4 . MENADŽMENT

1. 4. MENADŽMENT

2. POJAM I SUŠTINA MENADŽMENTA DEFINISANJE MENADŽMENTA SHVATANJE MENADŽMENTA UNIVERZALNOST MENADŽMENTA MENADŽMENT I VLASNIŠTVO MENADŽMENT I OKRUŽENJE PRINCIPI MENADŽMENTA MENADŽMENT KAO PROCES

3. 4.1. Pojam i suština menadžmenta Istorijski posmatrano, sam pojam menadžment nastao je u veoma dalekoj prošlosti, ali početak njegove primjene u savremenom značenju vezuje se za period industrijalizacije. Krajem XIX i početkom XX vijeka, u periodu intenzivnog privređivanja dolazi do nagle primjene industrijskih metoda u procesu proizvodnje materijalnih dobara. Usljed toga, a i zbog ograničenih materijalnih i ljudskih resursa, bilo je potrebno racionalno ponašanje u procesu privređivanja, što je zahtijevalo primjenu odgovarajućih znanja i vještina da se sa što manje ulaganja inputa (sredstava) ostvare što veći outputi (rezultati).

4. Pojam menadžmenta može se vezivati za različite djelatnosti, pa tako imamo: menadžment u bankarstvu, menadžment u turizmu, menadžment u saobraćaju, menadžment u poljoprivredi, madžment u sportu itd. Termin menadžment može se vezivati i za pojedine poslovne funkcije, kao npr: marketing, finansije, kadrove, proizvodnju, pa otuda imamo i menadžment marketinga, finansijski menadžment, menadžment ljudskih resursa, proizvodni menadžment i sl. Mogući su i noviji koncepti kao: menadžment totalnog kvaliteta, menadžment očuvanja čovjekove okoline, logistički menadžment, menadžment informacioni sistem itd.

5. “U menadžmentu sve počinje od pojedinca koji ima potrebu da svijet oko sebe posmatra, saznaje ga i sa tim saznanjem počinje da sebi i drugima stvara nova dobra koja poboljšavaju uslove života. Preduzetna osnova – preduzetnik polazi od ideje o novom proizvodu ili usluzi. Zatim on mora da izabere i nabavi materijal, osmisli način izrade proizvoda, proizvodnje i prodaje, odnosno stvaranje novog ciklusa proizvodnje. Pri tome on postaje sve više psihološki, radno i vremenski zauzet. Kako mu se obim aktivnosti povećava, on mora da angažuje pomoćnike za razne specijalizovane poslove. Potrebe za istraživanjem i ostvarivanjem individualnih dostignuća dovode do toga da mnogi takvi pojedinci pretvaraju preduzetništvo u poslovanje koje iziskuje veliki broj ljudi

6. Kao bitne karakteristike okruženja, u kojem djeluje savremeni menadžment preduzeća, moramo navesti: da postoje konkurentski uslovi postojanja, da u upravljanju preduzećem dominira ekonomski kriterijum poslovanja, da postoji, odnosno da je dominantan dioničarski kapital, da su rukovodioci profesionalci, odnosno da je organizovan rad na njihovom školovanju, da postoji tržište hartija od vrijednosti itd.

7. 4.2. Definisanje menadžmenta Postoje brojne definicije menadžmenta od kojih ćemo navesti samo neke: predviđati, planirati, komandovati, koordinirati i kontrolisati poslove (FayoI), sposobnosti da se stvari obve preko ljudi (Mary Parker Follet), proces kroz koji odabrana grupa ljudi usmjerava sve zaposlene u kompaniji – prema zajedničkom zadatom cilju (Massie & Douglas), koordiniranje različitih resursa u procesu planiranja, organizovanja, usmeravanja i kontrole – usmjereno prema utvrđenim zajedničkim ciljevima (Koontz & O'Donel)

8. proces planiranja, organizovanja, vođenja i kontrole napora svih članova organizacije i korišćenje svih organizacionih resursa kako bi se ostvarili postavljeni organizacioni ciljevi (Stoner, Freeman & Gilbert), postizanje organizacionih ciljeva na efektivan i efikasan način kroz pianiranje, organizovanje, vođenje i kontrolu organizacionih resursa (Richard Daft), proces usmjeravanja ponašanja drugih prema izvršenju određenog zadatka (Certo), proces ostvarivanja organizacionih ciljeva kroz obavljanje četiri osnovne funkcije – planiranje, organizovanje, vođenje i kontrolu (Bartol & Martin),

9. menadžment je proces planiranja, organizovanja, vođenja i kontrole aktivnosti svih zaposlenih, koji uz kombinovanje sa drugim resursima omogućavaju ostvarivanje organizacionih ciljeva (Mosley, Pietri & Megginson) mehanizam preko koga se povezuju svi dijelovi organizacije i usmjeravaju ka ostvarivanju jedinstvenog cilja (Silver), menadžment nije ništa drugo nego dio stare priče o ljudskoj organizaciji (Torrington, Weinghtman, Johns).

10. Zajednički imenitelj svih definicija menadžmenta sadržan je u pojmovima: planiranje, organizovanje, vođenje (usmjeravanje, motivisanje) i kontrola. Tako bi pojednostavljena, ali jasna definicija upravljanja bila omeđena funkcijama, odnosno fazama menadžmenta. Menadžment je skup aktivnosti (poslova) kojim se upravlja preduzećem korišćenjem osnovnih upravljačkih funkcija planiranje, organizovanje, vođenje i kontrola. Po našem mišljenju menadžment je proces planiranja, organizovanja, vođenja i kontrole aktivnosti zaposlenih, radi postizanja organizacionih ciljeva.

12. 4.3. Shvatanje menadžmenta Ljudske potrebe su velike, a prirodni resursi za njihovo zadovoIjenje su ograničeni. Potrebe za hranom, vodom, stanovanjem, druženjem, porodicom, kulturnim manifestacijama, politikom itd., su nužda koja je natjerala ljude da se međusobno udružuju u grupe i formiraju organizacije. Znači, organizacije (ekonomske, socijalne, politicke i dr.) su nastale radi zadovoljenja određenih potreba i ostvarivanja oostavljenih ciljeva.

14. 4.3.1. Menadžment kao nauka Iako je menadžment kao ljudska aktivnost poznat još iz perioda prvih civilizacija, zainteresovanost za njegovim proučavanjem, kroz mnogobrojna istraživanja i studije, pojavila se relativno kasno. Razvoj menadžmenta kao nauke novijeg je datuma i ima tradiciju staru oko stotinu godina. Nauka o menadžmentu nastaje kada su formulisani prvi zaokruženi principi menadžmenta (koji su u početku nastali na bazi uobličavanja iskustva iz prakse), metodologija menadžmenta (koja se vremenom mijenjala) i analitički aparat menadžmenta.

15. Kao nauka menadžment se javlja početkom XX vijeka sa radovima “naučne orgnizacije rada” američkog inžinjera Frederick-a Teylor-a, koji je proučavao rad svakog pojedinačnog radnika. Teylor je prvi sistematski proučavao ovu problematiku i dao značajan doprinos razvoju menadžmenta kao nauke. Naučni dio menadžmenta predstavlja znanje i osnovna načela menadžmenta koji su proistekli iz iskustva i koji su eksperimentom dokazani.

16. OsimTeylor-a poseban doprinos razvoju menadžmenta kao nauke dao je i francuz Henry Fayol. Njegov veliki doprinos razvoju ove naučne discipline je u tome što je on proučavao problematiku upravljanja preduzećem kao cjelinom i što je istovremeno formulisao 14 univerzalnih principa upravljanja na kojima se preduzeće, da bi bilo efikasno, treba bazirati.

17. Zahvaljujući tvorcima naučne organizacije rada i mnogim drugim zaslužnim autorima, koji su radili poslije njih, menadžment je postao nauka, odnosno posebna disciplina u oblasti drustvenih nauka. Kao i druge društvene nauke on predstavlja sistematizovan skup znanja koja mogu da se istražuju, provjeravaju, uče i prenose. Pored navedenog menadžment je nauka i zato što “koristi naučne metode promatranja, ekperimentisanja i istaživanja.

18. Menadžment je nauka, jer ima svoju koncepciju, principe (koji nastaju uobičavanjem praktičnih iskustava), metode i tehnike, pristupe i cjelokupan analitički aparat. Svakako da se u teoriji ne mogu naći rješenja za sve praktične probleme, ali primjena znanja i upravljačka metodologija mogu značajno olakšati i pomoći u rješavanju složenih situacija u praksi. Baš kao što ne postoji recept ili neka opšta strategija kojom bi se garantovao uspjeh preduzeća, tako isto ne postoji ni recept za uspješan menadžment.

19. 4.3.2. Menadžment kao vještina U literaturi se menadžment tretira kao savremena nauka, ali postoje i oni autori koji ga više tretiraju kao vještinu, odnosno iskustvo i praksu. Ovo zavisi od toga da li ga posmatraju samo u užem smislu kao rukovođenje ili u širem kao kompleksan upravljački proces. Postoji shvatanje da se uspješni menadžeri rađaju. Oni posjeduju vještinu obavljanja menadžerskih poslova. To praktično znači, u datoj situaciji činiti prave stvari, a istovremeno biti suočen sa realnostima koje postoje. Menadžeri moraju imati predodređenu inteligenciju i intuiciju koju tokom vremena razvijaju. Ali, ipak oni mogu raditi bolje kad se koriste organizovanim znanjem o menadžmentu, tako da se sposobnost menadžmenta stiče učenjem i praktičnim radom.

20. 4.3.3. Menadžment kao profesija Profesionalni menadžer mora da posjeduje potrebna znanja i vještine da bi svoj posao uspješno obavljao. On mora da bude stručno obučen, mora da posjeduje osjećaj odgovornosti za druge i mora da prihvati izazov, da cijelog života usavršava sebe i svoju oblast djelovanja. Ukratko, menadžment je profesija, budući da jedini test uspješnosti menadžerskog posla predstavljaju određeni rezultati. To je jedan dostojanstven poziv za ljude koji žele da se posvete djelotvornom i efikasnom funkcionisanju ljudskih organizovanih poduhvata.

21. Menadžerski posao je takva profesija koja ima visok stepen odgovornosti, zahtijeva žrtvovanje i mnogo energije, vremena i pažnje, ali nosi i ogromne pogodnosti -status, moć, položaj, novac, osjećaj važnosti, isticanje, perspektive, druženje, nagrade, mogućnost putovanja, uzbuđenje i sl. Menadžment je veoma atraktivna profesija. Ovo zbog toga što je riječ o profesiji koja, ako se uspješno obavlja, omogućava visoke finansijske koristi, ugled, moć i vlast. Zato je i razumljivo da se sve veći broj stručnjaka (naročito mladih) - koji imaju relevantne (profesionalne) kompetencije opredjeljuje da se profesionalno bave menadžmentom.

22. Ovom prilikom treba naglasiti sljedeće: bavljenje ovom, veoma atraktivnom, profesijom (pret)postavlja brojne zahtjeve. Najznačajniji među ovim zahtjevima su: posjedovanje raznih znanja i sposobnosti, permanentno učenje i usavršavanje, visok nivo fizičkog, mentalnog i psihičkog zdravlja, mnogo rada, naprezanja (naročito intelektualnog), mnogo vremena (menadžer nema precizno definisano radno vrijeme), velika odgovornost.

23. Od menadžera se traži: samo “tri stvari”: prvo: uspjeh, drugo: uspjeh i treće: uspjeh (odnosno: samo uspjeh). Uspjeh od menadžera ne zahtijevaju samo vlasnici kapitala. Uspjeh zahtijeva i porodica (ako je menadžer ima). Konačno, uspjeh je potreban i samom menadžeru (kao Iičnosti). Jer, uspjeti za menadžera znači: ostvariti lične ciljeve, izbjeći nastanak negativnih posljedica koje „donosi” neuspjeh, obezbijediti opstanak na datom menadžerskom položaju i stvoriti osnovni uslov za uspon i karijeru.

24. 4.4. Univerzalnost menadžmenta Prema Fayol-u (slika 14) menadžeri će i nakon promjene preduzeća biti jednako uspješni, što potvrđuju primjeri iz prakse, kada su mnogi generali u razvijenim zemljama tržišne privrede postali uspješni direktori velikih industrijskih preduzeća ili pak, kada su predsjednici kompanija odlazili na ministarske funkcije u vlasti i pri tom obavljali svoj novi posao, isto tako uspješno, kao prethodni.

25. Prema istraživanjima 60% rukovodilaca je s uspjehom prešlo sa jednog posla na drugi, što potvrđuje ideju o prenosivosti menadžerskih vještina, dok je manje od 40% rukovodilaca provelo cijeli svoj radni vijek u organizaciji u kojoj su započeli svoju karijeru. Znači, neka znanja, vještine i aktivnosti kao što su planiranje, organizovanje, vođenje, kontrola zajedničke su za sve tipove organizacije. Menadžment je univerzalna aktivnost ier su njegovi principi primjenjivi u svim oblastima poslovne aktivnosti: poljoprivredi, sportu, vojsci, trgovini, bankarstvu, zdravstvu, umjetnosti, religiji, itd. Menadžment se odnosi na male i velike organizacije, profitna i neprofitna preduzeća, na proizvodne djelatnosti i na pružanje usluga.

26. 4.5. Menadžment i vlasništvo Potrebe za menadžmentom vlasnici kapitala (owners) mogu ostvarivati na više načina: da sami obavljaju sve menadžerske zadatke (poslove, funkcije), da angažuju profesionalne menadžere i, istovremeno i sami vrše neku od menadžerskih funkcija i ­ da obavljenje svih menadžerskih funkcija u potpunosti povjere profe­sionalnim menadžerima.

28. Menadžment je nezavisan od vlasništva jer je on funkcija (zadatak, posao) koji se mora profesionalno obavljati u svakoj organizaciji: i to na način da u najvećoj mogućoj mjeri udovolji zahtjevima permanentnog povećavanja efektivnosti (“raditi prave stvari”) i efikasnosti (“stvari raditi na pravi način”). To, istovremeno, ne znači (ne mora da znaci) da određene menadžerske funkcije ne mogu obavljati vlasnici kapitala. Naprotiv. Ovo stoga što nije rijetkost da pojedini menadžeri participiraju u vlasništvu organizacije u kojoj vrše menadžerske funkcije. Međutim, sama ta činjenica nema nikakav uticaj na njihov položaj, ulogu i ponašanje kao nosilaca menadžmenta.

29. Osnove za kontrolisanje ponašanja menadžera postoje u svakoj korpo­raciji. Svaka organizacija (profitna ili neprofitna) statutom propisuje sve oblike i dinamiku kontrole menadžera, i to više rezultata koje ostvaruje a manje njegovog ponašanja. Pri tome se posebno mjesto i uloga daje: neposrednoj kontroli (koju vrše skupština, upravni odbor, nadzorni odbor i ovlašćeni revizori) i posrednoj kontroli (koja se ostvaruje putem raznih podataka odnosno informacija, što uključuje: pokazatelje o efektivnosti i efikasnosti poslovanja, pokazatelje o nivou ostvarenih rezultata u odnosu na planirane, pokazatelje o nivou rasta i razvoja preduzeća, pokazatelje o nivou i dinamici cijena akcija preduzeća na tržištu kapitala, pokazatelje o položaju preduzeća na tržištu i sl.)

30. 4.5.1. Svojinski oblici organizovanja Osnovni vidovi ekonomske aktivnosti su proizvodnja robe, pružanje usluga i obavljanje prometa. Svaka od ovih aktivnosti zahtijeva određeni oblik organizovanja ljudi i sredstava. Samostalni ekonomski subjekt, odnosno organizacija u okviru kojeg se obavlja ekonomska aktivnost naziva se preduzeće. Cilj i unutrašnji smisao povezanosti, odnosno sadejstva između materijalnih, finansijskih i Ijudskih elemenata poslovanja jeste poboljšanje poslovnih rezultata. Ova sinergija je neophodna, jer bi u suprotnom troškovi poslovanja bili veći, a prihodi manji. Dakle, preduzeće je nastalo iz potrebe da se ekonomske aktivnosti obavljaju racionalno.

31. Osnovne karakteristike preduzeća su: da se preduzeće nalazi u grupi organizacionih sistema, da se njegova aktivnost zasniva na ekonomskim principima privređivanja, preduzetničk aktivnost upravljanja poslovanjem preduzeća, da se nalazi u interakciji (dinamici) sa poslovnim okruženjem i da je orijentisano ka budućnosti.

32. Preduzeće je organizacioni oblik odnosno konkretni privredni subjekt koji posluje u privredi ostvaruje određene ekonomske rezultate, a time i ciljeve poslovanja. Preduzeće predstavlja određeni skup resursa: kapitala, radne snage, znanja i fizičkih resursa sa osnovnim zadatkom ostvarivanja definisanih ciljeva poslovanja. Preduzeće predstavlja otvoren, složen i dinamičan sistem. Otvorenost preduzeća kao sistema manifestuje se u postojanju većeg broja ulaza i izlaza. Njegova aktivnost zavisi od uticaja iz okruženja, tako da je razmjena sa sredinom uslov njegovog uspješnog funkcionisanja.

33. Složenost preduzeća kao sistema uslovljena je složenošću njegove strukture koja se sastoji od podsistema koji najčešće predstavljaju poslovne funkcije (finansije, marketing, prodaja, nabava itd.). Dinamičnost preduzeća konkretizuje se njegovim funkcionisanjem, jer ono svoje aktivnosti realizuje samo u dinamici, odnosno kretanju. Da bi preduzeće opstalo na tržištu, raslo i razvijalo se potrebno je da u svom poslovanju uvažava dijelove ekonomskih principa privređivanja. Ekonomski principi privređivanja: produktivnost, ekonomičnost i rentabilnost predstavljaju izvjesne kriterijume uspješnosti i ukazuju da je potrebno sa minimalnim ulaganjem, ostvariti maksimalne rezultate poslovanja.

34. Preduzetnička aktivnost upravljanja preduzećem uključuje rizik i kreativnu aktivnost u poslovanju, gdje se ideje manifestuju u vidu stvaranja, razvoja i transformacije organizacije. U savremenoj privredi preduzetnička aktivnost nije vezana isključivo za jedno lice, njegovo iskustvo i sposobnost (kao u doba nastanka preduzeća kada je jedno lice bilo i vlasnik i upravljač preduzeća), već se sve više primjenjuje timski rad. Kao neizostavne karakteristike preduzetničkog ponašanja navode se: liderstvo, preuzimanje rizika, inovatorstvo itd. Svaki menadžer, stručnjak ili upravitelj je preduzetnik onoliko koliko zadovoljava kriterijume preduzetničkog ponašanja.

35. Poslovno okruženje, u kojem se nalazi preduzeće je izuzetno turbulentno i preduzeće je jako opterećeno brzim tempom promjena. Kao dinamički sistem preduzeće sa okruženjem permanentno obavlja razmjenu materije, energije i informacija. Budući da je preduzeće, kao ekonomski subjekt, upućeno na tržište, neophodno je da ono uoči sve promjene koje se dešavaju u okruženju i da na njih adekvatno reaguje. Tržišnom privređivanju imanentna su tri oblika preduzeća: individualno preduzeće, partnersko preduzeće i akcionarsko preduzeće ili korporacija.

36. 4.5.1.1. Individualno preduzeće Individualno privatno preduzeće je najčešći i ujedno najstariji oblik organizovanja. Nastaje ili nestaje, uglavnom voljom vlasnika. Vlasnik je taj koji snosi odgovornost za cjelokupno poslovanje svoga preduzeća. Individualna preduzeća su uglavnom mali privredni subjekti skromnog uticaja na tržištu koji raspolažu malim finansijskim sredstvima. Najčešće su to porodična preduzeća čiji je vlasnik neko od članova porodice. Međutim, postoje i velika individualna preduzeća. U praksi razvijenih privreda ova preduzeća neposredno vode visoko obrazovani i stručni menadžeri koji su posebno školovani za obavljanje ovih poslova

37. 4.5.1.2. Partnersko preduzeće Nastaje uglavnom dobrovoljnim povezivanjem individualnih vlasnika započinje život udruživanjem članova koji mogu biti kako fizička tako i pravna lica, a završava prestankom postojanja, povlačenjem, bankrotiranjem ili nekim drugim uzrokom Članovi za obaveze preduzeća prema trećim licima odgovaraju neograničeno cjelokupnom svojom imovinom, a ne samo svojim udjelom u njemu, Profit između članova i njegova raspodjela predmet su međusobnog ugovora o udruživanju. Po pravilu, vođenje se povjerava jednom od partnera mada ima i suprotnih slučajeva.

38. U razvoju od partnerskog preduzeća ka akcionarskom društvu postoje prelazni oblici organizovanja preduzeća kao što su: društvo sa ograničenom odgovornošću, čiji članovi prema trećim licima odgovaraju ograničeno samo do visine udjela u preduzeću i komanditna društva za koje je karakteristično postojanje, kako članova koji za obaveze društva odgovaraju samo do visin uloga u preduzeću.

39. 4.5.1.3. Akcionarsko društvo Akcionarska društva i na njima zasnovana preduzeća u savremenim tržišnim privredama predstavljaju dominantan oblik poslovnog organizovanja. Korporacije su akcionarska društva koja raspolažu stalnim kapitalom, ograničenom odgovornošću i koncentracijom upravljanja. Korporacijom upravlja skupština akcionara koju čine svi vlasnici akcija. Korporacija je veliko preduzeće čije se akcije (hartije od vrijednosti) prodaju na berzi, kao organizovanom tržištu kapitala.

40. Holding kompanija je takav oblik akcionarskog društva koja posjeduje akcije drugih preduzeća do nivoa kontrolnog paketa akcija. Kontrolni paket akcija nekad je iznosio 51% glasova na bazi akcija, a danas gornja granica kontrolnog paketa potrebnog za upravljanje 10% glasova (a može biti i niža). Ovo zbog toga što je pojava holding kompanija vezana za pojavu većeg broja malih akcionara, tj. diperzija akcija u odnosu na vlasnike, posebno fizička lica (stanovništvo). I zato su potrebna manja ulaganja da bi se u nekom preduzeću stekao kontrolni paket akcija. Onom ko posjeduje kontrolni paket akcija omogućena je i kontrola upravljanja. U svim privredama postoji podjela preduzeća na javna i državna.

41. 4.5.1.4. Javna preduzeća Javna preduzeća su ona preduzeća koja pružaju javne usluge ili proizvode javna dobra. U skoro svim zemljama javna preduzeća su: željeznica, vodoprivreda, komunalna infrastruktura, PTT, putna mreža. Javna preduzeća mogu biti u različitim svojinskim oblicima od privatne, državne, društvene do mješovite svojine, kao i u različitim organizacionim oblicima (akcionarsko društvo, društvo sa ograničenorn odgovornošću itd.). I u javnim preduzećima osnovni cilj poslovanja je maksimizacija profita

42. 4.5.1.5. Državna preduzeća Državna preduzeća su preduzeća koja se nalaze u državnoj svojini. S obzirom na veličinu preduzeća se dijele na: Mikro preduzeća, srednja preduzeća i velika preduzeća. Prema oficijelnim kriterijima u okviru Evropske Unije mikro preduzeća su sa manje od 10 zaposlenih; mala preduzeća su ona koja imaju od 10 – 99 zaposlenih; srednja preduzeća 100 i 499 zaposlenih i velika preduzeća sa 500 i više zaposlenih.

43. 4.6. Menadžment i okruženje Aktivnost menadžmenta mora se shvatiti kao dio okruženja. Pod “okruženjem” mislimo na one događaje, institucije i druge sile društvene, privredne, tehnološke i političke prirode koji su izvan direktne kontrole menadzmenta. U osnovi organizacija može imati dva koncepta u vlastitom odnosu prema okruženju. Prvo, pasivnim pristupom prema uticajima okruženja, preduzeće iste prihvata kao nešto na šta se ne može uticati. Kod ovog pristupa ponašanja, preduzeće je u osnovi relativno, nalazi se u stanju “čekanja”, pasivan je posmatrač događaja i ne preduzima mjere koje bi bile u funkciji prilagođavanja promjenama u okruženju.

44. Ukratko, organizacija je “otvoreni sistem” u smislu da utiče na cijelu mrežu sila u okruženju koje istovremeno utiču na organizaciju. Okruženje organizacije može se u osnovi podijeliti na mikro okruženje i makro okruženje. Mikro okruženje preduzeća čine ustvari druga preduzeća sa kojima je ono poslovno povezano u cilju ispunjavanja svog osnovnog zadatka. Makro okruženje je okruženje koje svojim različitim varijablama utiče na poslovanje, kako samog preduzeća tako i njegove mikro okoline.

45. 4.6.1. Makro okruženje Organizacije uglavnom spadaju u otvorene sisteme i da bi opstale i funkcionisale, moraju stupati u kontakt sa sredinom u kojoj djeluju, tj. sa okruženjem. Sve organizacije su pod vrlo velikim uticajem okruženja u kojem rade. Iz okruženja one nabavljaju resurse (inputi) u odgovarajući transformacioni proces, a u okruženje plasiraju rezultate svog rada (outpute). Makro okruženje se sastoji iz velikog broja faktora koji na direktan ili indirektan način utiču na funkcionisanje i poslovanje organizacije. Među njima najznačajniji su: tehnološki, ekonomski, društveni, politički, međunarodni.

47. Tehnološko okruženje utiče na organizaciju i menadžersko odlučivanje na različite načine. Različiti tehnološki izumi izmijenili su način proizvodnje, stil i mjesto života, način ishrane, odijevanja, te razonode i zabave. Tehnološke promjene se ubrzavaju i mogu predstavljati opasnost za organizaciju, ali isto tako i pružiti joj šansu za afirmaciju i razvoj. Karakteristika današnjeg tehnološkog razvoja je brza inovativnost i minijaturizacija. Značajno se skraćuje vrijeme komercijalizacije inovacija. Tako recimo, postupak fotografisanja komercijalizovan je za 112 godina, a integralnih krugova za tri godine.

49. Ekonomsko okruženje se odnosi na zdravlje ekonomskog sistema u kojem organizacija posluje. Od posebne su važnosti stopa inflacije, nezaposlenost, kamatna stopa, te zbivanja u svjetskoj ekonomiji. Ekonomsko okruženje omogućuje organizaciji da adekvatnim izborom ograničenih resursa omogući ostvarenje ciljeva. Zakon ponude i tražnje obezbjeđuje širok uticaj na pravilno funkcionisanje tog odnosa. U oštroj konkurenciji organizacija se bori za mjesto na tržištu i od samog menadžmenta zavisi da li će potrebe potrošača zadovoljiti bolje i brže od konkurenata. Ekonomsko okruženje pruža pogodnosti menadžmentu, ali predstavlja i moguću opasnost za organizaciju. Tri aspekta ekonomskog okruženja su naročito bitna: makroekonomska stabilnost, globalizacija i troškovi inputa.