KAMU MALİYESİ

1. KAMU MALİYESİ KAMU EKONOMİSİ- 2.HAFTA Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

2. KAMU EKONOMİSİ Biraz derin düşündüğümüzde, doğumdan ölüme kadar insan hayatının devletin faaliyetleriyle sayısız etkilendiği görülür. Genelde doğduğumuz hastane devletindir. Değilse bile doktorlar ve ilgili sağlık görevlileri devlet kurumlarından yetişmişlerdir. Gençliğimizin bir bölümü yine devletin düzenlediği kurallar çerçevesinde askeri hizmette geçmektedir. Savunma, eğitim, sağlık gibi hizmetlerin yanında çalışanların önemli bir kısmı için devlet işveren konumundadır. Sosyal güvenlik gibi en önemli hizmette en büyük pay devletindir. Hepsinden önemlisi, devletle ilişkimizin temel odağı hiç kimsenin kurtulamadığı VERGİDİR. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

3. Bu bölümde konu ile ilgili olarak giriş olması bakımından Piyasa ekonomisi ve devletin müdahalesine geçiş ele alınacaktır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

4. Piyasa Ekonomisi ve Devletin Ekonomiye Müdahalesi Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

5. Piyasa Ekonomisi ve Devletin Ekonomiye Müdahalesi Ekonomide devletin müdahalesi yoğun olarak 1930 yılından sonraki döneme rastlar. (1929 Büyük Ekonomik Buhran). 1929 büyük dünya bunalımı ile beraber, serbest piyasa ekonomisindeki tıkanıklıkları aşmak için ekonomide devletin hakimiyet alanının yaygınlığı başladı. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

6. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

7. A. Piyasa Ekonomisindeki Beklentiler Serbest piyasa sisteminin esası, alıcılar ve satıcılar arasındaki rekabetin, bir ticari mal üretim ve tüketiminde en etkin sonuca ulaşmasını sağlayacağı düşüncesine dayanır. Rekabet ekonomide mevcut bütün mal ve hizmetler için uygun miktar ve fiyatı belirler. Bu şekilde ekonomik olarak dengeli, bağımsız bir üretim ve tüketim sistemi ortaya çıkar. Serbest piyasa sisteminde görünmez el olarak kavramlaşan (Adam Smith) fiyat mekanizmasının sadece tüketim mal ve hizmetlerinin fiyatını değil, bunları elde etmek için kullanılan hammadde ve emek gibi girdilerin de fiyatını belirler. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

8. Bütün bunlar kendi çarkları ile çalışan bir serbest piyasa sisteminden beklentilerdir. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

9. Ancak toplumun yaşadığı iktisadi gelişim içerisinde serbest piyasa sisteminin gerçekten böyle başarılı bir tablo ortaya koyamayacağı görülmüştür. Kısacası açıklanacak nedenlerden dolayı fiyat mekanizmasına dayalı piyasa sistemi yetersiz kalmakta ve devletin müdahalesi gerekli olmaktadır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

10. B. Devletin Ekonomiye Müdahale Nedenleri Ekonomik işleyiş içerisinde devlet şu nedenlerden dolayı piyasaya müdahale eder: -Tekeller -Dışsallık -Kamusal Mallar -Azalan Maliyetler -Adli Gelir Dağılımı Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

11. 1. TEKELLER Serbest piyasanın ideal işleyebilmesi için rekabetin var olması gerekir fakat tekel olma durumu piyasanın etkin işlemesine engel olmaktadır. (Monopol). Yani, bazı sektörlerde çok az firma piyasanın büyük bir bölümünü elinde tutarlar ve dolayısıyla rekabet ortadan kalkar, dolayısıyla piyasa olumsuz etkilenir. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

12. Tekeller düşük üretim, yüksek fiyat uygulamasıyla topluma ilave maliyetler yüklerler ve kaynakların etkin kullanımı bozulur. Tekellerin fiyat mekanizmasıyla oynayabilecek güce gelmesi de devletin bu duruma müdahalesini gerekli kılmaktadır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

13. 2. Dışsallık Bir kişi ya da firmanın herhangi bir mal üretim ya da tüketimi nedeniyle, üretim veya tüketim ile doğrudan olmayan kişilerin fayda sağlamaları veya zarar görmeleri (maliyet Yüklenmeleri) durumunda dışsallık söz konusu olur. Mesela bir fabrikanın yaptığı üretim sırasında oluşan atıkların, çevredeki tarımsal araziye, tabiat varlıklarına ve insan sağlığına zarar vermesi olumsuz etkilere neden olacaktır. Bu dışsallığa neden olur. Dışsallık pozitif ve negatif olarak etkilerine göre sınıflandırılabilir. (genel olarak). Olumlu etki +, olumsuz etki –’dir. Böylelikle devletin müdahale nedenlerinden birisi de dışsallıktır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

14. 3.Kamusal Mallar Bazı mal ve hizmetler vardır ki bunların özel sektör tarafından üretilmesi mümkün değildir. Üretilse de uygun seviye ve verimlilikte üretilememektedir. Örnek- Milli savunmanın en iyi örneğini teşkil ettiği mallar. Bu mallar kamusal mallar olarak tanımlanır ve faydaları bölünemediğinden fiyatlandırılması da mümkün değildir. Dolayısıyla bu fiyatlandırılamayan ve üretilemeyen mallar için devlet müdahalede bulunabilmektedir. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

15. 4. AZALAN MALİYETLER Bir üretim alanında eğer firmanın üretim miktarı artarken ortalama maliyet düşüyorsa piyasa şartlarında optimal kaynak kullanımını yakalamak mümkün olmaz. Sonuç olarak üretim toplum için optimum olan seviyenin altında hatta çok altında kalır. Dolayısıyla devlet toplum için optimum olan noktaya üretim seviyesinin çıkarılması için ekonomiye müdahalede bulunur. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

16. 5. Adli Gelir Dağılımı Üretim faktörü sahiplerinin emek faktörünü kullanırken bu sınıfın üretimden adaletli pay alabilmeleri için devlet ekonomiye müdahalede bulunmaktadır. Devlet toplumda adli bir gelir dağılımını sağlamak için vergi ve harcama politikalarıyla ekonomiye müdahale ederek geliri yeniden dağıtmak zorundadır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

17. c. DEVLETİN MÜDAHALE ŞEKİLLERİ Devletin müdahalesi üç şekilde görülür. -Düzenleme yapar.(Standartlar Koyar) -Üretimi üstlenir.(Bazı malları üretir) -Finansman politikaları uygular. (yaptırımlar uygular). Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

18. II.KAMU EKONOMİSİNİN ÖZELLİKLER VE KAMUSAL MALLAR Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

19. A.KAMU EKONOMİSİNİN İŞLEYİŞİ Bilindiği gibi ekonomi, kıt kaynaklarla sınırsız ihtiyaçların nasıl karşılanacağı konusuyla ilgilenir. Toplumda sınırlı kaynakların kullanılması hususunda yapılacak tercihler şu dört önemli soru üzerinde kurulur. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

20. Tercihlerin dört önemli sorusu Ne üretilecek? Nasıl üretilecek? Kim için üretilecek? Bu kararlar nasıl verilecek? Aynı zamanda ekonomide kamu ve özel kesim ayrımı bu soruları cevaplandırırken ortaya çıkar. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

21. Kıt kaynaklar toplumsal ihtiyaçların karşılanması amacıyla üretim sürecine sokulur. Ancak ihtiyaçlar iki ana gruba ayrılır. Özel ihtiyaçlar ve kollektif ihtiyaçlar. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

22. Özel İhtiyaçlar Özel ihtiyaçlar herkesin kendi şahsıyla ilgilidir. Sadece tüketen kişiye fayda sağlar, dolayısıyla özel sektör tarafından karşılanır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

23. Kollektif İhtiyaçlar Kollektif ihtiyaçlar ise toplum halinde yaşamanın ortaya çıkardığı ihtiyaçlardır. Yani herkes tarafından eşit fayda sağlanır. Söz konusu mal ve hizmetlerin faydası ölçülemediğinden kamu sektörü tarafından üretilir. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

24. B. KAMUSAL MALLAR Kamusal mallar konusu çalışma alanı olarak ilk defa Samuelson tarafından ele alınmıştır. Yazar ekonomide üretilen mal ve hizmetleri ikili bir sınıflama içerisinde analiz etmiştir. Bazı mallar bölünebilir, dolayısıyla her fert tarafından bağımsızca tüketilir.Bunlar özel mal olarak tanımlanır ve özel ekonomi tarafından üretilir. Bazı mallar ise bölünemez. Toplum tarafından birlikte tüketilir. Bu mallar dışsal fayda sağladıklarından kamu ekonomisi tarafından üretilir ve kamusal mallar olarak adlandırılır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

25. Dışsal Fayda Dışsal fayda sağlayan özel mallar ise ikinci kategoride değerlendirilir. Bazı mal­lar veya hizmetler satın alana fayda sağlamakla birlikte, diğerleri için de dışsal fayda yaratmaktadır. Örneğin, iyi eğitim alan bir kişinin sağladığı fayda sadece kendi­sine ait olmayıp, ailesine, çevresine ve topluma da yayılır. Yine, bulaşıcı hastalıkla­ra karşı aşı olan kişiler kendileri doğrudan fayda elde etmekle beraber, topluma da dolaylı fayda sağlarlar. Çünkü, hastalığın yayılmasında önleyici rol üstlenirler. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

26. Kamusal Mallar Kamusal mallarla ilgili günümüze kadar birçok çalışma yapılmakta ve çeşitli tanımlamalar yapılmaktadır. Ancak farklı tanımlamalara rağmen taşıdıkları özellikler ortaktır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

27. Buradan hareketle; Kamusal mallar, toplumun bütün bireyleri tarafından birlikte tüketilen ve faydasından kimseyi mahrum etme imkanı olmayan mallardır. Devlet tarafından üretilen kamusal mallar üç grupta değerlendirilmektedir. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

28. Devlet tarafından üretilen kamusal mallar üç grupta değerlendirilmektedir. Tam kamusal mallar Yarı kamusal mallar Devlet tarafından üretilen özel mallar (ERDEMLİ MALLAR) Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

29. Tam Kamusal Mallar Bölünmezdirler. Kollektif tüketimi vardır. Tüketimden mahrum edilmeme ve bedavacılık.(Free-Rider). Elektrik ve aydınlatılma şebekelerinden yararlanılması gibi….. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

30. Yarı Kamusal Mallar Önemli ölçüde tam kamusal mallar ile aynı niteliklere sahiptirler. Bir takım alanların bu özellikleri tam taşımadığı görülmektedir. Örneğin savunma alanı tam kamusal iken eğitim ve sağlık gibi konular tam anlamıyla bu niteliğe sahip değildirler. Örneğin eğitim bölünebilir ve tüm kesimce kollektif olarak aynı derecede fayda sağlamak mümkün değildir. Eğitim hizmetlerine ödenen bedeller bu örneğin en önemli açıklamasıdır. Eğitim yanında sağlık ve sosyal güvenlikte yarı kamusal mal özelliği taşımaktadır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

31. Örnek. Eğitim hizmetleri ilk bakışta sadece o hizmetten yararlanana fayda sağlamış gibi görünür. Örneğin yüksek öğrenim kurumlarında okuyan bir kimse bu hizmetten yararlanmış, okuyamayan kimse ise yararlanamamıştır. Bu suretle bu hizmetten yararlanan kimse özel bir fayda sağlamıştır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

32. Devlet Tarafından üretilen Özel Mallar (ERDEMLİ MALLAR) Bu kavram kamu ekonomisine Musgrave tarafından kazandırılmıştır. Bu tür mallar aynı zamanda Toplum İçin Faydalı Özel Mal olarak da tanımlanmaktadır. Devlet tarafından kurulan iktisadi teşebbüslerin aracılığıyla gerçekleştirilen üretimler bu sınıfta yer almaktadır. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

33. Özel mal ve hizmetler, kişisel tüketime konu olan mal ve hizmetlerdir. Özel mal ve hizmetlerden faydalanabilmek için bunların bedelinin ödenmesi gerekir. Çünkü özel mal ve hizmetlerin faydası pazarlanabilmektedir. Bu mal ve hizmetlerin faydası kişiseldir. Piyasa şartları içinde devlet tarafından kişisel ihtiyaçları gidermeyi amaçlayan söz konusu mal ve hizmetlerin üretiminde piyasa talebi önemli olmaktadır. Diğer yandan, özel mal ve hizmetlerin tüketimi diğer kişileri de etkiler. Tüketimdeki artış fiyatların yükselmesine neden olabilir. Tabii tekel durumunda veya ekonomik etkinlik sağlama düşüncesiyle de bazı özel mal ve hizmetlerin devlet tarafından üretilmesi yoluna gidilebilmektedir. Bu konuda mali, sosyal ve politik faktörlerin de etkili olduğu söylenmektedir. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

34. Toplum için faydalı özel mal Toplum için faydalı özel mal ve hizmetler esas itibariyle tüketimleri sonucu dış fayda sağlayan mal ve hizmetler olarak tanımlanabilir. Toplum için faydalı özel mal ve hizmetlere örnek olarak; devletin yaşlılara, düşkünlere yönelik hizmetleri, yeterli mali imkanı olmayan çalışkan ve başarılı öğrencilere öğrenimlerine yardımcı olmak üzere tahsis ettiği burslar, sosyal konutlar ve ücretsiz sağlık hizmetleri verilebilir. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

35. C. Küresel Kamusal Mallar Uluslararası kamusal mallar iki veya daha fazla devletlerin vatandaşlarının ortak faydalandıkları mallardır. Bir ulusun kamusal mallarından o ülke vatandaşları ortak faydalandığı gibi, uluslararası kamusal mallardan da birden fazla bağımsız ulusun vatandaşları ortak yararlanırlar. Bir ulusun vatandaşının yararlanması diğerinin yararını önlemez veya azaltmaz. Birden fazla ulusun vatandaşları bu maldan eşit olarak da yararlanabilirler. Savaşın önlenmesi, barışın sağlanması bütün insanların yaşama hakkını koruyarak bütün insanların eşit yararlandıkları tipte bir uluslararası kamusal maldır diyebiliriz. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

36. İlk defa 1999 yılında BM Gelişim Programında yer almıştır. Tanımı; yeryüzünde yaşayan insanların ve gelecek nesillerin birlikte tükettiği organizasyonu küresel bir yönetimde sağlanan mal ve hizmetler şeklinde yazılabilir. Terör, huzur, barış, hava kirliliği, suların kirlenmesi, küresel açlık, yağmur ormanları vb konular kamusal malların alanına girmektedir. Bu küresel malların finansmanı için Tobin Vergisi önerilmektedir. Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

37. Gelecek Hafta Konusu: Kamu Giderleri Ödevler Tobin Vergisini Araştırınız. Devletin ekonomiye müdahalesi sizce gerekli midir? Etkileri olumlu ya da olumsuz yönde midir? Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

38. İLGİNİZE TEŞEKKÜRLER. ÖĞR. GÖR. A. Çağlar ERKAN Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN