Hinn þögli morðingi Glæruverkefni um Ristilkrabbamein

1. Hinn þögli morðingiGlæruverkefni um Ristilkrabbamein Anna Katrín Arnfinnsdóttir Kennari: Bogi Ingimarsson Sjúkdómafræði 203

2. Tíðni Ristilkrabbameins • Yfirlit 2002-2006 karlar konur • Meðalfjöldi tilfella á ári 54 44 • Hlutfall af öllum meinum 8,2% 7,0% • Meðalaldur við greiningu 71 ára 71 ára • Fjöldi á lífi við árslok 2006 330 289 • Nýgengi af 100.000 25 17

3. Hver er tilgangur ristilsins (colon) ? • Eitt af aðalhlutverkum ristils er að frásoga vatn úr fæðumauki, sem gerir hægðirnar auðveldari til útskilnaðar • Ristillin sér einnig um frásog næringarefna, en þó aðeins um 10%, þar sem að smáþarmarnir sjá aðalega um frásog þess. • Ristilllin hýsir bakteríur sem framleiða B og K vítamín. • Sjá um peristalsis samdrætti sem sjá um að koma fæðumaukinu niður meltingarvegin

4. Hvernig er uppbygging ristils? • Ristillin skiptist í: risristill (colon ascendes), þverristill (colon transversum), fallristill(colon descendes), bugaristill (colon sigmoideum) • Ummál ristils er 6-7 cm • Lengdin er 1,5 metrar • Ristillin er festur við kviðveggin með ristilhengi(taena coli) • Veggur ristils skiptist í: slímhúð (mucosa), slímhúðarbeður (submucosa), vöðvahjúpur (muscularis), veggur ristilsins hefur ekki þarmatotu líkt og smáþarmarnir

5. Hvað er krabbamein? • Krabbamein er sjúkdómstegund þar sem að stökkbreitt gen valda stjórnlausri frumuskiptingu • Stökkbreiting getur verið áunnin eða meðfædd • meinvarp er eiginleiki krabbmeinsfrumna til að flytjast yfir í önnur líffæri/ vefi. Þessi eiginleiki á þó aðeins við um illkynja krabbamein • Góðkynja krabbamein hefur oft reglulega lögun vegna æxliskápu, en illkynja krabbamein er óregluleg í lögun.

6. áhættuþættiristilkrabbameins • orsökin geta ýmist verið af völdum umhverfisþætti eða erfðafræðilega þætti, hins vegar eru einstaklingar skipt í meðaláhættuhóp og háhættuhóp. • Einstaklingar 50 ára og eldri eru í meðaláhættuhóp, aldur skiptir verulega máli þegar ristilkrabbamein á í hlut. • Einstaklingar sem eru í háhættuhóp eru: • Fólk með krabbameinsheilkenni t.d. FAP, HNCPP(stökkbreitt gen sem auka verulega líkur á krabbein í ristli) • Fólk með langvarandi bólgusjúkdóma í ristli s.s. Chron´s og colitis ulcerosa • Einstaklingar sem áður hafa greinst með kirtilæxli/ ristilsepa

7. Þættir sem hafa áhrif á myndun ristilkrabbameins Eykur líkur á ristilkrabbamein Dregur úr líkur á ristilkrabbein • Rautt kjöt • Fiturík fæða (sérstaklega m. Hátt hlutfall transfitusýra) • Fæða með hátt hlutfall hreinsaðra kolvetna(t.d. Hvítur sykur ) • Matvæli sem innihalda nítrat eða nítósamín (s.s. Reyktur, saltaður eða grillaður matur) • Mikil áfengisneysla og reykingar • Trefja – og kalkrík fæða • Vatnsdrykkja • Hreyfing • Matur með hátt andoxunargildi s.s. Grænmeti og ávextir • Talið er að fæða með háu hlutfalli fólínsýru hafi góð áhrif • Acetylsalicsýru(asperin® magnýl®hjartamagnýl®)

8. helstu einkenni ristilkrabbameins • Almennir kviðverkir (37% tilfella) • Léleg/ ófullnægjandi ristiltæming • Breytingar í hægðavenjum s.s. Harðlífi eða niðurgangur, slím í hægðum(63% tilfella) • Uppköst • Slappleiki/þreyta • Blóðleysi (anemia) , svimi af völdum blóðleysis (12% tilfella) • Blóð í hægðum (greinist við sýnatöku, ýmist dulin eða sýnileg) (77% tilfella)

9. Byrtingarform ristilkrabbameins • Um 60-70% ristilkrabbameina er í botn og bugaristli • U.þ.b. 98% ristilkrabbameins byrjar sem ristilsepi/ góðkynja kirtilæxli(adenomatus polyps) • 25-30% einstaklinga 50 ára og eldra hafa þegar ristilsepa. • Algengasta gerð illkynja ristilkrabbameins er • þekjuvefskrabbamein (adenocarcinoma) eða um 95% tilfella • Önnur tilfelli mun vera eitlakrabbamein(lympoma) eða flöguþekjukrabbamein (squamous cell carcinoma) • Ristilkrabbamein er gjarnan skipt í hægri og vinstri æxlisvöxtur

10. Greining og meðferð ristilkrabba • Ein greinigaraðferðin er að taka hægða-sýnatöku, til að greina hvort blóð sé í hægðum. • Önnur aðferð og sennilegast algengasta aðferðin er að gera ristilspeglun á sjúklingin, ef sjúklingurinn er með ristilsepa er það oftast fjarlægt með ristilspeglun • Aðal meðferð við ristilkrabbamein er skurðaðgerð en einnig er lyfjameðferð notað. • Skurðaðgerð hefur ýmsa fylgikvilla s.s. Garnastopp ( 8% tilfella), lungnabólga (6% tilfella), langlega í öndunarvél (6% tilfella) og þvagfærasýking (5% tilfella)