TERENY ŻUŁAW

1. TERENY ŻUŁAW NOWY DWÓR GDAŃSKI

2. WYWIAD ZOSTAŁ PRZEPROWADZONY Z PANIĄ BIBLOTEKARKĄ Z DUŻYM STAŻEM W BIBLIOTECE MIEJSKIEJ W NOWYM DWORZE GDAŃSKIM -Jak się Pani mieszka w Nowym Dworze Gdańskim? -Podoba mi się to miejsce mimo wielu jego wad. Gdy byłam młodsza chciałam mieszkać w dużym mieście, ale teraz dostrzegam atuty małego miasta. -Czy od urodzenia mieszka Pani w Nowym Dworze Gdańskim? -Tak, tu się urodziłam i do tej pory tu mieszkam. -Co się Pani podoba w tym mieście? -Zwracam uwagę na szczegóły i bardzo podoba mi się zegar koło mostu. Uważam, że powinno być więcej takich urokliwych miejsc. Rzeka Tuga jest również piękna, lecz zaniedbana. Gdyby zwrócić uwagę na oczyszczanie jej, byłaby dumą Nowego Dworu Gdańskiego. -Co się Pani nie podoba w tym mieście? -Uważam, że wszystkie alejki, domy i tarasy są zaniedbane, chociażby te koło ŻOK-u są brudne.

3. Jest za dużo galerii alkoholi, a za mało skrzynek pocztowych. W dodatku są brzydkie i krzywe chodniki. Szkoda, że nie ma kina. -A co sądzi Pani o rozrywce? -Uczęszczam na aerobik do ŻOK-u. Jak już mówiłam, żałuję, że nie ma kina. Miło byłoby gdyby w ŻOK-u odbywały się bezpłatne wykłady na temat sztuki i historii. -A co sądzi Pani o ludziach tego regionu? -Ludzie są tacy sami jak w każdym mieście. -Bardzo dziękujemy za wywiad. -Dziękuję.

4. Most zwodzony w Nowym Dworze Gdańskim • Most zwodzony w Nowym Dworze Gdańskim.Zbudowano go w 1936 r. z bardzo sprawnym mechanizmem podnoszenia i opuszczania – cała operacja zamykała się w trzy minuty.Obecnie mechanizm jest zepsuty.

5. Historia Nowego Dworu Gdańskiego Miasto w województwie pomorskim, w powiecie nowodworskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Dwór Gdański, położone nad rzeką Tugą w centralnej części Żuław Wiślanych. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego.Teren późniejszego miasta należał we wczesnym średniowieczu do Księstwa Pomorskiego, w latach 1282-1466 do Państwa Krzyżackiego. Żuławskie tereny, będące królewszczyzną, zostały wydzierżawione rodzinie Falkenbergów, dzięki której obszar dzierżawy uległ powiększeniu i w 1515 r. wyodrębniono oddzielną od ekonomii malborskiej – ekonomię nowodworską. Po Falkenbargach ekonomię dzierżawili: Loitzowie, Weyherowie, Jacobsenowie, Krzysztof Gembicki, a po 1680 r. była własnością króla Jana III Sobieskiego, po nim jego synów – Jakuba i Konstantego, a następnie Marii Antoniny Zamoyskiej. W 1548 r. Michael Loitz przeniósł siedzibę swojej rodziny z Gdańska na Żuławy i nad Tugą postawił dwór, przebudowany następnie na zamek. Loitz sprowadził też osadników z Niderlandów – mennonitów, którzy przyczynili się do osuszenia i zagospodarowania regionu. W 1660r. Melchior Wejher po przeciwnej stronie zamku wytyczył nową ulicę Wejhera, istnieje ona do dziś, wtedy stawała sięzaczątkiem nowej osady o charakterze rzemieślniczym. Miejsce to stało się wkrótce centrum handlowo– rzemieślniczym na Żuławach Północnych, z dwoma młynami i gorzelnią. Spokój ośrodka przerywały powodzie, z którymi jednak nauczono się walczyć.

6. Więcej nieszczęść przyniosły wojny ze Szwecją w XVII w., a szczególnie okres wojny północnej, kiedy to stacjonujący w Malborku garnizon szwedzki grabił i gnębił okolicę licznymi kontrybucjami. Nawet wojna siedmioletnia w latach 1756-1763, podczas której Rzeczpospolita była formalnie neutralna, nie ominęła Żuław, które padły ofiarą grabieży zarówno przez wojska rosyjskie jak i szwedzkie. W wyniku I rozbioru Polski Żuławy weszły w skład Prus. Niszczejący zamek nowodworski został przekazany przezkróla Fryderyka II miejscowym luteranom i w jednej z sal utworzono zbór ewangelicki. Miejsce to okazało się się jednak niewystarczające i w latach 1831-1834 na piwnicach rozebranego zamku wybudowano nową świątynię.W latach 1847-1851 wybudowano kościół katolicki. Po niekorzystnym dla regionu okresie wojen napoleońskich, kiedy to na Żuławach stacjonowały wojska francuskie, Nowy Dwór zaczął się dynamicznie rozwijać.Dzięki temu w 1824 r. do Nowego Dworu Gdańskiego przeniesiono pruski Sąd Królewski z pobliskiego Nowego Stawu, w 1859 nadano mu prawa osady targowej. Najważniejszym wydarzeniem było nadanie przez cesarza Wilhelma I praw miejskich w 1880r.W miasteczku znajdowały się browary, tkalnia lnu, wytwórnia tytoniu, garbarnia, fabryka mydeł, cukrownia. Wizytówką miasta była jednak produkowana od 1776 roku przez rodzinę Stobbe słynna wódka jałowcowa Stobbes Machandel. W 1886 miasteczko uzyskało połączenie kolejowe z Szymankowem, skąd można było się udać do Berlina i Królewca. Ogromne znaczenie miało otwarcie linii kolei wąskotorowej stale rozbudowywanej do lat dwudziestych XX w. Dzięki wybrukowaniu ulic i przyłączeniu budynkówdo sieci wodociągowej i energetycznej, miasto stało się schludnym, nowoczesnym ośrodkiem.

7. Po pierwszej wojnie światowej, w wyniku traktatu wersalskiego, 10 stycznia 1920 Nowy Dwór został włączony do Wolnego Miasta Gdańska i zyskał rangę stolicy powiatu Żuławy Wielkie. W miasteczku otwarto polską placówkę celną kontrolującą odcinek granicy z Prusami Wschodnimi. W zasięgu polskiej administracji znajdowała się też kolej. 1 września 1939 roku Nowy Dwór włączono w granice III Rzeszy, aresztowano też polskich celników. W okresie II wojny światowej toczyło się pozornie normalne życie, jednak z dworca nowodworskiej kolejki odjeżdżały transporty do obozu koncentracyjnego Stutthof- Sztutowo. Ponadto więźniowie wykorzystywani byli do prac na kolei , a także w cegielni i browarze.11 marca 1945 roku miasteczko zostało zajęte przez wojska rosyjskie II Frontu Białoruskiego i przekazane Polsce. W wyniku działań wojennych i zalania Żuław przez wycofujące się oddziały niemieckie Nowy Dwór Gdański poniósł ogromne straty.Rdzenni mieszkańcy musieli opuścić Żuławy, stopniowo zastępowani przez polskich osadników z różnych części Polski. Miasto w początkowym okresie odcięte od świata, pozbawione wody i prądu, plądrowane przez rzesze szabrowników, odradzało się. W 1948 zakończyła się akcja osuszania. W latach 1954-1975 Nowy Dwór Gdański był stolicą powiatu. Reforma administracyjna z 1999 roku ponownie uczyniła miasto stolicą powiatu.

8. Parafia Przemienienia Pańskiego w Nowym Dworze Gdańskim Parafia Przemienienia Pańskiego w Nowym Dworze Gdańskim – parafia rzymskokatolicka w diecezji elbląskiej. Erygowana 1 lutego 1909 roku.Do parafii należą miejscowości: Nowy Dwór Gdański, Cyganek, Cyganka, Ryki, Wybicko.Tereny parafii znajdują się w gminie Nowy Dwór Gdański, w powiecie nowodworskim, w województwie pomorskim. Kościół Przemienienia Pańskiego w Nowym Dworze Gdańskim został wybudowany w stylu neogotyckim w latach 1848-1850, konsekrowany w 1851 roku przez przez biskupa Franciszka Grossmana. Posiada murowaną wieżę, drewniany, płaski strop, 3 ołtarze i ambonę z XVIII wieku.

9. Legenda Żuław Wiślanych Żuławy Wiślane – jednostka fizjograficzna wchodząca w skład makroregionu Pobrzeże Gdańskie i podprowincji Pobrzeża Południowobałtyckiego .Obejmują rozległą równinę deltową Wisły przypominającą w ogólnym zarysie kształt odwróconego trójkąta, którego wierzchołek znajduje się w rozwidleniu Wisły na Leniwkę i Nogat, zaś podstawa wyznaczona jest przez Mierzeję Wiślaną. Wysokość tak wyznaczonej figury osiąga około 50 km, a podstawa – około 40 km. Obszar Żuław jako jednostki fizjograficznej zbliżony jest do obszaru wydzielanej w geobotanicznym podziale Polski krainy Żuławy Wisły.

10. Obszar Żuław Wiślanych stanowi tylko teoretycznie płaską równinę, wznoszącą się niewiele ponad poziom morza i nieznacznie podniesioną w górę rzeki.Niedostrzegalne w terenie dla ludzkiego oka różnice w wysokości, wychwytuje dopiero mapa topograficzna. Pozwala ona stwierdzić istnienie wielu różnej wielkości nabrzmień, a także powierzchni położonych poniżej poziomu morza, tworzących obszary depresyjne. Powierzchnia Żuław u nasady delty, przy rozgałęzieniu Leniwki i Nogatu w tak zwanej Mątowskiej Głowie, znajduje się nieco powyżej 10 m n.p.m. stąd powierzchnia stopniowo się obniża w kierunkupółnocnym i północno-wschodnim, aby mniej więcej na linii Święty Wojciech, Kiezmark, Nowy Dwór Gdański, Jegłownik i Rozgart osiągnąć 0 m i przejść wkilka obniżeń leżących poniżej poziomu morza.

11. Wody powierzchniowe na Żuławach Wiślanych zatraciły, w większości przypadków, swoje naturalne cechy w wyniku długotrwałej ingerencji człowieka. Cechuje je minimalny spadek, a poziom ich zbliżony jest do poziomu morza. Wszystkie cieki stałe są tu właściwie kanałami, których poziom jest regulowany sztucznie. Głównym ciekiem wodnym w obrębie Żuław jest Wisła, która wraz z Nogatem dzieli je na trzy części: Żuławy Gdańskie, Żuławy Malborskie i Żuławy Elbląskie, a każda z tych części ma osobny układ hydrograficzny. Żuławy Gdańskie leżą w całości w dorzeczu Martwej Wisły, Żuławy Wielkie w dorzeczu Szkarpawy i kilku mniejszych cieków, Żuławy Elbląskie zaś w dorzeczu Nogatu i rzeki Elbląg.

12. Muzeum Żuławskie Muzeum Żuławskie w Nowym Dworze Gdańskim jest idealnym miejscem na zapoznanie się z barwną historią Żuław.Wszystko, co związane z tym niezwykłym regionem, od kilkunastu lat jest gromadzone w zabytkowym budynku mleczarni z 1902 roku. Właśnie w tym miejscu w 1994 roku powstało Muzeum Żuławskie.Na zwiedzających czekają trzy muzealne sale: pierwsza z makietą przedwojennego Nowego Dworu Gdańskiego oraz ostatnimwiatrakiem odwadniającym, druga poświęcona niderlandzkim osadnikom – menonitom, i trzecia, zatytułowana „Strych osobliwości”, przypominająca tajemnicze poddasza starych domów. Muzeum Żuławskie wyróżnia kameralny,domowy klimat. Eksponaty zebrane w zabytkowych zabudowaniach po dawnej mleczarni Leonarda Kriega są nawyciągnięcie ręki, niektóre (pod opieką osoby oprowadzającej) można zobaczyć z bliska, a nawet sprawdzić, jak działały. Muzeum w 2010 roku zostało całkowicie wyremontowane i przystosowane do poruszania się osób niepełnosprawnych.Obecnie jest elementem Żuławskiego Parku Historycznego z bazą konferencyjną oraz warsztatową.

13. Strój Ludowy na Żuławach Strój ludowy na Żuławach wykazywał, z racji pochodzenia dużej części jego mieszkańców, pewne cechy holenderskie. Potwierdzenie tegospostrzeżenia znajdujemy w gdańskich kalendarzach z okresu dwudziestolecia międzywojennego, np. w ilustracji zamieszczonej w „Danziger Heimatkalender” z 1926, na której dwóch żuławskich chłopów przedstawionych jest w holenderskich chodakach. Przemysław Szafran w swoim opracowaniu Żuławy Gdańskie w XVII w. Studium z dziejów społecznych i gospodarczych pisze z kolei, że na Żuławach istniały przepisy narzucające dozwolony ubiór i zakazujące chłopom pewnych materiałów, jak aksamit i jedwab (aksamit dopuszczano jedynie w kobiecych nakryciach głowy). Ozdoby nie mogły być złote ani z dodatkiem pereł, jedynie z białego niepozłacanego srebra. Ubierać się można było jedynie w zgrzebny, samodziałowy materiał o niskiej cenie. Żuławiacy nie respektowali jednak tych ograniczeń. Nosili ubrania uszyte z zakazanych tkanin, w tym aksamitu i adamaszku, zdarzały się też czapki i kapelusze z futra. Bielizna uszyta była z lnu , ale też z importowanego płótna bieliźnianego. Dodatek odświętnego stroju stanowiły trzewiki, często z kurdybanu, pończochy i chusteczki do nosa. Pończochy nosiły zarówno kobiety i dzieci, jak i mężczyźni(mężczyźni nawet częściej). Często były one kolorowe (np. czerwone). Typowym przedmiotem użytkowym, a jednocześnie dodatkiem do kobiecego stroju była na Żuławach tzw. Lischke – koszyczek w kształcie torebki lub kuferka, wyplatany z wikliny. Elementem zdobniczym były też rybie łuski.Bogaci mieszkańcy Żuław wzorowali się na mieszczanach gdańskich, sprowadzali z Gdańska materiały, ozdoby, przedmioty użytku codziennego, nawet artykuły spożywcze. Po wpływem Gdańska ludowy strój na Żuławach zaczął zanikać już w XIX w., zastąpiony przez ubiór mieszczan gdańskich.

14. Rzeka Tuga w Nowym Dworze Gdańskim TugaRzeka na Żuławach Wiślanych, prawy dopływ Szkarpawy. Źródła rzeki znajdują sie w okolicach Cypla Mątowskiego. Do lat siedemdziesiątych XX wieku była rzeką żeglowną, czego świadectwem są most zwodzony w Nowym Dworze Gdańskimi pozostałości nabrzeża przy spichlerzu w tym mieście. Obecnie rzeka o słabym nurcie i zarastającym korycie, dostępna tylkodla niewielkich jednostek sportowych. Długość rzeki wynosi 49,2 km, a powierzchnia dorzecza obejmuje obszar 267,6 kilometrów kwadratowychGórny bieg rzeki do miejscowości Nowy Dwór Gdański nosi nazwę Święta.

15. Wieża Ciśnień w Nowym Dworze Gdańskim Wieża Ciśnień- jedna z najstarszych konstrukcji żelbetowych w Europie. Została zbudowana w 1909 r.Obecnie znajduje się w katastrofalnym stanie, a przywrócenie jej do świetności sprzed stu lat pochłonie dwa miliony złotych. Wieża działała do czasów uruchomienia Centralnego Wodociągu Żuławskiego, czyli do 1965 r.Z racji nowatorskich rozwiązań historycznych oraz walorów architektonicznych jest jednym z ważniejszych zabytkówtechniki na Żuławach. Niestety, od niepamiętnych czasów wstęp na wieżę jest zabroniony. Kopuła budowli grozi zawaleniem, bo stuletni obiekt od dawna nie był remontowany. Za czasów swojej świetności wieża ciśnień pełniła funkcję najważniejszego elementu wodociągów miejskich wybudowanych w latach 1908-1909. W latach 90. ubiegłego stulecia sprzedano wieżę prywatnym nabywcom.

16. Żuławski Ośrodek Kultury Historia:Decyzją rządu 19 lutego 1950 roku w czerwonych murach dawnego Volksgemeinschaftshaus (domu wspólnoty niemieckiej) otwarto w Nowym Dworze Gdańskim pierwszy w powojennejPolsce Dom Kultury. Od tego czasu przewinęło się przez dom kultury niejedno pokolenie, wielu wspaniałych artystów, instruktorów i wychowawców. Teatr lalek Stefana Gełdona, kino "Żuławy", klub "Paradoks", zespół "Żuławiacy", Teatr Akropolis. Dzisiaj obowiązującąnazwę - Żuławski Ośrodek Kultury - przyjęto w 1993 roku.Żuławski Ośrodek Kultury w Nowym Dworze Gdańskim jest gminną instytucją kultury.Aktualnie w Żuławskim Ośrodku Kultury działa około 20 sekcji i grup warsztatowych: taniec, fotografia, malarstwo, pracownia kreatywna, robotyka, klub gracza, ceramika -i wiele innych zajęć.Przy domu kultury działa kilka nieformalnych grup - tanecznych, muzycznych, teatralnych, niezależni artyści.Żuławski Ośrodek Kultury dąży do tego, żeby być nie tylko centrum kultury, ale stać się przede wszystkim centrum aktywności lokalnej.Co roku ŻOK organizuje kilkadziesiąt mniejszych i większych wydarzeń - koncertów, festiwali,przeglądów, spektakli teatralnych, tanecznych, jest także organizatorem dwóch dużych imprez plenerowych - Dni Żuław i Open Delty.

17. Mapa dojazdu

18. Dziękujemy za obejrzenie prezentacji: Klaudia Biernat Patrycja Biernat Paulina Cyganek Dominika Meyer Julia Olenkiewicz Monika Oleszczuk