Dilbilgisi Bişkek-2006 Serkan Ba şak

1. DilbilgisiBişkek-2006Serkan Başak

2. 1. Ana Dili Türkçe Öğretimi: “Öğrencilere Türk dilinin konuşma, yazma ve okumayla ilgili ana kurallarını sezdirip, ana dilini kullanışta güven kazandırmak.”

3. 2.“Yabancılara Türkçe Öğretimi: Dil bilgisi öğretiminin amacı, öğrencilere bir takım kurallar ve tanımlar ezberletmekten ziyade, yabancı dil olarak öğrendikleri Türk Dili’ni doğru kullanmak adına, dilin kullanılışına dair kuralları dinleme okuma-yazma konuşma gibi etkinlikler vasıtasıyla sezdirmek ve bu yeteneklerinin gelişmesine katkıda bulunmadır.

4. Ders kitabındaki konularla dilbilgisi kitabındaki konular paraleldir. O hafta ders kitabında hangi dilbilgisi konusu varsa dilbilgisi kitabından da o konu anlatılmalıdır. Ders kitabındaki konular hatırlatmadır.

5. Dilbilgisi kitabında verilen tanım cümleleri ve edebiyat terimlerinden ziyade kullanımlar ( Nerede?, ne zaman? ve Hangi durumlarda kullanılır?) üzerinde durmak gerekir.

6. Konuları anlatırken örnekler yakın çevreden seçilmelidir.

7. Dilbilgisi anlatımlarında amaç dilbilgisi kurallarının doğru öğretilmesidir. Örnek cümleler verilirken anlamı bilinmeyen kelimeler ve kompleks cümleler kurulmamalıdır.

8. Dilbilgisinde anlatımlarında günlük plan çok önemlidir. Bazı yapılar yakın anlamlar taşıyabilir. Bu yüzden örnek cümleler iyi seçilmelidir. O kuralı en iyi yansıtan cümleler örnek olarak verilmelidir. Örnek: O yarın okula gidiyor. O her gün kitap okuyor.

9. Özellikle birinci kitaptaki konuların çoğu senaryo ders tekniğine uygun konulardır. Öğretmen beden dilini kullanabilecek aktiviteler bulmalıdır. Sınıf içerisinde öğretmen tarafından gösterilecek cümleler hareketlerle canlandırılmalıdır.

10. Dilbilgisi genellikle öğretmenin aktif olduğu bir ders gibi algılanmaktadır. Kullanımları ve yapılışları anlatıldıktan sonra öğrencilere aktif hale getirmek gerekir. Öğrencilerden de örnek istenmelidir.

11. Senaryo Ders Tekniği • Öğretmen bir tiyatro oyunu gibi dersi sunabilmelidir. Örnek: Pencereyi açarken ‘Pencereyi açıyorum. Yeterlik fiilinde gücü yetme anlamını verirken sandalyeyi kaldırıp ‘Ben sandalyeyi kaldırabilirim. Geçmiş zamamnı anlatırken Öğrencilerden birinin hayatının anlatma. Gelecek zamanda öğrencilerin falına bakma vb.

12. Kelimeler • Konunun anlaşılmasını sağlayacak kelimeler cümle içerisinde kullanılmalı ve öğrencilere bu kelimeler özellikle hatırlatılmalıdır. Şimdiki zaman: Şimdi, şu an İhtimal: Belki Gereklilik: Mutlaka vb.

13. Şekil Özellikleri - Formül: Şimdiki zaman olumlu: Fiil+zaman+şahıs eki Şimdiki zaman olumsuz: Fiil+olumsuzluk eki + zaman+şahıs eki

14. Dilbilgisi Soruları Dilbilgisinde sorular edebi terimlerden ziyade anlama yönelik olmalıdır. 1. Soru: Aşağıdakilerden hangisi ‘Geniş zamanın hikayesine göre çekimlenmiştir? • Gidiyordum. • Gidecektim. • Gitmiştim. • Giderdim. • Gidiyormuş.

15. Kurallara yönelik soru yöneltildiğinde örnek cümle verilmelidir. 1. Aşağıdaki boşlukları yeterlik fiiliyle tamamlayınız. 1. Aşağıdaki boşlukları uygun eklerle tamamlayınız. Örnek: O Türkçe konuşabilir. O bilgisayar kullan…………… Bugün yağmur yağ…………

16. Aktiviteler

17. Dilbilgisine yönelik dikte çalışmaları yaptırabilirsiniz. Örnek: 7. ve 8. sınıf dikte Metinleri • BALIKÇILAR (Çokluk ekleri, ad durum ekleri, saatler, şimdiki zaman) • BENÎM OKULUM (Var yok, şimdiki zaman, ad durum ekleri, i-eylemi) • MEMLEKET SEVGİSİ (Var yok. şimdiki zaman, bildirme eki. iyelik ekleri) • TÜRKİYE'DE İLK GÜN (Var yok, şimdiki zaman, i-eylemi, belirli geçmiş zaman) • HASTAHANE (Şimdiki zaman, ad durum ekleri, j- eylemi) 82

18. Resimlendirme Anlatılan konuları öğrencilerden resimlendirerek anlatmaları istenebilir. Örnek: 1. Yeterlilik fiili Gücü yetme: Halter kaldıran adam İhtimal: Bulutlu hava Rica: İzin isteyen bir öğrenci 2. Gereklilik kipi: Kaza Resmi: Kırmızı ışıkta geçmemeli

19. Karşılaştırma • Özelllikle zamanlar karşılaştırmalı olarak verilebilir. Öğretmen: Ulan pencereyi aç. Ulan pencereyi açacak. Ulan pencereyi açıyor. Ulan pencereyi açtı.

20. Cümle Bölme • Fiilimsilerle yapılan cümleleri basit cümlelerle ifade etme. • Örnek: Bahçede futbol oynayan çocukları gördün mü? • Çocuklar bahçede futbol oynuyorlar. • Onları gördün mü?

21. Cümle Birleştirme • İki cümle uygun fiilimsi ekleriyle birleştirilir. • Çocuklar bahçede futbol oynuyorlar. • Onları gördün mü? • Örnek: Bahçede futbol oynayan çocukları gördün mü?

22. Yarışma • Fiilimsi ekleri kullanılarak en doğru ve en uzun cümleyi yazma yarışması düzenlenir.

23. Aktarma • Sınıf içinde öğrenciler arasında aktarma çalışmaları yapılır. • Diyalogları düz yazıya çevirme. A: Merhaba Ali. B: Merhaba Ahmet. A: Maç kaçta başlıyor? B: İkide başlıyor.

24. Dönüştürme • Cümleler anlam bakımından farklı şekillere (olumlu-olumsuz, olumlu soru vb.) dönüştürülür.

25. Dönüştürme • Cümlelerdeki boşluklar anlama uygun olarak çeşitli eklerle (edilgenlik, dönüşlülük, ettirgenlik) tamamlanır.

26. Altını çizme Öğretilen konuyla ilgili metin verilere bu metinde geçen konuyla ilgili eklerin bulunması istenir. Örnek: Benim adım Mahmut. Cezayir'den geliyorum. Her gün Türkçe öğreniyorum. Türkçe çok kolay. Okula bazen geç kalıyorum. O zaman dolmuşa biniyorum. Sınıfta on bir öğrenci var. Beş öğrenci Avrupa'dan, beşöğrenci de Asya'dan. Hafta sonları izmir'de geziyoruz, insanlarla tanışıyoruz. Bugün cumartesi. Sabahleyin okula erken geliyoruz. Bir otobüse biniyoruz. Kırk öğrenci pikniğe gidiyoruz. Piknikte sohbet ediyoruz, top oynuyoruz, öğleyin yemek pişiriyorum, yemek yiyoruz. Sizim Türkçe müzik kasetimiz de var. Biz müzik dinliyoruz, dans ediyoruz. Öğleden sonra saat beşe çeyrek kala şehre dönüyoruz, ama ben dönmek istemiyorum, çünkü bugün hava çok güzel.

27. Tamamlama Verilen cümlelerdeki boşluklar anlatılan dilbilgisi kuralına göre tamamlanır. Örnek: Benim adım Mahmut. Cezayir'den gel……. Her gün Türkçe Öğren……….. Türkçe çok kolay. Okula bazen geç kal………. O zaman dolmuşa bin………. Sınıfta on bir öğrenci var. Beş öğrenci Avrupa'dan, beşöğrenci de Asya'dan. Hafta sonları izmir'de gez…….., insanlarla tanış……….. Bugün cumartesi. Sabahleyin okula erken gel…….. Bir otobüse bin…….. Kırk öğrenci pikniğe gid……... Piknikte sohbet ed………, top oynu…….., öğleyin yemek pişir………, yemek yiyoruz. Sizim Türkçe müzik kasetimiz de var. Biz müzik dinli…….., dans ed………. Öğleden sonra saat beşe çeyrek kala şehre dön………, ama ben dönmek iste…………., çünkü bugün hava çok güzel.

28. Örneklendirme-Yarışma • Ünlü daralmasının olduğu fiiller öğrencilerle birlikte örneklendirilir. Ayrıca öğrenciler arasında bu kurala uygun en çok kelimeyi kim yazabilir şeklinde yarışma yapılabilir. Ahmet İngilizce anla…………………….. Öğrenciler otobüs bekle………………… Özlem annesini çok özle ……………….. O Türkçe öğrenmek iste………….…….. Öğrenciler şarkı söyle …………………... Bahçıvan bahçeyi sula …………………. Annem evi süsle ………………………... Öğretmen konuyu tekrarla…………..…. Ayşe bulaşık yıka………………….…..…

29. Örneklendirme Ulama kuralı çeşitli şiirlerde uygulanır, söyleyişe kattığı ahenk fark edilir. Örnek: Gurbet içinde bir ok; her şey bana yabancı Hayat öyle bir han ki; acı içinde hancı Sevmek korkulu rüya; yalnızlık büyük acı Hanki kapıyı çalsam; karşımda buruk acı

30. Farklı olanı bulma Fiillere gelen eklerden hangilerinde zaman anlamı vardır veya yoktur. Örnek: O okula gidiyor. O okula gidebilir. O okula gitmeli. O okula gidecek. O okula gidelim. O okula gider. O okula git.

31. Eşleştirme/Birleştirme Çeşitli isim ve sıfatlarla, iç içe geçmiş tamlamalar ve zincirleme tamlamalar kurulur. Örnek: Öğretmen – kitap – okul – güzel – arkadaş – uzun – akıllı – sınıf – masa – bahçe – ağaç Örnek: Okulun bahçesinin ağaçları

32. Yerine koyma • Zamirlerin yerine karşıladıkları isimler yazılır. Örnek: O çok akıllı. - Ulan O çok güzel futbol oynuyor. - Nurbek Onun babası doktor vb. - Ulukbek

33. Anlam özelliğini bulma • Edat ve bağlaçların veya kelimelerin cümlelere kattığı anlam özellikleri ifade edilir. • Ali ile Veli geldi. ( ve ) • O futbol oynamayı seviyor. ( hoşlanmak ) • Yalnız o geldi buraya. ( sadece )

34. Gruplandırma • Farklı türlerdeki kelimeler yapılarına göre (İsim - fiil) gruplandırılır. • Örnek: gezmek – sınıf – okul – yemek vb.

35. Cümle tamamlama • “Hâlbuki, ne var ki, böylece, oysa, bu nedenle, bundan dolayı, ama, fakat...”edatları kullanılarak cümle tamamlanır.

36. Boşluk doldurma • Noktalama işaretleri kullanılmamış bir metne uygun noktalama işaretleri konur

37. Örneklendirme • Anlam/zaman kayması olan fiiller, gündelik konuşma kalıplarıyla örneklendirilir

38. Türetme • Kök halinde verilen bir kelimeden yeni kelimeler türetilir. • Örnek: Yaş • Yaşlı • Yaşlılık • Yaşlanmak • Yaşamak

39. Eşleştirme • Ünlemlerle, onların ifade ettikleri duygular eşleştirilir