Studievoormiddag

1. Studievoormiddag Diversiteit en discriminatie in de sociale huisvesting: naar een kritische benadering van “sociale mix” 29 juni 2010 Projectcoördinator : Prof. Dr. Maarten LoopmansOnderzoeker : Wouter Bervoets

2. Diversiteit en discriminatie in de sociale huisvesting • Introductie & methodologie • Concept van « sociale mix » • Sociale mix discours in België • Praktijken en de risico’s op discriminatie • Conclusie en aanbevelingen

3. Diversiteit en discriminatie in de sociale huisvesting Introductie & methodologie

4. I. Methodologie • Analyse van het debat betreffende sociale mix • literatuurstudie beleid- en wetteksten • literatuurstudie sociale mix • Analyse van de lokale en regionale pratijken • interviews lokale huisvestingsmaatschappijen • interviews lokale besturen • interviews huurdersverenigingen • Denkpistes en mogelijke scenario’s • buitenlandse praktijken • focusgesprekken met beleidsmakers en belanghebbenden

5. I. Methodologie • Selectiecriteria cases • Structuur van de lokale woningmarkt • Etnische en sociale diversiteit in de gemeente • Structuur van de sociale huisvestingsmaatschappij • Gelijkmatige spreiding over gewesten en provincies • Medewerking lokale besturen en huisvestingsmaatschappijen

6. I. Methodologie

7. I. Methodologie

8. Diversiteit en discriminatie in de sociale huisvesting Concept van « sociale mix » • Definitie • Doelstellingen van sociale mix • Evaluatie van de effecten • Praktijken

9. II. Sociale mix: Definitie « mengen van bewoners binnen een afgebakend geografisch gebied: een land, regio, een stad, wijk, buurt of wooncomplex » naargelang: • socio-economische status; • etnische afkomst of culturele achtergrond; • levensfase bvb. jongeren, ouderen; • huishoudens – of gezinstypes. • …

10. II. Sociale mix: doelstellingen • Bevorderen van de sociale mobiliteit en de gelijkheid van kansen • Bevorderen van de sociale cohesie en bestrijden van racisme en interetnische conflicten • Sociale controle en leefbaarheid verbeteren • Functionalistische argumenten

11. II. Sociale mix: Evaluatie effecten Bevorderen van de sociale mobiliteit en de gelijkheid van kansen Onderzoek toont aan: een hoog inkomens- en opleidingsniveau van de buren hebben een positieve invloed op de schoolprestaties een licht buurteffect inzake inkomensniveau en tewerkstellingssituatie wonen in concentratiebuurten levert bij aankomst economische voordelen op, maar heeft op termijn sterke negatieve effecten

12. II. Sociale mix: Evaluatie effecten Bevorderen van de sociale cohesie en bestrijden van racisme en interetnische conflicten Onderzoek toont aan: sociale mix is niet genoeg om racisme en stereotypes te vermijden gemengde wijken zijn geen garantie voor gemengde netwerken en vriendschapsbanden sociale mix kan de sociale afstand tussen groepen wel verkleinen vooroordelen verdwijnen niet in buurten waar etnisch-culturele en klassegrenzen sterk met elkaar samenvallen

13. II. Sociale mix: Evaluatie effecten Sociale controle en leefbaarheid Onderzoek toont aan: inkomensmix vermindert agressief gedrag van jongeren, maar het omgekeerde geldt voor etnisch-culturele mix men betwist dat een stijging van de leefbaarheid in achtergestelde buurten de middenklasse aantrekt de grootste sociale cohesie is aanwezig in homogene buurten, diversiteit ondergraaft deze sociale cohesie zeer weinig empirisch bewijs voor een oorzakelijke relatie tussen bewonerskenmerken en de leefbaarheid.

14. II. Sociale mix: Evaluatie effecten Functionalistische argumenten voor sociale mix Onderzoek toont aan: zeer beperkt empirisch bewijs debeperkte baten van sociale mix kunnen de kosten van een dergelijk beleid niet verantwoorden er zijn goedkopere alternatieve middelen voorhanden om mensen uit armoede te halen of houden sociale mix is zeker geen paardenmiddel tegen geconcentreerde achterstelling

15. II. Sociale mix: Evaluatie effecten het aantal onderzoeken naar effecten neemt toe de resultaten verschillen sterk in functie van de doelstellingen van sociale mix voor geen enkele doelstelling is sluitend bewijs dat sociale mix resultaat oplevert positieve invloed op de sociale mobiliteit van bewoners krijgt uit onderzoek meeste steun

16. II. Sociale mix: Praktijken Via patrimonium + Via toewijzing

17. II. Sociale mix: Via patrimonium Gewest Gemeente Wijk Gebouw Vb.: verschillende woningtypes in één gebouw Vb.: gemengde wijken met private en sociale woningbouw Vb.: verplicht minimum sociale woningen per gemeente Vb.: spreiding sociale woningen in de gemeente

18. II. Sociale mix: Via toewijzing Toegangscriteria Passendheidscriteria Toewijzingscriteria Uitzonderingen en aanpassingen 9 Vb.: lokale pratijken bij toewijzing Vb.: reglementen, wachtlijsten, puntensysteem, wijkkeuze, …. Vb.: rationele bezetting, rolstoelwoningen, …. Vb.: inkomensvereiste, taalvereiste,…

19. Diversiteit en discriminatie in de sociale huisvesting Conceptvorming sociale mix in België • Vlaanderen • Wallonië • Brussel

20. III. Sociale mix:Conceptvorming in België Beperkt aanbod sociale woningen België: 6.3% (NIS, 2004) Vlaanderen: 5.4% (NIS, 2004) Wallonië: 7.1% (NIS, 2004) Brussel: 7.9% (NIS, 2004) Lange wachttijden Vlaanderen: gemiddeld 858 dagen (Administratie Planning en Statistiek, 2007; VMSW, 2008) Wallonië : gemiddeld 6 jaar (SWL, Rapport d'activités 2007) Brussel: tussen 1 en 6 jaar (BGHM en het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn, Sociale Barometer 2007) Gewijzigde toewijzingsregels Vlaanderen: kaderbesluit sociale huur van 12 oktober 2007 Wallonië: kaderbesluit sociale huur van 6 september 2007 Brussel: Besluit van 16 september 1996 en 4 september 2003 Verarming sociale huurder

21. III. Sociale mix: Conceptvorming in Vlaanderen Oorsprong van het debat Suburbanisatie en verarming in de steden Inkomensmix om de middenklasse aan te trekken Sinds de opkomst van het « Vlaams Belang » verruiming van het concept Etnische mix als remedie tegen racisme en discriminatie Specifiek in de sociale huisvesting Klachten van sociale huurders over de dalende leefbaarheid Sociale mix om de leefbaarheid te verhogen Klachten van sociale verhuurders over de dalende huurinkomsten Sociale mix voor de financiering van de sociale huisvesting Sociale mix om de beheerskosten te beperken

22. III.Sociale mix: Conceptvorming in Wallonië • Debat minder sterk aanwezig • Industriesteden minder succesvol in aantrekken middenklasse • Geen sterke extreem-rechtse partij aanwezig • Specificiteiten van de sociale huisvesting • Zeer recent thema, reactie op hervorming toewijzingsregels • Sociale mix om « ghetto’s » te vermijden • Sociale mix voor financiering sociale huisvesting • Sociale mix om beheerskosten te beperken

23. III. Sociale mix: Conceptvorming in Brussel • Oorsprong debat • Suburbanisatie en verarming stad • inkomensmix om middenklasse aan te trekken • Door wooncrisis wordt sociale mix discours gecontesteerd • Specificiteiten van de sociale huisvesting • Sociale mix discours expliciet na verstrenging toewijzingsregels • Socio-economische discours • ethno-culturele mix is onderliggend

24. Toewijzingsregels in Vlaanderen Standard - Standaard Optionel - Optioneel + Occupation Rationelle Rationele bezetting Règles d’attribution fixes Absolute voorrangs- regels Ancrage local Lokale binding + Liste d’attente Wachtlijst Règles d’attribution spécifiques par un plan de groupes-cibles Extra voorrangsregels via doelgroepenplan Règles d’attribution optionelles Optionele Voorrangs- Regels Règles d’attribution spécifiques par un plan de qualité de vie Extra voorrangsregels via leefbaarheidplan

25. Toewijzingsregels in Vlaanderen Voorbeeld toewijzingsreglement 3 Luiken: • Toewijzing via standaardstelstel • lokale binding ‘werken in de wijk’ of ‘wonen in de wijk’ • Toewijzing volgens doelgroep • lijst met bejaardenwoningen voor exclusieve toewijzing aan 60+ • Toewijzing op basis van de leefbaarheid • 20% : 50+ • 20% : inkomen • 30% : werken in de stad • 30% : chronologisch

26. Toewijzingsregels in Wallonië 6 lijsten Precaire inkomens + anciënniteit 2/3 Precaire inkomens+ Regionale voorrangscriteria 2/5 + Rationele bezetting Precaire inkomens +Regionale en specifieke voorrangscriteria 2/5 Bescheiden inkomens + anciënniteit 1/5 Bescheiden inkomens+ Regionale voorrangscriteria 1/3 Bescheiden inkomens+ Regionale en specifieke voorrangscriteria Jaarlijkse verdeelsleutel 1 Jaarlijkse verdeelsleutel 2

27. Toewijzingsregels in Wallonië Specifieke voorranspunten = max. 20% van toewijzingen • Prioriteit inzake: • Lokale binding • De gezinssamenstelling • Tewerkstelling • Handicap of ziekte • Kandidaat die zijn woning moet opgeven • inkomen • … • Welbepaalde wijken inzake: • De gezinssamenstelling • Inkomen

28. Toewijzingsregels in Brussel Points de priorité Voorrangspunten = Situation personelle Persoonlijke situatie + ancienneté anciënniteit + Occupation Rationelle Rationele bezetting Cas urgents et/ou exceptionnels Noodgevallen en uitzonderingen Attributions conventionées Toewijzingen via conventies

29. Toewijzingsregels in Brussel • Eigen toewijzingsregels  • = maximum 30% van toewijzingen: • Afwijkingen voor dringende gevallen en uitzonderingen • Toewijzingen via conventies met BGHM • afspraken met OCMW • afspraken met partnerorganisaties voor specifieke doelgroepen • verhoging van de inkomensgrenzen in deel van patrimonium

30. Diversité et discrimination dans les logements sociaux Praktijken en discriminatiegevaar • Sterke punten • Zwakke punten • Discrimintiegevaar

31. IV. Sociale mix: via patrimonium • Streefpercentage sociale huisvesting voor elke gemeente • Sterke punten • Toename van het aanbod aan sociale huisveseting • Geografische spreiding • Zwakke punten • Afdwingbaarheid bij de gemeenten • Geen garantie voor sociaal gemengde wijken • Discriminatiegevaar • Woonaanbod te selectief vb.: geen woonaanbod voor grote gezinnen

32. IV. Sociale mix: via patrimonium • Minimumpercentage sociale huisvesting in nieuwe wijkontwikkelingen en bouwprojecten • Sterke punten • Toename van het aanbod aan sociale huisveseting • Geografische spreiding • Zwakke punten • Ingrijpen op de privémarkt kan gevoelig liggen • Geen garantie voor goede integratie sociale woningen in het bouwproject • Discriminatiegevaar • Woonaanbod te selectief vb.: geen woonaanbod voor grote gezinnen

33. IV. Sociale mix: via patriminium • Realisatie van kleinschalige verspeide sociale bouwprojecten • Sterke punten • Toename van het aanbod aan sociale huisveseting • Geografische spreiding • Zwakke punten • Hogere bouwkost per gerealiseerde woning • Nood aan een andere organisatie van de sociale huisvestingsmaatschappij • Discriminatiegevaar • Woonaanbod te selectief vb.: geen woonaanbod voor grote gezinnen

34. IV. Sociale mix: via patrimonium • Wijkherstructurering met diversificatie van het woonaanbod • Sterke punten • Diversificatie van het woonaanbod zorgt automatisch voor een socio-economische mix binnen een wijk • Zwakke punten • Vereist de nodige financiële middelen • Voldoende nieuwe sociale woningbouw is nodig ter compensatie van de afbraak • Discriminatiegevaar • Discriminatiegevaar door gedwongen verhuis van bepaalde huurdersgroepen • vb.: minder woonaanbod voor grote gezinnenin geherstructureerde wijken

35. IV. Sociale mix: viapatrimonium • Verkoop van sociale woningen in bestaande woonwijken • Sterke punten • Extra financiële middelen voor de sociale huisvestingsmaatschappijen • Sterkere socio-economische mix in de wijk • Zwakke punten • Verkoop levert minder op dan nodig voor de bouw van nieuwe sociale woningen • Koper ontbreekt vaak de middelen voor degelijke renovatie • Hoofdzakelijk verkoop van sociale woningen in de betere wijken

36. IV. Sociale mix: via patrimonium • Renovatie van het bestaand sociaal huurpatrimonium • Sterke punten • Renovatie verhoogt de leefbaarheid in de wijken • Aantrekkelijkere wijken zorgen ook voor een betere instroom of behoud van sociale huurders met hogere inkomens • Zwakke punten • Stijging van huurprijzen • Discriminatiegevaar • Stijging van huurprijzen kan sociale uitsluiting creëeren

37. IV. Aanbevelingen: via patrimonium • voldoende aanbod sociale huisvesting in elke gemeente • een minimumpercentage sociale huisvesting in nieuwe wijkontwikkelingen • voorkeur voor kleinschalige, verspreide projecten • renovatie van bestaande wijken om aantrekkelijkheid te vergroten • aandacht voor een divers woonaanbod in nieuwe projecten • verkoop van sociale woningen vraagt een doordachte strategie • .

38. IV. Sociale mix: via toewijzing • Verhoging inkomensgrenzen • Sterke punten • Verhoging huurinkomsten • Een grotere socio-economische mix • Zwakke punten • Staat of valt met de aantrekkingskracht van de sociale huisvesting voor de hogere inkomensgroepen • Discriminatiegevaar • Beperking aanbod voor de laagste inkomensgroepen

39. IV. Sociale mix: via toewijzing • Optionele voorrangsregels voor specifieke doelgroepen • Sterke punten • Kwetsbare groepen kunnen beter geholpen worden • Mogelijkheid tot inspelen op lokale problemen • Zwakke punten • Moeilijk te objectiveren doelgroepen en afweging voorrang • Een te grote selectiviteit leidt tot een nog grotere concentratie van precaire groepen • Discriminatiegevaar • Buitenproportionele toewijzing aan bepaalde huurdersgroepen vb.: bewaren alle apt. 1 kamer aan de 55+

40. IV. Sociale mix: via toewijzing • Optionele voorrangsregels voor bijsturing van sociale mix • Sterke punten • Inspelen op leefbaarheidsproblemen bij « ghetto » wijken • Verhoging maatschappelijk draagvlak voor sociale huisvesting • Zwakke punten • Moeilijk te objectiveren streefcijfers • Gebrek aan empirisch bewijs positieve impact • Discriminatiegevaar • Uitsluiting van bepaalde huurdersgroepen wegens buitenproportionele toepassing vb.: uitsluiting van werklozen wanneer een minimum % van huurders met werk is bepaald

41. IV. Sociale mix: via toewijzing • Wijkkeuze aanbieden aan de kandidaat-huurders • Sterke punten • Betere afstemming tussen wensen kandidaat-huurders en aanbod • Grotere tevredenheid bij de kandidaat-huurders • Zwakke punten • Natuurlijke concentratie van huurdersgroepen • Discriminatiegevaar • Sturing van de « keuze » door de sociale huisvestingmaatschappij • vb.: allochtone kandidaat naar « concentratie » wijken

42. IV. Sociale mix: via toewijzing • Inplaatsing door afstemming op de wijk of het gebouw • Sterke punten • Kan bepaalde leefbaarheidsproblemen en conflicten tussen huurders preventief voorkomen • Zwakke punten • Botst met het privacyprincipe (het verleden van de kandidaat-huurder) • Discriminatiegevaar • Zeer selectieve inplaatsing van bepaalde groepen vb.: een Jood naast een Moslim,…

43. IV. Sociale mix: via toewijzing • Weigering van kandidaat-huurders bij inschrijving • Sterke punten • Kan bepaalde leefbaarheidsproblemen preventief voorkomen • Zwakke punten • Botst met het recht op huisvesting • Botst met het privacyprincipe (het verleden van de kandidaat-huurder) • Discriminatiegevaar • Van individuen of bepaalde groepen kandidaat-huurders vb.: daaklozen, ex-gevangen,…

44. IV. Sociale mix: via toewijzing • Taal – en inburgeringsbereidheid als toegangscriteria • Sterke punten • Betere taalkennis kan de communicatie tussen huurders onderling en tussen huurder en verhuurder verbeteren • Zwakke punten • Een positieve impact op het samenleven in de sociale huisvesting is niet bewezen • Discriminatiegevaar • Mogelijke weigering op basis van moeilijk te objectiveren criteria

45. IV. Aanbevelingen: via toewijzing • eenalgemeneverhoging van de inkomensplafondsisdoorhetbeperkteaanbod niet aangewezen • eendoelgroepmatigeverhoging van inkomensplafonds kan overwogenworden • lokaletoewijzingsreglementenkunneninspelen op problemen, maar vragenduidelijkeinvulling concept sociale mix en eenlokale consensus • voldoendefinanciëlecompensatie van sociale verhuurders met lagehuurinkomsten • Noodaan regels ivm. de ‘inplaatsing’ van sociale huurders

46. Diversiteit en discriminatie in de sociale huisvesting Conclusie en aanbevelingen

47. V. Conclusie Discriminatie in de sociale huisvesting sterk verminderd door strengere regels Het nastreven van sociale mix houdt steeds een discriminatiegevaar in Sociale mix moeilijk realiseerbaar zolang de ‘beter gestelde’ huurders niet bereid zijn om in sociale woningen te wonen Sociale mix moeilijk realiseerbaar met huidig financieringssysteem en huurprijsberekening

48. V. Aanbevelingen Nood aan een duidelijke visie over de toekomst van de sociale huisvesting Nood aan de versterking van de sociale begeleiding van de sociale huurders De strijd tegen de armoede blijft prioritair