Download
1 / 84
1.24k likes | 2.85k Views
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU. T anım. DEHB yedi yaşından önce başlayan, kendini dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellikle gösteren nöropsikiyatrik bir bozukluktur. DEHB olan çocuklar 3 ayrı grupta ele alınmaktadır:
E N D
Tanım • DEHB yedi yaşından önce başlayan, kendini dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellikle gösteren nöropsikiyatrik bir bozukluktur.
DEHB olan çocuklar 3 ayrı grupta ele alınmaktadır: 1-Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik-dürtüsellik sorunları bir arada bulunanlar(Bileşik tip), 2-Sadece dikkat eksikliği sorunu bulunanlar (Dikkat eksikliğinin önde geldiği tip), 3-Sadece aşırı hareketlilik-dürtüsellik sorunları bulunanlar(Hiperaktivitenin önde geldiği tip).
Aşırı Hareketlilik (Hiperaktivite): • Bazı çocuklar doğuştan enerjik olduklarından hareketlilik düzeyleri yüksektir. Onların hareketliliği uyumlu,amaca yönelik ve devamlılığı olan niteliktedir. • DEHB olan çocukların hareketliliği ise keyfi ve amaçsızdır. • Çevreye karşı olan tepkilerini kontrol altına alamadıkları için başıboş bir hareketlilik sergilerler. • Ortam ne kadar sınırlayıcı ise ne denli dikkat yoğunlaştırmak gerekiyorsa, çocuğun hareketliliği o denli artacaktır
Dürtüsellik(İmpulsivite) • Çocuğun düşünmeden harekete geçmesidir.Bu çocukların gösterdiği davranışlara örnekler: -Arabalara dikkat etmeden topun arkasından caddeye koşar, -Oda içinde koşuşturup saksıya çarpıp devirir, -Sınıfta öğretmen yönerge verirken sonuna kadar dinlemez, -Sorulana cevap verirken soru bitmeden soruya yazılı ya da sözlü cevap vermeye kalkışır.
Dikkat Eksikliği • Çocuğun dikkatini belirli bir konuya yöneltememe sorunudur . Problem davranışlar; -Okumak, birisini dinlemek, oyun oynamak gibi faaliyetlerde dikkatlerini toplayamazlar. -Kısa süre toplasalar bile, herhangi bir sesten, hareketten, kokudan ya da akıllarına başka bir konu geldiğinde, dikkatleri çabuk dağılır. -Eşyalarını ve oyuncaklarını sürekli kaybetme, unutkanlık, düzensizlik gibi belirtiler görülür.
İlk olarak 1902 yılında İngiliz doktor George Still “ahlaki kontrolün ileri düzeyde yetersizliği” şeklinde tanımlamış. • 1917 yılında enzafalit salgını(beyin iltihabı) salgınında benzer belirtiler görülmüş ve “postensefalitik(enfeksiyona bağlı) davranışsal sendrom” denmiştir. • 1947 yılında Strauss ve arkadaşları böyle çocuklarda sonradan gösterilemeyen beyin hasarı olduğunu belirtmişler ve “Minimal beyin zedelenmesi sendromu” olarak adlandırmışlar. • 1960 ‘larda belirlenmiş nörolojik bozukluğu bulunmayan bu grup çocuk için “minimal beyin hasarı” tanımı kullanılmıştır. • 1983’te temel olarak “dikkat eksikliği”, • 1992’de “zayıf engelleyici süreç”, • 1993’te “ters ve gecikmiş engellenme” kavramı ileri sürülmüştür.
Tanı ile ilgili geçerli ve güvenilir sınıflandırma çalışmaları ise ICD-9 ve DSM-II ‘de “Çocukluktaki Hiperkinetik Sendrom” olarak belirlenmesiyle başlamıştır. • DSM-III’de “dikkat eksikliği bozukluğu” hiperaktiviteli ve hiperaktivitesiz olarak tanımlanmış. • DSM-III R’de “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu” olarak belirlenerek, • DSM-IV’de ve ICD-10’da da aynı şekilde yer almıştır.
DEHB Sıklığı ve Yaygınlığı(Epidemiyoloji) • Okul çağı çocuklarında görülme sıklığı %3-5 arasındadır. • Tüm dünya çapında çocukların %5-10’unu, yetişkinlerin %4’ünü etkilediği düşünülmektedir. • Erkeklerde sıklığı kızlardan fazla olup, erkek/kız oranı 3-5/1 arasında bildirilmektedir.
DEHB Nedenleri Etiyoloji
DEHB Nedenleri(Etiyoloji) DEHB’nun etiyolojisi tam olarak bilinmemektedir • Genetik Etkenler: -DEHB tanılı olguların yakın akrabalarında DEHB görülme riski % 10-35 arasında değişmektedir. -DEHB olgularının kardeşlerinde DEHB görülme riski % 32 civarındadır. -Anne babasında DEHB olan çocuklarda ise bu risk % 57’lere çıkmaktadır.
DEHB Nedenleri(Etiyoloji) • NörogelişimselEtkenler: -Prefrontalkorteks davranışı durdurma, ayarlama, planlama ve karmaşık insan davranışını düzenlemede önemli rol oynamaktadır. -Yetişkinlerde bu bölge hasara uğradığında ortaya çıkan davranış biçimi hiperaktif çocuk tarafından sergilenen davranış biçimine benzemektedir ki bu da hiperaktivitenin oluşumunun bu bölgenin yetersizliğinden kaynaklandığını ortaya koyuyor.
DEHB Nedenleri(Etiyoloji) • Nörotransmitterler: Bazı araştırmalar, beyindeki hücreler arası iletişimi sağlayan nörotransmitterlerin eksikliğinin hiperaktivteden sorumlu olduğunu bildirmektedir. • Gıda ve Katkı Maddeleri: Boya maddeleri ve koruyucu gibi gıda katkılarının, şekerlerin ya da yüksek düzeyde kurşunun DEHB ye neden olabileceği öne sürülse de bunlarla ilgili bilimsel bir kanıt yoktur.
DEHB Nedenleri(Etiyoloji) • PsikososyalEtkenler: - Temel bir etkiden çok hazırlayıcı ve ortaya çıkışını hızlandırıcı etkilerinden bahsedilebilir. -Yetiştirme yurtlarındaki çocukların dikkat sürelerinin kısa olduğu ve aşırı hareketli oldukları gözlenmiştir. -Bu belirtilerin uzun süreli duygusal yoksunluktan kaynaklanmakta olduğu ve çocuğun evlat edinilmesi gibi durumun düzelmesiyle ortadan kalktığı bildirilmiştir. -Zorlayıcı yaşam olayları, aile düzeninde bozulma ve diğer anksiyete yaratan nedenler DEHB nin ortaya çıkmasında ve sürmesinde etkili olur.
Risk grupları • Araştırmacılar parçalanmış aileden gelme ile tek çocuk olma oranının DEHB olan grupta kontrollerden daha fazla olduğunu göstermişlerdir. • Konuyla ilgili diğer çalışmalarda ise, ilk çocuk olarak doğan erkeklerde daha sık olduğu belirtilmiştir. • DEHB olan çocukların anne babasında aşırı hareketlilik, antisosyal eğilimler, alkol kötüye kullanımı ve konversiyon bozukluğunun daha sık görüldüğü bildirilmektedir.
Risk grupları • Annenin gebelik öncesi ya da gebelik sırasındaki tıbbi durumu, duygusal zorluğu, sigara içmesi ya da alkol almasının ve doğum komplikasyonlarının çocuktaki hiperaktivite için risk oluşturduğu bildirilmiştir. • Çocuğun öyküsünde orta derecede kafa travması sıklığı ile dikkat eksikliği tanısı arasında da belirgin ilişki olduğu bulunmuştur. • Ayrıca gelişiminde gecikme, öfke nöbetleri, enürezis, tikler, anne babanın sürekli geçimsizliği kontrol grubuna oranla DEHB de daha sık gözlenmiştir.
Aşırı hareketlilik,dürtü kontrolsüzlüğü(impulsivite) ve dikkat eksikliği belirtileri, • Belirtilerin 7 yaşından önce başlaması, • En az 6 ay sürmesi, • Bu belirtilerin çocuğun yaşıtları ile karşılaştırıldığında belirgin olarak yaşıtlarından daha fazla görülmesi, • Belirtilerin hem evde, hem de okulda(en az 2 ortamda) çocuğun gelişim düzeyine uygun düşecek görev ve beklentileri engelleyecek şiddette olması.
Dikkat Eksikliği Belirtileri Çocukta en az 6’sı varsa..
Dikkat Eksikliği 1-Çoğunlukla ayrıntıya dikkatini veremiyor, ya da okul ve diğer faaliyetlerde dikkatsizlikten hata yapıyor, 2-Dikkatini oyun ya da bir işlem esnasında devam ettirmede güçlük çekiyor, 3-Yüzüne bakarak konuştuğunuzda sizi dinlemiyor izlenimi veriyor, 4-Ne dediğinizi anlamasına ve yönergeye uyma isteğine rağmen, söyleneni ve verilen görevi yerine getirmiyor, ev ödevlerini bitirmiyor,
Dikkat Eksikliği 5-Yapması gereken faaliyet ve işleri organize edemiyor, 6-Okulda süreklilik isteyen işlemleri reddediyor, 7-Faaliyeti için gerekli eşyaları(kalem, kitap, eşofman, alet, oyuncak, ödev gibi) sık sık kaybediyor, 8-Dış uyarıcıdan çabucak etkilenip ilgisi dağılıyor, 9-Günlük işlerinde unutkan.
Aşırı Hareketlilik(Hiperaktivite) ve Dürtüsellik(İmpulsivite) Belirtileri Çocukta en az 6’sı varsa..
Aşırı Hareketlilik ve Dürtüsellik 1-Oturduğu yerde çoğunlukla elleri ve ayakları kıpırdıyor, sandalyede gövdesini hareket ettiriyor, 2-Sınıfta ya da oturarak durması gereken başka çevrelerde, oturduğu yerden kalkıp dolaşıyor, 3-Uygun olmayan ortamda koşuyor ya da öteye beriye tırmanıyor, 4-Sakin ortamda oyuna katılamıyor,sessizliği koruyamıyor,
Aşırı Hareketlilik ve Dürtüsellik Belirtileri 5-Çoğunlukla “eyleme hazır”, “motoru çalışıyor” gibi davranıyor, 6-Çok konuşuyor, 7-Soru sorulması bitmeden cevap vermeye kalkışıyor, 8-Oyunda sırasını bekleyemiyor, 9-Çoğunlukla başkalarının sözünü kesiyor, oyunu bölüyor ya da bozuyor • (son 3 madde impulsiviteyi gösterir)
Bebeklik Dönemi • DEHB olan çocukların anneleri çocukları anne rahmindeyken diğer çocuklardan çok daha hareketli olduğunu hissettiklerini söylemektedirler. Bu bebekler sürekli huzursuzdur, devamlı gezdirilmek ve kucağa alınmak isterler. Emekleme döneminde de sürekli bir oyuncaktan diğerine geçerler.
Okul öncesi dönemi • İsteklerinin anında yapılmasını isteme, • Anne babasının ilgisinin devamlı onun üzerinde olmasını isteme, • Başka çocukları itip kakma, oyuncaklarını elinden çekme; vurma, ısırma gibi davranışlar sık görülür. • Uyku ve yeme bozuklukları, • Anne babaya aşırı bağlılık gözlenir.
Okul Çağı • İlkokul 1. ve 2. sınıfta aşırı hareketlilik, çok konuşma, söz dinlememe belirtileri; bunlara ek olarak 8-9 yaşlarından itibaren yalan söyleme, büyüklerle tartışmaya girme ve arkadaşlarıyla sık sık kavga etme gibi davranış sorunları eklenebilmektedir.
Ergenlik Dönemi • Ani tepki gösterme, • Yeterince düşünmeden karar verip onu uygulamaya kalkışma, • Kolay öfkelenebilme gibi sorunlar görülebilmektedir. • Ergenlik döneminde çocukluk dönemine göre daha sık rastlanan depresyon, kaygı bozuklukları DEHB belirtilerine eklenebilmekte, böylece yeni psikolojik sorunlar ortaya çıkmasıyla , dikkat ve davranış sorunları daha da artmaktadır.
Erişkinlik Dönemi • Kronik geç kalma ve unutkanlık • Anksiyete • Düşük özgüven • İşle ilgili problemler • Öfkeyi kontrol etmede güçlük • Dürtüsellik • Madde kötüye kullanımı ve bağımlılık • Organizasyon becerilerinde zayıflık • Yapılması gereken şeyleri ertelemek • Engellenme hissine karşı düşük tolerans • Kronik can sıkıntısı • Okurken konsantre olmada güçlük • Duygudurum dalgalanmaları • Depresyon • İlişki problemleri…………………….gibi problemler yaşayabilmektedirler. - Bu belirtiler hafif ya da ağır düzeyde yaşanabilir. - Erişkinlerde DEHB ‘nin tedavisine yönelik ilaç kullanımına ek olarak bilişsel-davranışçı terapiler ve grup terapiler fayda sağlamaktadır.
DEHB Tanısı • DEHB klinik bir tanıdır ve uzman bir ekip (çocuk psikiyatristi, psikolog ve özel eğitim uzmanı) tarafından konulmalıdır. • Tanıyı kesinleştirmeye yönelik herhangi bir laboratuar ya da özgün bir tanı testi yoktur. • Klinisyenintanı araçları aile ve çocuk görüşmeleri, klinik gözlem, fizik ve nörolojik muayene, davranış değerlendirme ölçekleri ile bilişsel testlerdir.
DEHB Tanısı • DEHB tanısı olabildiğince fazla kaynaktan bilgi alınarak konmalıdır. Çocukla yalnız görüşme, anne-baba-çocuk görüşmesi, anne-baba görüşmesi, öğretmen ve okulun rehberlik birimi, çocuğu iyi tanıyan başka aile üyeleri ya da yakın akraba gibi kaynaklardan ölçekler yardımıyla bilgi alınabilir. • AchenbachÇocuk Davranım Değerlendirme Ölçeği, Conners Değerlendirme Ölçeğive Pelham ve arkadaşlarının geliştirdiği Yıkıcı Davranış Bozuklukları Ölçeği tanı ve komorbid tanıyı koymaya yardımcı araçlardır. • Çocuğun gelişim,bilişsel ve zekâ seviyesini tespit etmede AGTE, Peabody, Stanford Binet, WISC-R testi yardımcı olabilir.
DEHB Tanısı • Görme ve işitmenin değerlendirildiği laboratuar testleri bazı olgularda faydalı olabilir. Ayrıca her çocuğa, çocuk nöroloji konsültasyonu gerekebilir • Ayrıca DEHB olan çocukların arkadaş ilişkilerindeki bozukluklar, uyumsuzluklar kendilerinin anlaşılamadığını hissetmelerine neden olmakta; klinik düzeyde ikincil depresyonu ya da anksiyete gibi duygusal sorunları zaman zaman ortaya çıkarmaktadır. Bu duygusal boyutu daha objektif değerlendirmek için gerektiğinde Çocuklar İçin Depresyon, Durumluk Sürekli Kaygı Ölçeği ayrıca çocuğun yaşına uygun projektif testler uygulanmaktadır.
Ayırıcı Tanı • Okul öncesi dönemde en zorluk çekilen ayırt edici tanı sorunu, normal çocukların hareketliliği ile DEHB olanların ayırt edilmesidir. • DEHB olanlarda belirtiler kalıcıdır ve genellikle öfke patlamaları, kavgacılık, saldırgan tutumlar, yaralanmaya neden olabilecek korkusuz hareketler ve gürültücülük eşlik etmekte, karşı gelme tutumları izlenmektedir.
Ayırıcı Tanı • Mentalretardasyonu olan çocuklarda DEHB’de sıklıkla rastlanılmaktadır. Bu çocuklarda DEHB tanısı ancak dikkatsizlik ve hiperaktivite belirtileri o zekâ yaşından beklenenden çok daha fazla ise konmalıdır. • ÖBgenellikle çocuğun okuma, yazma veya matematik gibi özgül bir alanda zekâ düzeyin altında başarı göstermesidir. DEHB’li çocuklarda ise öğrenme ve okul başarısında özgül bir alanda olmaktan çok genel bir etkilenme söz konusudur.
Ayırıcı Tanı • KOKGB ve davranım bozukluğu, DEHB ile çok sık birliktelik göstermektedir. • Davranım Bozukluklarına huzursuzluk ve dikkatsizlik eşlik edebilir. Ancak genellikle DEHB ile ilgili belirtiler ayrı bir tanı koyamayacak kadar hafiftir. • Uyum bozukluğunda süre genellikle altı aydan kısadır ve başlangıcı yaşamın daha geç dönemlerinde olur. DEHB’de ise belirtiler genellikle daha erken yaşlarda başlar.
Ayırıcı Tanı • Manik-depresif bozukluk da DEHB ile karışabilmesine karşın, dönemsel olması ve genellikle geç çocukluk ve ergenlikte başlaması ayırıcı tanıda önemlidir. • DEHB’ndaikincil olarak ortaya çıkan depresyon hareketlerde azalmanın olduğu birincil depresyondan ayırt edilmelidir. Ayrıca çocukluk çağı depresyonlarında her zaman hareketliliğin azalmayıp, irritabilite ve huzursuzluğa bağlı olarak artabileceği de akılda tutulmalıdır. • Anksiyetebozuklukları da aşırı hareketliliğe ve dikkatin kolay dağılmasına neden olabilir ancak anksiyetenin kendine özgü belirtileri vardır.
DEHB belirtilerine benzer belirtiler, aşağıdaki tıbbi durumlarda da görülebilir • Alerji, Astım ve Solunum Problemleri- Konsantrasyonu azaltır. • Şeker Hastalığı(Diyabet)/Hipoglisemi-Dikkati azaltır. • İşitme ve Görme Sorunları-Aşırı hareketlilik ve başka davranışsal sorunlar yaratır. • Demir Eksikliğine Bağlı Kansızlık-Dürtü kontrolünü azaltır. • Kurşun Zehirlenmesi-Hiperaktiviteyi arttırır.
DEHB belirtilerine benzer belirtiler, aşağıdaki tıbbi durumlarda da görülebilir • Bazı İlaçlar-Çocuğun devamlı kullandığı ilaç hiperaktif belirtiler yaratabilir. • Nörolojik Sorunlar-Çocukta küçük nöbetler bir anda dikkatinin dağılmasına neden olur. • Okul ve Öğrenme Sorunları-Eğer çocuk kapasitesinin üzerinde bir baskı altındaysa, ilgi çekmek için DEHB belirtileri sergileyebilir. • Tiroid Sorunları-Tiroid bezi, uykuyu, duyguları ve faaliyeti etkileyen hormonlar salgılar. Bu hormonlardaki değişiklik DEHB belirtileri yaratır.
DEHB ye Eşlik Eden Bozukluklar(Komorbidite) • Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu (%35-65) • Davranım Bozukluğu (%20-45) • Özel Öğrenme Bozukluğu (%20-35) • Depresyon ve diğer duygudurum bozuklukları (%3-75) • Anksiyete (kaygı) bozuklukları (%5-15) • Bunların dışında Enürezis ya da Enkoprezis, Tourette Sendromu ve Borderline Kişilik Bozukluğu da çeşitli araştırmalarda eşlik eden bozukluk olarak bildirilmiştir.
DEHB ile ilgili kesin nedenin belirlenememesi, tedavide birçok yöntemin denenmesiyle sonuçlanmıştır. • Zaten DEHB, çocuğun işlevselliğini birçok alanda etkilediğinden tedavisi de kapsamlı olmalıdır. • İyi bir tedavi; ilaç, psikoterapi ve psikososyal tedavileri kapsar.
İlaç Tedavisi • Tanı doğru konulup, doğru ilaç seçildiğinde ve bu ilaç yine doktor denetiminde kullanıldığında, DEHB belirtilerinde hafifleme olacaktır. • Yapılan araştırmalar, ilaçların DEHB olan çocuklara yarar sağladığı ve ilaçların bazı yan etkileri olmasına karşın, özellikle 5 yaşından itibaren çocukların ilaçları iyi tolere ettiğini göstermektedir. • DEHB ilaçları bir nevi gözü bozuk kişilerin gözlük kullanmasına benzer. Kişinin iyi odaklanmasını sağlar.
DEHB ilaç tedavisinde en sık kullanılan ilaçlar • DEHB ilaç tedavisinde en sık kullanılan ilaçlar; TürüTicari adıİyileşme oranı -MethylpenidateRitalin %77 -D-amphetamineDexedrin %74 -PemolineCylert %73 -Bunların dışında TrisiklikAntidepresanlar, Bupropiyon(Wellbutrin) ve Clonidin(Catapres) ilaçları da kullanılır. • Methylpenidate 6 yaşından küçük çocuklara verilmez.
İlaçların etkileri • Araştırmalara göre bu ilaçlarda en sık görülen yan etkiler uykusuzluk ve iştah kaybı; sinirlilik ve kilo kaybı iken en ciddi yan etki olarak da sinirsel tikler bildirilmiştir. • Bu ilaçların 4 yaşından küçük çocuklara verilmesi önerilmemekle birlikte, 4-5 yaşlarında %50 olumlu etki yapmakta, 5 yaşından sonra bu etki %75’e çıkmaktadır.
İlaçların etkileri İlaçların Yaptıkları İlaçların Yapmadıkları “Doğru davranışı sağlamaz.” Davranışı değiştirmez. Düşünmeyi öğretmez. “Şimdiye kadar kazanamadığı becerileri öğretmez.” Sosyal beceri öğretmez. Neye dikkat etmesi gerektiğini öğretmez. Başaramadığı derslerde yardımcı olmaz. “Duyguları ile başa çıkmayı öğretmez.” Öfkesini yenmesine yardımcı olmaz. Düş kırıklığını gidermez. Çocuğu mutlu kılmaz. “Güdüyü arttırmaz.” Yeni beceriler kazandırmaya heveslendirmez. Başarılı olmasını sağlamaz. • “Hareketliliği azaltır.” Daha uzun süre sandalyede oturabilir. Daha az kaza geçirir. • “Dikkat süresini arttırır.” Ödevlerini daha doğru yapar. Başkalarını daha uzun dinleyebilir. Konsantrasyonu uzar. • “Dürtülerini kontrol etmede yardımcı olur.” Kurallara daha çok uyar. Harekete geçmeden düşünür. • “ Baş kaldırmayı azaltır.” Söz dinlemesi artar. Saldırganlıktan vazgeçer.
