach w licznych tu rezerwatach. • Stałym zabezpieczeniu nasion gatunków lasotwórczych na odpowiednim poziomie ilościowym i jakościowym dla Lasów Państwowych i lasów innych właścicieli w granicach zasięgu terytorialnego LKP. • Wykorzystywaniu nasion z Wydzielonych Drzewostanów Nasiennych WDN, Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych GDN, drzew doborowych i swobodnym ich zagospodarowaniu w ramach rejonów. • Zagospodarowaniu i wykorzystaniu najcenniejszych populacji rodzimych gatunków drzew o utrwalonych, w trakcie długotrwałego doboru naturalnego cechach fenotypowych i genotypowych na całym obszarze Lasów Gostynińsko-Włocławskich. • Wyeliminowaniu lub drastycznemu ograniczeniu udziału w reprodukcji lasu nasion drzew i krzewów obcego pochodzenia lub występujących tu poza naturalnym zasięgiem oraz nasion nieznanego pochodzenia. • Zachowaniu naturalnego zróżnicowania genetycznego populacji miejscowych populacji gatunków drzew leśnych i utrwaleniu ich cech lokalnych. • Rozszerzaniu zasięgów najlepszych populacji o charakterze uniwersalnym, odznaczających się dużymi zdolnościami adaptacji do zmieniających się warunków środowiska

31. Istotną informacją o kondycji drzewostanów i możliwości gospodarowania nimi daje tzw. zapas. Wskaźnik ten określa zasoby drzewne poszczególnych jednostek terytorialnych Lasów Państwowych w Polsce. Udział masowy lasów LKP jest procentowo bardzo zbliżony do średniej dla kraju w pierwszych trzech klasach wieku. Zdecydowanie wyższy zapas drewna w LKP (22,17 %) niż we wszystkich Lasach Państwowych (6,15 %) dają lasy w wieku ponad 100 lat (VI klasa wieku). W każdym z nadleśnictw LKP największy udział masowy mają drzewostany w III, IV i V klasie wieku. Jest on dość prostym odzwierciedleniem faktu, że te trzy klasy wiekowe zajmują w całym LKP największą powierzchnię około 63 % powierzchni. Przeciętny zapas liczony w 2001 roku w LKP jest wyższy o 3 % niż w całych Lasach Państwowych i wynosi 218 m3/ha. Jest on najwyższy w Nadleśnictwie Łąck (237 m3/ha), wyraźnie niższy w Gostyninie (209 m3/ha), a najniższy we Włocławku – 206 m3/ha. Zdecydowanie mniejszy, niż w całej Polsce jest przyrost przeciętny. W lasach LKP wynosi on 3,79 m3/ha, gdy w całej Polsce – 6,63 m3/ha. W tym przypadku również w Łącku - 4,05 m3/ha - wskaźnik ten jest najwyższy. W Gostyninie wynosi on 3,81 m3/ha, a we Włocławku - zaledwie 3,52 m3/ha.

32. Struktura i skład gatunkowy drzewostanów ma duże znaczenie w kształtowaniu się zbiorowisk leśnych i stopnia ich naturalności. Wciąż jeszcze w wielu miejscach drzewostany powodują różne formy degeneracji zespołów leśnych. Do najbardziej szkodliwych na tym terenie należy borowacenie (pinetyzacja) i neofityzacja. Borowacenie (borowienie) polega na negatywnym oddziaływaniu nasadzeń sosnowych lub drzewostanów z nadmiernym udziałem sosny w zbiorowiskach leśnych na siedliskach borów mieszanych, lasów mieszanych (głównie grądów wysokich i dąbrów) oraz lasów (głównie grądów typowych i niskich). Ze względu na dominację siedlisk borowych pinetyzacja na terenie LKP nie jest zjawiskiem zbyt groźnym, gdy ją oceniamy w stosunku do całkowitej powierzchni LKP. Jeśli jednak odniesiemy ją do powierzchni zajmowanych tylko przez siedliska lasów mieszanych i lasów to okazuje się, że problem jest poważniejszy. Wpływ gospodarki na biocenozy leśne

33. Neofityzacjajest tospontaniczne wnikanie lub sztucznego wprowadzanie do zbiorowisk leśnych obcych gatunków drzew i krzewów. Dopóki nie sprowadzono do Polski czeremchy amerykańskiej problem ten nie był zauważany. Spośród obcych gatunków drzew na terenie LKP większą rolę odgrywają jedynie: dąb czerwony Quercus rubra, sosna Banksa Pinusbanksiana, sosna czarna Pinusnigra, sosna smołowa Pinusrigida, sosna wejmutka P. strobus i robinia akacjowa (grochodrzew) Robinia pseudacacia. Ponadto spotkać można w kilku miejscach, rosnące pojedynczo i w niewielkich zgrupowaniach daglezję zieloną Pseudotsugadouglassi lub klon jesionolistny Acernegundo. Większość neofitów jest mało ekspansywna i nie zagraża zbiorowiskom leśnym LKP. Oddzielnym problemem jest silna ekspansja we wszystkich nadleśnictwa LKP czeremchy amerykańskiej Prunusserotina. Występuje ona głównie w podszytach, chociaż na dobrych siedliskach osiąga pułap dolnego piętra drzew. Najbardziej „zaczeremszone” są „lasy włocławskie” (40,87 %), mniej „gostynińskie” (26 %) i najmniej „łąckie” (26 %). Nadmierny rozwój czeremchy amerykańskiej, zwłaszcza na siedliskach zasobniejszych jest przyczyną wyparcia rodzimych krzewów, a duże zacienienie dna lasu w miejscu jej występowania eliminuje wiele gatunków runa. Należy pamiętać też, że problem neofityzacji nie ogranicza się do obcych gatunków drzew i krzewów. Niezwykłą ekspansywność wykazują też niektóre rośliny zielne np. niecierpek drobnokwiatowy i nawłoć późna, które eliminują z runa gatunki rodzime.

34. Z opisanymi formami degeneracji łączy się problematyka zgodności drzewostanów z typami gospodarczymi lub inaczej mówiąc niedostosowanie ich składów do siedliska. W stosunku do poszczególnych kategorii siedlisk okazuje się, że jest ona największa na siedliskach LMśw. Na ponad 50 % powierzchni LMśw występują drzewostany całkowicie niezgodne z gospodarczym typem siedliskowym. Najwyższą zgodnością cechują się bory świeże Bśw, natomiast aż 70 % areału siedlisk boru mieszanego świeżego BMśw zajmują drzewostany częściowo zgodne. Największa niezgodność zaznacza się w lasach Nadleśnictwa Łąck - 89,78 %. Mniejsza niezgodność cechuje lasy w Gostyninie- 64,5 %, najmniejsza zaś występuje w drzewostanach Nadleśnictwa Włocławek (50,95 %). Taki rozkład niezgodności można łączyć, podobnie jak w większości innych cech drzewostanów z przewagą na terenie Nadleśnictwa Włocławek ubogich siedlisk borowych.

35. VII.1. Zespoły leśne Planowa gospodarka leśna z jednej strony przyczyniła się do zniekształceń zbiorowisk leśnych, z drugiej zaś umożliwiła przetrwanie w wielu miejscach lasów o cechach naturalnych. Dotychczas na obszarze LKP stwierdzono występowanie niemal 30 zespołów i trwałych zbiorowisk leśnych oraz zaroślowych. Największą powierzchnię w lasach zajmują sztuczne monokultury sosnowe. Jednak w wielu miejscach zachowały się zbiorowiska borów sosnowych o cechach zespołów naturalnych. Na wydmach w pradolinie Wisły rozwija się głównie subkontynentalnybór świeży Peucedano-Pinetum. Najpełniej i najpiękniej wykształcone fitocenozy Peucedano-Pinetum można podziwiać w centralnej części LKP (obręby Kowal i Duninów), gdzie wydmy są bardzo wysokie a bory niezwykle malownicze. Niewielką powierzchnię zajmuje na terenie LKP suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum, który rozwija się w pobliżu dolin rzecznych i rynien jeziornych, głównie w części zachodniej Kotliny Płockiej (Nadleśnictwo Włocławek), wykorzystując nieco wilgotniejszy mikroklimat. Szczyty wydm lub wyjałowione gleby porolne porasta czasami bór suchy-chrobotkowyCladonio-Pinetum. Cechuje go drzewostan bardzo niskiej bonitacji oraz specyficzny charakter dna lasu opanowanego przez liczne gatunki porostów z rodzaju Cladonia (chrobotek) i płucnicę islandzką Cetrariaislandica. Płaty boru chrobotkowego spotkamy na przykład w rezerwacie „Kresy”, w lasach po północnej stronie rezerwatu „Gościąż” i w okolicach Warząchewki koło Włocławka. VII Szata roślinna LKP

36. Inny zespół borowy, kontynentalny bór wilgotny Molinio-Pinetum zajmuje bezodpływowe zagłębienia międzywydmowe słabo przepuszczające wodę. W jeszcze bardziej wilgotnych i zatorfionych obniżeniach terenu, wśród innych zbiorowisk borowych oraz na brzegach niektórych torfowisk rozwija się bardzo rzadko w „Lasach Gostynińsko-Włocławskich” bór bagienny Vacciniouliginosi-Pinetum. Wyróżnia go niskopienny drzewostan sosnowy oraz rośliny przechodzące z tor­fowisk wysokich i przejściowych np.: borówka bagienna, zwana też „pijanicą” Vacciniumuliginosum, chronione bagno zwyczajne Ledumpalustre, żurawina błotna Oxycoccusquadripetalus i torfowce Sphagnum pl. sp. Aktualnie bór bagienny ustępuje z lasów LKP. Jedyne jego względnie naturalne fitocenozy zachowały się w rezerwacie „Kresy”. Opisywane jeszcze niedawno płaty z okolic Jezior Radyszyńskichuległy degradacji i upodobniły się do występującej na innych obszarach Polski brzeziny bagiennej z zespołu Vacciniouliginosi-Betuletumpubescentsis. Dużą powierzchnię „Lasów Gostynińsko-Włocławskich” zajmowały pierwotnie sosnowo-dębowe bory mieszane. Rozwijały się one nawet na zwydmionych obszarach pradoliny Wisły. Obecnie zastępują je często monokultury sosnowe. Na obszarze Lasów Gostynińsko-Włocławskich zachodzą na siebie zasięgi dwóch zespołów z grupy borów mieszanych - subkontynentalnego boru mieszanego Quercoroboris-Pinetumi subborealnego boru mieszanego Serratulo-Pinetum. Na uwagę zasługują też płaty zbiorowiska zdominowanego przez dęby w południowo-wschodniej części obrębu Łąck i w uroczysku Kurowo na Wysoczyźnie Kujawskiej (obręb Czarne). Ich skład florystyczny nawiązuje wyraźnie do kwaśnej dąbrowy Calamagrostio-Quercetum, zespołu reprezentującego kwaśne dąbrowy Zachodniej Europy, w tym zachodnie regiony Polski.

37. Subkontynentalnybór mieszany Quercoroboris-Pinetum występuje na całym obszarze LKP, ale częściej na zachodzie - w Nadleśnictwie Włocławek. Głównie w części wschodniej LKP znajdują się najdalej wysunięte w Polsce, na południowy-wschód, stanowiska odmiany sarmackiej (bez udziału świerka) subborealnego boru mieszanegoSerratulo-Pinetum, który zajmuje siedliska pośrednie pomiędzy dąbrową świetlistą, a borami sosnowymi. W lasach LKP zachował się tylko niewielki areał lasów grądowych. Te, które pozostały są świadectwem ich niezmiernie dużego zróżnicowania i bogactwa florystycznego w przeszłości. Na obszarze LKP występują dwa zespoły lasów grądowych: grąd subkontynentalnyi zboczowy las klonowo-lipowy. Grąd subkontynentalnyTilio-Carpinetum występuje głównie w strefach morenowych LKP. Jego płaty wykształcają się także na zwydmionych zboczach rynien jeziornych i dolin rzecznych w pradolinie Wisły, co jest swego rodzaju cechą specyficzną tego terenu. Na zboczach Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej (Szpetal-Kulin-Nasięgniewo) oraz na stokach innych wąwozów („Dolina Świętego Strumienia”) i rynien jeziornych (Grodno) zachowały się, na ogół nieduże płaty zboczowego lasu klonowo-lipowegoAceri-Tilietum. Spotkać je można także w dolinach Zgłowiączki, Osetnicy i Skrwy oraz wokół jezior - Wójtowskiego, Łąckiego i Lucieńskiego.

38. Na Kujawach, ale także i w okolicach Łącka oraz miejscami w innych częściach LKP możemy podziwiać fitocenozy wybitnie ciepłolubnego, najbogatszego florystycznie zespołu leśnego - dąbrowy świetlistejPotentilloalbae-Quercetum. Spośród lasów liściastych największą powierzchnię na obszarze LKP zajmują lasy łęgowe. Szczególnie duży areał ich siedlisk znajduje się na obszarze Niecki Kłócieńskiej. Nad rzekami i wokół jezior w strefie morenowej, na żyznych glebach torfowo-murszowych i rzadziej na madach rozwija się łęg olszowo-jesionowyFraxino-Alnetum. Wokół jezior i zabagnień, wśród wydm Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej wykształcają się fitocenozy łęgu olszowegoCircaeo-Alnetum. Ich podłożem są torfy i mursze niższej wartości. Zdecydowanie mniejszą powierzchnię zajmuje obecnie w lasach LKP łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetumcampestris. Jego największe skupienie przetrwało w kompleksie „Olszyn Rakutowskich”. Znamienną cechą LKP jest występowanie zbiorowisk łęgowych o charakterze podgórskim. Fitocenozy zaliczone do łęgu jarzmiankowegoAstrantio-Fraxinetumrozwijają się u podstawy zboczy pagórków morenowych - w uroczyskach Kurowo, Grodno i Boża Wola (obręb Czarne). W ich drzewostanie dużą rolę pełni zawsze jesion wyniosły a w runie występują łany jarzmianki większej Astrantiamaior. W uroczysku Grodno jarzmiance towarzyszy także inny podgórski gatunek -czosnek niedźwiedzi Alliumursinum. Warto nadmienić, że jarzmiankę spotkać możemy także w innych lasach LKP, np. w rezerwatach „Korzeń” i „Dąbrowa Łącka” oraz w leśnictwie Lipiny. Niekiedy wzdłuż źródlisk i wysięków, w dolnych partiach zboczy dolin rzecznych i rynien jeziornych na obszarach morenowych rozwijają się płaty formy niżowej podgórskiego łęgu jesionowego Cariciremotae-Fraxinetum.

39. W zagłębieniach o utrudnionym odpływie, na terenie całego LKP występują silnie podtopione lasy z panującą olszą czarną - tzw. olsy (olesy). Rozwijają się one w postaci dwóch wyraźnie odmiennych zespołów. Ols porzeczkowy Ribonigri-Alnetum jest zbiorowiskiem bardziej pospolitym. Rozwija się wokół jezior i zabagnień w strefie wysoczyzn morenowych oraz w zabagnionych dolinach rzek i strumieni. Ols torfowcowySphagnosquarrosi-Alnetum jest zbiorowiskiem siedlisk średnio żyznych (mezotroficznych). Występuje najczęściej wspólnie z łęgiem olszowym Circaeo-Alnetum wokół śródwydmowych jezior i zabagnień Kotliny Płockiej, np. nad jeziorami Chrapka, Radyszyńskie i „Na Jazach”. Do lasów bagiennych od strony zbiorników wodnych przylegają niekiedy zarośla łozowez zespołu Salicetumpentandro-cinereae. Wykształcają się one także na miejscu wyciętych lasów olszowych lub wśród zaniedbanych gospodarczo łąk. Na nadwiślańskich madach, w granicach zasięgu terytorialnego LKP przetrwały jedynie niewielkie fragmenty łęgu wierzbowo-topolowego Salici-Populetum. Na terasie zalewowej doliny Wisły w kompleksie z łęgami występują także zarośla wierzb wąskolistnych.

40. Zbiorowiska nieleśne zajmują dużą powierzchnię w zasięgu terytorialnym LKP, ale na gruntach Lasów Państwowych stanowią niewielki procent. Są wśród nich zarówno zbiorowiska ekosystemów naturalnych, jak i antropogenicznych. Z przyrodniczego punktu widzenia najbardziej wartościowe są te pierwsze, których duża część (jeziora, bagna, torfowiska itp.) była integralnym składnikiem pierwotnego krajobrazu leśnego, a obecnie jest chroniona w formie użytków ekologicznych lub znajduje się w rezerwatach. Częstym składnikiem szaty roślinnej LKP jest naturalna roślinność wodna, co wiąże się z obecnością wielu eutroficznych jezior na Pojezierzu Gostynińskim i wysoczyznach do niego przyległych. Na terenie LKP zachowały się różnego typu torfowiska. Na brzegach jezior dystroficznych, tj. bogatych w związki humusowe, a także w innych obniżeniach terenowych, gdzie brak jest przepływu wody a podłoże jest troficznie ubogie i kwaśne, spotyka się mszarne torfowiska o charakterze wysokich lub przejściowych. Niewielkie, naturalne fragmenty torfowisk tego typu spotkać jeszcze możemy w rezerwacie „Jastrząbek” i w okolicach rezerwatu „Gościąż”. Na terenie LKP występują także naturalne fragmenty torfowisk niskich. W odróżnieniu od torfowisk wysokich są one ekosystemami żyznymi, wytworzonymi na obrzeżach akwenów eutroficznych lub w dolinach małych rzek, w warunkach stałego dopływu związków mineralnych. VII.2. Zbiorowiska nieleśne

41. Na uwagę zasługują także niektóre zbiorowiska półnaturalne - zastępcze w stosunku do potencjalnych w naszych warunkach klimatycznych ekosystemów leśnych. Należą do nich między innymi: - zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe, a wśród nich ekstensywnie użytkowane i bogate florystycznie łąki trzęślicowe. Szczególną wartość mają one w dolinie Rakutówki, niekiedy również w innych miejscach, w których obok trawy trzęślicy modrej Moliniacoerulea zachowały się takie osobliwości flory jak goździk pysznyDianthussuperbus, goryczka wąskolistna Gentianapneumonanthe, selernica żyłkowanaCnidiumdubium, fiołek mokradłowyViola stagnina, storczyk kukawka Orchismilitaris i nasięźrzał pospolity Ophioglossumvulgatum. - murawy ciepłolubne (kserotermiczne) - na „Zboczach Szpetalskich”, w tym kserotermiczne okrajki z dyptamem jesionolistnym z zespołu Geranio-Dictamnetum oraz fragmenty stepu ostnicowegoPotentillo-Stipetumcapillatae z ostnicą Jana Stipajoannis. - wrzosowiskaz dominacją wrzosu zwyczajnego Callunavulgaris i niekiedy mącznicy lekarskiej Arctostaphylosuva-ursi - na skrajach suchych i świeżych borów, - murawy psammofilne – na wydmach, wyjałowionych gruntach porolnych i na zrębach po najuboższych borach, - zbiorowiska welonowe z rzędu Calystegietaliasepium - związane brzegami nadrzecznych łęgów. Budują je pnącza, takie jak chmiel zwyczajny i kielisznik zaroślowy oplatające niczym welon wysokie byliny, krzewy i pnie drzew

42. Stosunkowo liczna i przy tym bardzo interesująca jest flora, czyli ogół gatunków roślin w „Lasach Gostynińsko-Włocławskich . Dotychczasowe badania wykazały obecność na ich terenie ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych, obejmujących rośliny kwiatowe (nago­nasienne i okrytonasienne) oraz paprotniki. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują: - rośliny o subkontynentalnym typie zasięgu (tzw. gatunki sarmackie), zasiedlające suche i widne lasy liściaste oraz bory mieszane i sosnowe, którym sprzyja specyficzny mikroklimat terenów wydmowych lub wyniesień morenowych. Należą do nich między innymi: zawilec wielkokwiatowy Anemonesilvestris, dziurawiec skąpolistnyHypericummontanum, miodunka wąskolistnaPulmonariaangustifolia i naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora(świetliste dabrowy), goździk piaskowy Dianthusarenarius, łyszczec baldachogronowyGypsophilafastigiata, rojnik pospolity Sempervivumsoboliferum, koniczyna łubinowata Trifolium lupinaster i driakiew wonna Scabiosacanescens(bory sosnowe na wydmach). - gatunki o charakterze górskim lub podgórskim - tojad dzióbatyAconitumvariegatum (okolice Brzezia), czosnek niedźwiedzi Alliumursinum(uroczysko Grodno), jarzmianka większa Astrantiamaior (okolice Łącka i Włocławka, śródpolne uroczyska na Kujawach), klon jaworAcerpseudoplatanusi inne. VII.3. Flora

43. - gatunki borealnego rosnące w borach, na łąkach i torfowiskach, wśród nich przeżytki z chłodnych okresów klimatycznych - relikty glacjalne: gwiazdnica grubolistnaStellariacrassifolia, fiołek torfowy Viola epipsila, zimoziół północny Linnaeaborealis, widłak wroniec Lycopodiumselago oraz mchy - Camptotheciumnitens, Thuidiumlanatum, Meesiatriquetra, Paludellasquarrosa i Scorpidiumscorpoides - bardzo rzadkie rośliny elementu pontyjskiego, głównie przedstawiciele flory kserotermicznej (ciepłolubnej), związanej z murawami "stepowymi" lub napiaskowymi (psammofilnymi). Należą do nich między innymi: ostnica Jana Stipajoannis, czyściec kosmatyStachysgermanica, aster gawędka Aster amellus, dziewanna fioletowa Verbascumphoeniceum, dzwonek syberyjski Campanulasibirica, ożota zwyczajnaLinosyrisvulgaris, driakiew żółtawa Scabiosaochroleuca oraz największa osobliwość florystyczna regionu - dyptam jesionolistny Dictamnusalbus. - do rzadkich roślin elementu atlantyckiego na tym terenie należy natomiast kłoć wiechowata Cladiummariscus. Bogata jest „Czerwona lista roślin naczyniowych” w LKP Gostynińsko-Włocławskie”. Umieszczono na niej 135 gatunków roślin.

44. W latach 2006 i 2007 przeprowadzono w Lasach Państwowych powszechną inwentaryzację siedlisk i stanowisk gatunków o znaczeniu europejskim. Wykazała ona, że tylko w granicach GWP zajmują one 1511,71 ha. Na terenie całego LKP ich powierzchnia jest zdecydowania wyższa, zwłaszcza, że poza Parkiem siedliska są zdecydowanie żyźniejsze. VIII Ochrona przyrody

45. Zestawienie siedlisk o znaczeniu europejskim w Gostynińsko-Włocławskim Parku-Krajobrazowym i jego otulinie

46. Poza chronionymi siedliskami w granicach GWPK występują także stanowiska gatunków roślin wymienionych w Załączniku II Dyrektywy 92/43/EWG – sasanki otwartej Pulsatillapatens i obuwika pospolitego Cypripediumcalceolus. Dotychczas zlokalizowano na tym terenie 7 stanowisk sasanki otwartej (4 w obrębie Duninów i 3 w obrębie Jedwabna), każde po kilka osobników. Kilka kwitnących egzemplarzy obuwika pospolitego rośnie w dolinie Skrwy, w obrębie Gostynin. Z uwagi na duże natężenie siedlisk z Załącznika I i stanowisk gatunków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej również znaczne fragmenty LKP „Lasy Gostyninsko-Włocławskie” zostały włączone do Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk. Należą do nich PLH220053 Uroczyska Łąckie, PLH040031 Błota Kłócieńskie i PLH140051 Dolina Skrwy oraz PLH040004 „Włocławska Dolina Wisły” OstojaPLH220053 Uroczyska Łąckie obejmuje kompleks lasów, bagien i wód we wschodniej części GWPK i jego otuliny. Głównym przedmiotem ochrony jest w nim reintrodukowane stanowisko aldrowandy pęcherzykowatej Aldrovandavesiculosa, które znajduje się w małym i płytkim zbiorniku dystroficznym Jeziorko. Duża część zbiorowisk roślinnych ostoi spełnia kryteria „siedlisk naturowych”. Największą powierzchnię (30 %) spośród nich zajmuje 9170-2 grąd subkontynentalnyTilio-Carpinetum. Stosunkowo duży areał (4 %) porasta także priorytetowy * 91E0-3 łęg olszowo-jesionowy Fraxino-Alnetum Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy 92/43/EWG

47. Ostoja PLH040031 Błota Kłócieńskie zajmuje duży fragment Niecki Kłocieńskiej i w dużej części pokrywa się z ostoją ptasią PLB040001 Błota Rakutowskie. Niecka Kłócieńska posiada dobrze zachowane torfowiska niskie, w wielu miejscach porośnięte lasami higrofilnymi. W centrum obszaru znajduje się unikatowe Jezioro Rakutowskie pochodzenia wytopiskowego. Prawie cały obszar został w przeszłości zmeliorowany i duże fragmenty są użytkowane rolniczo. Na terenie ostoi zinwentaryzowano 10 siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Habitatowej. Spośród nich najliczniej występują: *91E0 łęgi olszowe i jesionowe, 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe, 6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe ze związku Molinion, 6510 niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie ze związku Arrhenatherionelatioris oraz 3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami ze związków Nympheion i Potamion, *7210 torfowiska nakredowe (Cladietummarisci, Caricetumbuxbaumi, Schoenetumnigricantis) i 3130 Littorelletea, Isoeto-Nannojuncetea brzegi lub osuszane dna mezotroficznych zbiorników wodnych. Występuje tu 39 gatunków objętych ochroną prawną, w tym jeden gatunek - mech Hamatocaulisvernicosus – z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Ostoja PLH140051 Dolina Skrwy Lewej została utworzona na środkowym i ujściowym odcinku rzeki Skrwa Lewa i obejmuje dno i zbocza jej doliny oraz sztuczne jezioro Soczewka. Utworzono ją głównie dla ochrony stanowiska obuwika pospolitego Cyprypediumcaleceolus. Dużą powierzchnię zajmują tu także siedliska wymienione w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej: 3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami ze związków Nympheion i Potamion , *91E0 łęgi olszowe i jesionowe , 9170 grąd subkontynentalnyTilio-Carpinetum i 6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe ze związku Molinion . W dolinie Skrwy Lewej występują również „zbiorowiska welonowe” zaliczane do siedliska 6430 ziołorośla nadrzeczne z rzędu Convolvuletaliasepium.

48. PLH040004 „Włocławska Dolina Wisły”. Obszar zlokalizowany jest w wPradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej i stanowi ok. 30 km odcinek doliny Wisły (od 647,75 do 704 km biegu rzeki) między tamą we Włocławku a miejscowością Nieszawa. Teren obejmuje koryto rzeki oraz terasę zalewową wraz z otaczającym obszarem, z lokalnie występującymi stromymi stokami doliny. Obszar ma znaczenie przede wszystkim dla ochrony lasów łęgowych i siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla doliny dużej rzeki nizinnej, oraz związanej z nią fauny. Najcenniejszym fragmentem Włocławskiej Doliny Wisły jest jej południowo-wschodni kraniec zdominowany przez zbiorowiska grądowe, urozmaicone leśnymi zbiorowiskami ciepłolubnymi i roślinnością kserotermiczną. Na terenie ostoi stwierdzono obecność 8 siedlisk wymienionych w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej: 3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami związków Nymphaeion i Potamion, 6210 murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea, 6430 niżowe, nadrzeczne zbiorowiska okrajkowe (Convolvuletaliasepium), 6510 niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie ze związku Arrhenatherionelatioris, 9170 grąd środkowoeuropejski i subkontynetalny oraz grąd zboczowy, *91E0a łęgi wierzbowe i topolowe, *91E0b łęgi olszowe, olszowo-jesionowe i jesionowe, 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe i *91I0 ciepłolubne dąbrowy Wg koncepcji krajowej sieci ekologicznej EKONET-POLSKA „Lasy Gostynińsko-Włocławskie”, są ważnym ogniwem korytarza ekologicznego Doliny Wisły o randze europejskiej. Łączą one wraz ze Zbiornikiem Włocławskim dwie bardzo ważne dla przyrody polskiej i europejskiej „ostoje ptasie” - Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków PLB140004 „Dolina Środkowej Wisły” (od wschodu) oraz Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków PLB040003 Dolina Dolnej Wisły (od zachodu). Ponadto na ich terenie, dla ochrony siedlisk ptaków gniazdujących i migrujących utworzono dwa inne Obszary Specjalnej Ochrony PtakówPLB040001Błota Rakutowskie i PLB040005 Żwirownia Skoki.

49. Najbardziej cenne lasy o cechach zespołów naturalnych, najbardziej zbliżonych do lasów pierwotnych lub te w których zachowały się cenne gatunki roślin i zwierząt chronione są w 19 rezerwatach. Obok rezerwatów leżących na gruntach nadleśnictw LKP, w zasięgu ich terytorialnego działania powołano jeszcze 6 innych. Na obszarze gmin Słubice, Iłów i Gąbin (obręb Gąbin) częściowo położone są cztery rezerwaty: „Wyspy Zakrzewskie” (łączna powierzchnia 310 ha), „Kępa Wykowska” (248 ha), „Ławice Troszczyńskie” (114 ha) i „Wyspy Białobrzeskie” (140 h). Są to rezerwaty faunistyczne, powołane w listopadzie 1994 roku. Obejmują one wyspy, piaszczyste ławice oraz wody Wisły. Celem ochrony jest w nich zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych ostoi lęgowych rzadkich i ginących w Polsce ptaków siewkowatych: mew, rybitw i sieweczek. W gminie Kowal (obręb Czarne) został utworzony 26 marca 1982 roku rezerwat faunistyczny „Jezioro Rakutowskie” (pow.414,07 ha). Bardzo interesującym obiektem jest też rezerwat geologiczny „Dybanka” położony w granicach administracyjnych miasta Gostynin., utworzony w 1998 roku. Rezerwaty

50. Istotną rolę w zachowaniu najbardziej cennych obszarów i obiektów przyrodniczych w granicach LKP spełnia utworzony w 1979, jako jeden z pierwszych w Polsce Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy (GWPK) z siedzibą w Kowalu. GWPK zajmuje większą część Kotliny Płockiej. Jego powierzchnia wynosi 39 950 ha, z czego 22 200 ha przypada na województwo kujawsko-pomorskie a 167 50 ha na województwo mazowieckie. Stopniowo realizuje się w nim cele przewidziane dla parków krajobrazowych. Chodzi w nich głównie o stworzenie w rejonie Płocka i Włocławka strefy ograniczającej nadmierną antropopresję. Nie mniej ważnym celem jest także kontrola gospodarczego i rekreacyjnego wykorzystania lasu. Od samego początku istnienia Parku trwały w nim intensywne prace badawcze. Objęły one zagadnienia florystyczne, fitosocjologiczne, faunistyczne, glebowe oraz szeroki zakres tematów z dziedziny praktyki leśnej. Wydaje się, że park coraz lepiej spełnia zadania związane z ochroną zasobów przyrodniczych i edukacją społeczeństwa. Warto podkreślić, że w trakcie jego istnienia powołano 9 nowych rezerwatów i przygotowano projekty kilku dalszych. Utworzenie Parku pozwoliło na zahamowanie niektórych procesów degradacyjnych. Poprawiono na przykład stosunki hydrologiczne w jednym z najcenniejszych jego fragmentów - "Niecce Kłócieńskiej". Z inicjatywy parku wprowadzono aktywne formy ochrony przyrody - reintrodukcję sokoła wędrownego i bobra europejskiego. Park posiada plan ochrony zgodnie, z którym realizuje swoje funkcje i zadania ochronne. Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy (GWPK)