Antyk

1. Antyk Źródło kultury europejskiej

3. ANTYK Nazwą „Starożytność” (lub „Antyk”) określa się epokę, która obejmuje ponad 4 tysiącelat, zarówno przed, jak i po narodzeniu Chrystusa. Epoka ta obejmuje zarówno czasy najstarszych cywilizacji (egipskiej, greckiej, rzymskiej, babilońskiej, arabskiej, mezopotamskiej i innych), jak też czasy tzw. starożytności chrześcijańskiej, trwające od I do V wieku n.e.

4. Starożytna literatura, historia i kultura są fundamentami Europy współczesnej

5. W basenie Morza Śródziemnego narodziły się: • Nauki matematyczne • Fizyczne • Przyrodnicze • Idee filozofii i polityki • Antropologia • Filologia • Sztuki artystyczne

6. Filozofia grecka W starożytności powstało pojęcie filozofii – jako umiłowania mądrości (od greckich słów philein – lubić, kochać, sophis – mądrość). Twórcą terminu był Pitagoras. Grecy uważali, że filozofia przybliża człowieka do tego, co boskie, bowiem jest boską wiedzą.

7. Tales z Miletu (gr. Θαλῆς ὁ Μιλήσιος Thales ho Milesios) (ur. ok. 625 p.n.e., zm. ok. 545 p.n.e.), półlegendarny, archaiczny grecki filozof, matematyk, astronom, inżynier, polityk, podróżnik i kupiec, zaliczany do siedmiu mędrców starożytnej Grecji, uznawany za twórcę podstaw nauki i filozofii europejskiej.

8. Poglądy Talesa • "Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa". • Natura rzeczy - woda jest wieczna, a wszystkie ciała są jej postaciami, wynikają z jej przemian. Z kolei przemiany te wynikają z zawartej w niej siły i zdolności do ruchu. • Ziemia wg Talesa, podobnie jak wszystko, co istnieje, unosi się na wodzie i jest tylko chwilową postacią wody.

9. Sokrates (gr. Σωκράτης) • 4 czerwca 469-7 maja 399 p.n.e. - jeden z największych filozofów greckich. Urodził się i zmarł w Atenach. • Jest postacią historyczną, ale nie pozostawił po sobie żadnych pism. Jedyne, co o nim wiemy, to relacje jego ucznia Platona (w postaci spisanych dialogów) oraz Ksenofonta, a także przekazy Arystotelesa, Arystofanesa i historyków greckich.

10. Poglądy Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota (gr. arete, starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż niewstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").

11. Cytaty • Ateny są jak ospały koń, a ja jak giez, który próbuje go ożywić. • Błąd jest przywilejem filozofów, tylko głupcy nie mylą się nigdy. • Najmądrzejszy jest, który wie czego nie wie. • Natura dała nam dwoje oczu, dwoje uszu, ale tylko jeden język po to, abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż mówili.

12. Cytaty • Wiem, że nic nie wiem. • Oida ouden eidos.(gr.) • Scio me nihil scire. (łac.)

13. Platon (gr. Πλάτων, Plátōn) ur. 427 prawdopodobnie w Atenach, zm. 347 p.n.e. w Atenach; powszechnie uznawany za jednego z najwybitniejszych filozofów starożytności. Był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim.

14. IDEALIZM • Był czołowym przedstawicielem idealizmu w starożytności.Jego zdaniem jedynym realnym światem jest świat idei, świat materialny zaś jest jedynie jego odbiciem.

15. Idealne państwo polega na podziale zadań • i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa: • stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia; • stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz • stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne. Platon kładł ogromny nacisk na hierarchię społeczeństwa. Utożsamiał losy państwa z losem klasy rządzącej. Aby państwo było trwałe, potrzebna jest mu silna pozycja arystokracji.

16. Platon był zagorzałym kibicem sportowym. Potrafił przez wiele dni mieszkać z obcymi ludźmi w małym namiocie, oczekując na występ swoich ulubionych zawodników na igrzyskach w Olimpii.

17. Arystoteles (gr. Ἀριστοτέλης, Aristotelēs) • ur. 384 p.n.e., zm. 322 p.n.e.) – jeden z największych filozofów greckich. • Stworzył opozycyjny do platonizmu i równie spójny system filozoficzny, który bardzo silnie działał na filozofię i naukę europejską, a jego chrześcijańska odmiana zwana tomizmem była od XIII w. i jest po dziś dzień oficjalną filozofią Kościoła Katolickiego.

18. Arystoteles w Atenach założył własną, konkurencyjną do Akademii szkołę filozoficzną zwaną Liceum (gr. Λύκειον Lykeion, łac. Lyceum), która była wspierana przez Aleksandra Macedońskiego i wkrótce przyćmiła Akademię.

19. Rozumiał on dobro i cnotę • jako dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy. Gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać, to wtedy jednostka ta osiągnie trwałe szczęście i cnotę.

20. Stoicyzm Szkoła stoicka została założona w Atenach przez Zenona z Kition. Upada około II wieku n.e. „Nie można panować nad światem, należy więc panować nad sobą.”

21. Epikureizm Epikurejczycy to tzw. filozofowie ogrodów (ponieważ szkoła założona została poza Atenami, w ogrodzie). Szkoła została założona przez Epikura (stąd nazwa) w III w. p.n.e., dotrwała do II w. n.e. Drogami do szczęścia są: brak cierpienia, radość z życia (słynne: carpe diem – chwytaj dzień, żyj chwilą), spokój ducha i dobra zewnętrzne.

22. Mit • pochodzi od greckiego słowa mythos, czyli opowiadanie, legenda, podanie. Oznacza historię opowiadaną od pokoleń, która zawiera zarówno element prawdy historycznej, jak i pierwiastki fantastyczne. Dzięki temu mitologie (czyli zbiory mitów) są ważne dla historyków i archeologów, a także humanistów, znawców literatur i kultur. Mit charakteryzuje zbiorową mentalność danego narodu. Dzięki zachowanym od Antyku mitom możemy poznać światopogląd, wierzenia, rytuały, zwyczaje ludów takich, jak starożytni Grecy.

23. Podział mitów

24. Mitologia jest koniecznym warunkiem i pierwszym tworzywem sztuki

25. Archetypy mitologiczne ARCHETYPY- Są to obrazy symboliczne, przenośnie językowe, wypełniające naszą nieświadomość, określająca odziedziczony sposób zachowania psychicznego. Archetypy stanowią skarbiec typowych przeżyć i doświadczeń ludzi. We wszystkich kulturach, mitologiach, bajkach motywy archetypów są niezmienne i zawsze należały do treści i najcenniejszych dóbr wszystkich religii świata. Typowymi przykładami archetypów są: matka, budynek, droga, itd.

26. Przykłady archetypów: Niobe - matka cierpiąca Prometeusz – buntowik, wyzwoliciel Penelopa – wierna żona Dedal – realista Ikar – marzyciel Edyp – przewrotność losu, tragiczna ironia Herakles – symbol odwiecznego snu o potędze Kasandra – zła wieszczka, zwiastująca katastrofy nieszczęścia. Orfeusz – boski muzyk i wierny mąż Prometeusz – buntownik, dobroczyńca, altruista. Narcyz - człowiek zakochany, egoista, Pigmalion - artysta stwarzający rzeczy niezwykłe, zakochany w swym dziele

27. Toposy antyczne Topos (greckie = miejsce), miejsce wspólne; pole znaczeniowe toposu obejmuje motyw, obraz, symbol, metaforę, alegorię, także stereotyp, schemat powszechnie funkcjonujący w kręgu kulturowym, powtarzalny odwiecznie.

28. Mitologiczne toposy: Chaos - nieporządek, zamieszanie, olbrzymi nieład Olimp - miejsce dla wybranych, elita. Parnas - w mitologii siedziba muz, oznacza siedzibę artystów. Labirynt - w mitologii budowla Dedala, siedziba Minotaura; współcześnie: miejsce, z którego nie da się wyjść. Hades - zaświaty (kraina zmarłych) Tartar - piekło, miejsce potępieńców. Pola Elizejskie, Wyspy Szczęśliwe – raj, kraina szczęśliwości Arkadia - kraina starożytnej Grecji w środkowej części Peloponezu, górzysta i pokryta lasami, zamieszkała przez ubogich i prymitywnych pasterzy. W Antyku uchodziła za pasterską krainę prostoty i szczęśliwości, rodzaj raju, kraina wiecznego dzieciństwa, w której panuje dobro i miłość.

29. Nawiązania mitologiczne w literaturze i sztuce

30. Wenus…wg Tycjana, Manetai Kozyry…

31. Ikar… • Upadek Ikara – Peter Bruegel, • Wciąż o Ikarach głoszą – Ernest Bryll, • Ikar – Stanisław Grochowiak • Prawa i obowiązki– Tadeusz Różewicz • Ikar – Jarosław Iwaszkiewicz.

32. Pieter Bruegel Starszy (ok.1525-1569) – Pejzaż z upadkiem Ikara, 1558.

33. Ernest BryllWciąż o Ikarach głoszą... Wciąż o Ikarach głoszą - choć doleciał Dedal, jakby to nikłe pierze skrzydłem uronione chuda chłopięca noga zadarta do nieba - znaczyła wszystko. Jakby na obronę dano nam tyle męstwa, co je ćmy gromadą skwiercząc u lampy objawiają... Jeśli poznawszy miękkość wosku umiemy dopadać wybranych brzegów - mijają nas w pieśni. Tak jak mijają chłopa albo mu się dziwią, że nie patrzy w Ikary... Breughel, co osiwiał pojmując ludzi, oczy im odwracał od podniebnych dramatów. Wiedział, że nie gapić trzeba się nam w Ikary, nie upadkiem smucić - choćby najwyższy... A swoje ucapić. - Czy Dedal, by ratować Ikara, powrócił?

34. Dedal i Ikar

35. Rozwój literatury greckiej • Epika – Homer – Iliada, Odyseja, VIII w. p.n.e. • Liryka – Tyrtajos, Safona, Anakreont, VII-VI w. p.n.e. • Dramat – Tespis, Ajschylos, Sofokles, Eurypides – V w. p.n.e. • Epigramat – Anakreont – V – IV w. p.n.e.

36. Homer (gr. Ὅμηρος Homeros znaczy "ślepy") (VIII wiek p.n.e.) – grecki aojda (rapsodas) czyli bard. Był on śpiewakiem wędrownym. Uważany jest za ojca poezji epickiej. Najstarszy znany z imienia europejski poeta, który zapewne przejął dziedzictwo długiej i bogatej tradycji poezji heroicznej (której istnienie jest wszakże czystym domysłem). Homer jest autorem poematów Iliady i Odysei.

37. Epos, epopeja • dłuższy utwór, zwykle wierszowany, przedstawiający dzieje bohaterów na tle ważnych wydarzeń historycznych. Najstarszy gatunek epiki, znany już na starożytnym Wschodzie. • Epos antyczny to przede wszystkim twórczość Homera (Iliada, Odyseja) oraz Wergiliusza (Eneida). • Ten wzorzec gatunkowy charakteryzował się: • równoległością akcji w świecie boskim i akcji w świecie ludzkim, • mityczną motywacją zdarzeń, • podniosłym stylem (inwokacje, stałe epitety, porównania tzw. homeryckie, heksametry).

38. Wojna Trojańska Podstęp Odyseusza (koń trojański) Zagłada Troi Ucieczka Eneasza (założyciela Rzymu) Sąd Parysa Porwanie Heleny Wypowiedzenie wojny Udział Achillesa 10 lat oblężenia Gniew Achillesa (spór z Agamemnonem) Śmierć Patroklosa Pojedynek Achillesa z Hektorem

39. Bohaterowie Grecy/Achajowie Trojańczycy Priam (król Troi); Hekabe (żona Priama); Hektor (obrońca Troi, syn Priama); Parys (syn Priama, porwał Helenę, zabił Achillesa); Kassandra (córka Priama, wieszczka) Menelaos (mąż Heleny), król Sparty; Agamemnon (brat Menelaosa, dowódca wojsk greckich); Odyseusz (Ulisses) Achilles Patroklos (przyjaciel Achillesa) Nestor (najstarszy walczący Grek)

40. Poeta grecki o nie ustalonym pochodzeniu. Działał w Sparcie w czasie II wojny meseńskiej jako wódz i poeta, zagrzewał żołnierzy do walki i wytrwałości. Odegrał dużą rolę w stłumieniu groźnego dla Sparty powstania. Poezja tyrtejska, nurt poezji patriotycznej, żywotny w polskim romantyzmie; “Rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu / Ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny… / Walczmy mężnie w obronie naszej ziemi i dzieci, choć byśmy zginąć musieli…” Tyrtajos, Tyrteusz (VII w. p.n.e.)

41. Safona, Safo, Sapfo (gr. Σαπφώ, łac. Sappho) najsławniejsza poetka starożytnej Grecji z przełomu VII i VI wieku p.n.e., wybitna przedstawicielka poezji lirycznej (liryka eolska). Pochodziła z Mityleny na wyspie Lesbos. Wyszła za mąż za bogatego kupca. W czasie rozruchów na wyspie musiała z niej uchodzić. Schroniła się na Sycylii, później jednak powróciła na Lesbos. Według legendy zakochała się nieszczęśliwie w Faonie i skoczyła ze skały na wyspie Leukas.

42. Podobny do boga wydaje mi się ten mężczyzna, który siadł naprzeciwko i uważnie słucha ciebie z zachwytem, w oczarowaniu. Gdy słodko się uśmiechasz, moje serce w piersi drży niespokojnie, zalęknione, a gdy na ciebie patrzę, głosu z krtani dobyć nie mogę. Plącze mi się język, zamiera słowo, powolny płomień przenika me ciało, oczy tracą blask, to znów słyszę w uszach przejmujący szum. Oblana potem, drżąca, zalękniona, bardziej zielona od zielonej trawy. I czuję, że za chwilę stracę życie, padnę zemdlona. Biedna, ze wszystkim muszę się pogodzić. Przeł. Nikos Chadzinikolau Zazdrość 

43. Teatr

46. Sofokles Król Edyp • Król Edyp to jedna z niewielu zachowanych tragedii Sofoklesa, a jednocześnie dzieło jego chyba najsłynniejsze. • Została napisana ok. roku 427 p.n.e. Inspiracją do jej powstania był mit tebański, którego tematem są tragiczne dzieje rodu Labdakidów.

47. Antoni Brodowski, "Edyp i Antygona" ,olej na płótnie, 1828, Muzeum Narodowe, Warszawa J.A.D. Ingres (1780-1867) - Edyp i Sfinks

48. Króla Edypa nazywa się powszechnie „tragedią przeznaczenia” bądź „tragedią losu”, gdyż tematem utworu jest nieuniknione spełnianie się straszliwej przepowiedni Apollina o losie tytułowego bohatera, mimo iż ten robi wszystko, by uniknąć hańby. Życie Edypa obrazuje tezę, mówiącą o tym, że nie można ani lekceważyć wyroków boskich, ani ich uniknąć.

49. Król Edyp • Lud Teb nawiedzany chorobami, prosi o pomoc swojego króla. 2. Kreon, powróciwszy z wyroczni, oznajmia, że Teby uratuje śmierć zbrodniarza, który zamordował przez laty Lajosa 3. Edyp rzuca klątwę na zabójcę i zarządza poszukiwania. 4. Wróżbita Tyrezjasz przybywa do pałacu i rzuca oskarżenie na Edypa. 5. Edyp oskarża Kreona o spisek i wypędza go z miasta. 6. Jokasta poznaje prawdę o przeszłości męża. 7. Do Edypa przybywa posłaniec z Koryntu z wieściami o śmierci Polybosa. 8. Edyp dowiaduje się, że nie jest synem władców Koryntu. 9. Dawny sługa Lajosa upewnia Edypa, że to on jest synem i mordercą Lajosa 10. Zrozpaczona Jokasta popełnia samobóstwo. 11. Zdruzgotany Edyp oślepia się, żegna z córkami, po czym zostaje wypędzony z miasta.

50. Tragizm(< gr. tragikós = tragiczny) – jedna z modelowych sytuacji ludzkich przedstawianych przez literaturę: nierozwiązywalny konflikt między wartościami i koniecznościami określającymi życie bohatera pozbawionego możliwości dokonania wśród nich jakiegokolwiek pomyślnego dla siebie wyboru. Wszystkie bowiem działania prowadzą go do nieuchronnej katastrofy: śmierci lub ostatecznej klęski życiowej.