VETERİNER HEKİMLİKTE VİZYON ve YENİ KONSEPTLER

1. VETERİNER HEKİMLİKTE VİZYON ve YENİ KONSEPTLER Prof. Dr. İrfan EROL WVA Türkiye Temsilcisi A. Ü. V. F. Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Bölüm Başkanı

2. Değişim Dünyada meydana gelen demografik, politik, çevresel, hastalıklarla ilgili, teknolojik ve ekonomik değişimler, veteriner hekimlik hizmetleri ve eğitimine de önemli ölçüde yansımaktadır.

3. Yıllık 76 milyon artış ile, dünya nüfusunun 2050 yılında 9.1 milyara ulaşması beklenmektedir. • Şehirleşme oranı artarak, kırsal alanlarda yerleşim azalmaktadır.

4. Dünyada 800 milyondan fazla insan açlıkla karşı karşıyadır. • Bunun nedenleri arasında hayvansal protein açığı önemli yer tutmaktadır.

5. Atmosferdeki değişimler, iklim (kasırga ve seller) ve çevre (buzulların erimesi, deniz seviyesindeki artış) üzerine güçlü etkiler oluşturmaktadır. • Su kullanımı popülasyondaki büyümenin iki katı hızla artmaktadır. • Dünya çapında, ormanlık alanlar her iki saniyede bir futbol sahası büyüklüğünde daralmaktadır.

6. Son 25 yılda, 38 yeni patojen ortaya çıkmış olup, bunların % 75’i hayvan kaynaklıdır. • İnsanlarda hastalıklara sebep olan yaklaşık 1400 patojenden 800’ü hayvanlardaki tür bariyerini aşma özelliğine sahiptir. • Uluslararası seyahat ve ticaretin hızla artması hastalıkların taşınmasını engellemek için alınan kontrol önlemlerini güçleştirmektedir.

7. Küresel Isınma • 20. yüzyılda dünyanın ortalama sıcaklığı 0.6°C artmıştır. Bu artışın neden olduğu iklim değişikliklerinin etkileri günümüzde yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır.

8. Küresel ısınmaya bağlı iklim değişiklerinin dünyanın belli bölgelerindeki ekosistemleri değiştirdiği buna bağlı olarak çeşitli hastalıkları aktaran vektörlerin yayılımını artırdığı bildirilmektedir.

9. Rift Vadisi ateşi • Batı Nil ateşi • KKKA • Mavidil • Dengue • Malarya

10. Vektörlere ilişkin patojenler tercih ettikleri vektörlerde çoğunlukla hastalığa neden olmadıklarından bu hastalıkların epidemiyolojileri kompleks hale gelmekte, korunma ve kontrol güçleşmektedir. Dolayısıyla multidisipliner çalışmalar bu hastalıklar hakkında bilinmeyen birçok yönün açıklığa kavuşturulması ve kontrolünde yeni stratejilerin geliştirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

11. Yeni veya Yeniden Önem Kazanan İnfeksiyon Hastalıklar ve Etkileri • Son zamanlarda görülen Batı Nil virüsü, Ebola hemorajik ateşi, SARS, BSE, maymun çiçeği, yüksek patojeniteli kuş gribi H5N1 gibi hastalıklar toplumsal korkuya, küresel ticaretin bozulmasına ve büyük ekonomik kayıplara neden olmuştur.

13. Yeni veya yeniden önem kazanan infeksiyon hastalıklar yalnızca insan sağlığını, gıda kaynaklarını (gıda güvenliği ve güvencesi) ve ülkelerin ekonomilerini tehdit etmekle kalmamakta, aynı zamanda dünyamızda hepimizin ihtiyaç duyduğu sağlıklı çevre ve fonksiyonel ekosistem altyapısını koruyan fauna, flora ve biyoçeşitliliği de olumsuz etkilemektedir. • Bu da ortak bir yaklaşım olan tek sağlık konseptini gerektirmektedir.

14. Toplumun ihtiyaçlarını karşılayabilmek için; • hayvan sağlığı ve refahı • gıda güvenliği ve halk sağlığı • akvatik hayvanlar • laboratuvar hayvanları • egzotik hayvanlar • yabani yaşam • biyomedikal araştırmalar gibi alanlarda uzmanlaşmış veteriner hekimlere ihtiyaç duyulmaktadır.

15. Hayvan Sağlığı ve Refahı • Veteriner hekimler, hayvan sağlığının korunması yanında hayvanların refahının sağlanmasından da sorumludurlar. • Hayvanların barınakları, bakımları, nakil ve kesim gibi işlemleri sırasında gerekli refahın sağlanması ve sürdürülmesi veteriner hekimlerin sorumluluğundadır.

16. Gıda Güvenliği ve Halk Sağlığı • Veteriner hekimler geçmişten beri hayvansal gıdaların üretimi, inspeksiyonu ve güvenliğine ilişkin görev ve sorumlulukları ile halk sağlığının korunmasında önemli rol oynamışlardır ve bu rolün önemi gelecekte küresel anlamda daha da artacaktır.

17. Gıda güvenliği ve halk sağlığı, tüm ülkelerde insanlar ve gıda kontrol birimleri için stratejik öneme sahiptir. Dünyada görülen gıda kaynaklı infeksiyon ve intoksikasyonlar içerisinde hayvan kaynaklı olguların çok önemli bir yere sahip olduğu özellikle gelişmiş ülkelerde yapılan epidemiyolojik çalışmalarla ortaya konmuştur.

18. Türkiye’nin entegrasyon sürecinde olduğu AB başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde gıda güvenliği ve veteriner halk sağlığına ilişkin konular çiftlikten sofraya gıda güvenliği konseptinde bütünsel bir anlayışla ve risk değerlendirmesini esas alan bir yaklaşım içerisinde değerlendirilmektedir.

19. Akvatik Hayvanlar • Akvatik hayvanların yaşam şartlarının, hastalıklarının ve ihtiyaçlarının diğer türlerden farklı olması, bu hayvanların ve ürünlerinin ticaretinin yaygınlaşarak ekonomiye sağladıkları katkının artması akvatik hayvanlar için özellikle veteriner hekimlerin spesifik çalışmalarına gereksinim vardır.

20. 1990’ların başında tüm dünyada bu daha açık bir şekilde görülmüş ve OIE tarafından ‘Aquatic Code’ yayınlanmıştır. • Böylece bu hayvanların hastalıkları, korunma ve yetiştirilme yöntemleri, ticaretleri üzerine geniş çalışmalar başlatılmıştır.

21. Akvakültür de son yüzyılda artış göstermiş ve balık, kabuklu deniz ürünleri, yumuşakça ve deniz yosunu tüketiminin % 50 sini karşılar duruma gelmiştir. • Doğaya minimum zarar vererek, tüketicilerin deniz ürünü ihtiyaçlarını karşılamayı hedefleyen bu alandaki büyüme sonucu 2030 yılında 83 milyon tona ulaşması beklenmektedir.

22. Tüm bu gelişmeler ışığında ülkemizde de bu alanda çalışmalar yapılmalı ve konu uzmanı veteriner hekimler yetişmelidir. • Ayrıca gelişmiş ülkelerde olduğu gibi akvatik hayvanlar için çeşitli yapılanmalara gereksinim duyulmaktadır.

23. Laboratuvar Hayvanları • Deney hayvanları, temel bilimler alanında yapılan çalışmaların klinik bilimlere aktarımında köprü görevi görmektedir. • Bu yönüyle bakıldığında hem insan hem de hayvan sağlığının geliştirilmesi açısından oldukça önemlidir.

24. Laboratuvar Hayvan Hekimleri • Yapılan araştırmalarda; • doğru sonuçlar elde edilmesi için sağlıklı hayvanların kullanımını • doğru modellerin geliştirilmesini • ulaşılan verilerin insanlara benzerliğinin kurulmasını sağlamak laboratuar hayvan hekimlerinin görevleridir.

25. Egzotik hayvanlar • Günümüzde pet hayvanı olarak beslenen egzotik hayvanlar, özellikle çocuk ve immunsupresif bireyler düşünüldüğünde zoonoz hastalıklar için birer kaynak olarak dikkate alınmalıdır.

26. Yabani hayvanlar • Dünyada yabani hayvan ticaretinin gerçek boyutunun ne düzeyde olduğu tam olarak bilinmemektedir. • Zira bu ticaret çok lokal düzeyden uluslararası düzeye kadar değişmekte ve çoğunlukla yasal olmayan yollarla gerçekleştirilmektedir.

27. Yaban Hayatı Koruma Örgütüne göre (Wildlife Conservation Society) yıllık yabani hayvan ticaretinin 4 milyon kanatlı, 640 bin reptil ve 40 bin primat civarında olduğu bildirilmektedir.

28. Yabani yaşamın kontrolü ve mücadelede etkinliğin sağlanması için birçok ülkede geniş kapsamlı ve sürekli epidemiyolojik çalışmaların yapılmasına gereksinim bulunmaktadır. .

30. Yeni Teknolojiler • Biyoteknoloji • Nanobiyoteknoloji

31. Biyoteknoloji • Gen klonlama • Rekombinant aşıların üretimi • Beşeri hekimlik ve veteriner hekimlik alanında gen terapisi • PCR • Biyoinformatik • Embriyo transferi gibi DNA bazlı teknikleri kullanmaktadır.

32. Nanoimplantlar Akıllı ilaçsalım sistemleri Nanobiyomakinalar Biyoinformatik ve genomik uygulamalar için DNA çiplerinin nanofabrikasyonu Mezenkimal kök hücre bazlı organ mühendisliği uygulamaları Monoklonal antikorlar ve DNA kökenli ligantların nanogörüntüleme Nanobiyoteknoloji

33. Veteriner Hekimlik Eğitimi • Veteriner hekimlik, sağlık alanında komparatif tıp eğitimi alınan tek daldır. • Daha önce bahsedilen ihtiyaçları karşılamak ve değişime ayak uydurabilmek eğitimle mümkündür. • Bu nedenle eğitim alanında yeni vizyon ve konseptlere yer verilmelidir.

34. Gıda Hayvan yetiştiriciliği Refakat Hayvan refahı Uzman Koruma Şefkatli Merhametli HAYVANLAR İNSANLAR VETERİNER HEKİMLER Anlayışlı İnsancıl kesim Sağduyulu Enerji Koruyucu Refakat Sağlık Koruma Prestij

35. Geçiş Sürecinde Bir Meslek At Çiftlik Hayvanları (sığır, koyun, domuz, tavuk) Ev Hayvanları ?

37. Araştırmaya dayalı eğitim • Problem çözme ile öğrenme • Yaşam boyu eğitim

38. Veteriner Hekimlik • Tüm bu etkiler doğrultusunda veteriner hekimliğin değişimlerin sonuçları ile başa çıkabilmesi için vizyonunu genişletmesi ve yeni konseptler ortaya koyması gerekliliği gündeme gelmiştir.

39. Temel prensipler • Veteriner hekimler toplumun değişen ihtiyaçlarına cevap verebilmelidir. • Veteriner hekimlik eğitim ve hizmetleri bu ihtiyaçları karşılayacak şekilde yeniden düzenlenmelidir. • Veteriner hekimler, halk sağlığı alanında beşeri hekimler ile yakın işbirliği ve ilişki içinde olmalıdır. • Toplumda veteriner hekimlik imajının düzeltilmesi için her türlü kampanya yapılmalıdır.

40. Veteriner hekimler olarak, genelde kendimizi anlatmakta iyi değiliz. Eğer halk işimizle ilgili hiçbir şey bilmezse, katkımız ve değerimizi asla tam olarak değerlendiremeyecek ve takdir edemeyecektir. FVE

41. Veteriner hekim imajının iyileştirilmesi ve geliştirilmesi • liderlik • etik değerlere saygı • iş yönetimi • mevzuata hakimiyet • acil durum ve kriz yönetimi • iletişim

42. Tek Sağlık • Tek Sağlık Konsepti; insan, hayvan ve çevre sağlığının korunması için özellikle zoonotik hastalıklarla mücadelede yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde beşeri ve veteriner hekimlerin işbirliği içerisinde çalışması yaklaşımıdır.

43. Tek sağlık, tek tıp yaklaşımı ilk olarak Alman patolog Dr. Rudolf Virchow tarafından ortaya konulmuştur. • Kanadalı doktor Sir William Osler, tıp ve veteriner hekimliği arasındaki çok yakın ilişkiden dolayı tek tıp tanımını kullanmıştır.

44. Tek dünya tek sağlık konsepti aslında yeni bir yaklaşım olmayıp, özellikle son yıllarda ortaya çıkan yeni zoonotik hastalıkların insan, hayvan ve çevre sağlığı ile uluslararası ticaret ve ekonomi üzerine oluşturduğu global etkiler sonucu gerek ABD gerekse AB’deki girişimler doğrultusunda önem kazanmıştır.

45. Veteriner hekimler tek sağlık konsepti kapsamında halk sağlığı ve refahının korunması ile iyileştirilmesinde; • zoonozlar, • yeni veya yeniden önem kazanan infeksiyon hastalıklar, • gıda güvenliği ve güvencesi, • antibiyotik direnç sorunu, • ekosistemin korunması, • komperatif medikal ve biyomedikal araştırmalar, • insanların fiziksel ve mental sağlıklarına yardım, • gibi birçok konuda görev ve sorumluluklara sahiptir.

46. TEŞEKKÜRLER e-mail: erol@veterinary.ankara.edu.tr