Nacija i nacionalizam

1. Nacija i nacionalizam Dr. Florian Bieber

2. Struktura predavanja • Zašto su nacionalizam i nacionalni identitet važni danas? • Definicije: nacija, narod, etničke grupe, nacionalni identitet • Istorija nacionalizma • Teorije nacionalizma • Većine, manjine i nacionalna država • Nacije, nacionalizam u istočnoj i jugoistočnoj Evropi • Institucionalni dizajn: očuvanje i promena etničkog i nacionalnog identiteta

3. Nacionalizam i studije nacionalizma • Studije nacionalizmasu nova tema • Interdisciplinarnosti (sociologija, istorija, političke nauke, socijalna psihologija, antropologija, itd.) • Različiti prilazi: kulturni identitet, etnički sukob, prava manjina • Različite definicije ključnih koncepata (nacija, nacionalizam)

4. Nacija Drugi (kolektivno) identiteti (pol, teritorije, društveno-ekonomski, religija) Subjektivnost naspram objektivnosti Etnicitet, narod i nacija Nacionalizam Razlikovati nacionalni identitet, ideologiju, pokret Kulturna naspram političke dimenzije Nacionalizam naspram patriotizma Definisanje nacije i nacionalizma

5. Definicije Nacija • ‘postojanje nacije je svakodnevni referendum.’ Ernest Renan • ‘Nacija je jedna istorijska i čvrsta zajednica ljudi, građena na osnovi zajedničkog jezika, teritorije, ekonomskog života, i mentalnog sklopa koji se ispoljava u zajedničkoj kulturi.’ Josef Stalin • ‘Elementi solidarnosti, raznorodni u svojoj prirodi i poreklu, su deo nacionalnog osećanja’ Max Weber • ‘Narodnost predstavlja povezanost velikog broja individua iz srednje i niže klase vezanih za regionalne centre sa vodećim socijalnim grupama putem društvene komunikacije i ekonomskih odnosa.’ Karl Deutsch

6. Srodni koncepti • Rasa Kvazi-biološki koncept, veće grupe od nacije, ali su veće i osnovne razlike između grupa (rasa) • Religija Univerzalan koncept, članstvo otvoreno za sve • Etnicitet Često greškom izjednačen sa nacijom, definisan kao ‘natporodica’, isto poreklo, često manje izraženi politički ciljevi i slabija kulturna svest • Narod Može da podrazumeva kolektivno članstvo jedne nacije ili da obuhvata građane jedne države, prema tome šira definicija • Manjina Vezani koncept, svaka nacija ili etnička grupa može biti manjina ili većina u jednoj političkoj zajednici (država ili region)

7. Granice “...etnička granica definiše grupe, a ne kulturne tvorevine koje nastaju unutar grupe” Frederik Barth etnocentrizam stereotipi i mitologija otvorenost i zatvorenost grupe i njene granice sličnosti između dveju različitih graničnih grupa su često veće, nego njihove sličnosti u odnosu na sopstveni centar Fleksibilnost Granice između nacionalnih identiteta mogu biti fleksibilne Stavovi prema i uzajamno sa drugim nacionalnim identitetima su fleksibilni i promenljivi Individualni odnosi prema nacionalnom identitetu su promenljivi Značaj nacionalnog identiteta se razlikuje od drugih kolektivnih i individualnih identiteta i podložan je promenama Granice i fleksibilnost nacionalnog identiteta

8. Nacionalni pokret. Nacionalizam kao društveni fenomen Faze u razvoju nacionalizma malih istočno- evropskih nacija: Faza A: naučni interes, bez masovne podrške, nacionalistička motivacija za naučna istraživanja Faza B: popularizacija naučnog istraživanja, intelektualna elita kao nosilac nacionalnog pokreta Faza C: nacionalni pokret prerasta u masovni pokret i dobija političku relevantnost Miroslav Hroch, Social Preconditions of National Revival in Europe

9. Racionalniizbor (Rational Choice) raspodela resursa (posebno kada se smanjuje količina ukupnih resursa) lična korist (novčana sredstva, prestiž) Manipulacija elita mobilizacija nacionalizma iz lične koristi kontrola širenja nacionalizma Emocionalni razlozi solidarnost mit zajedničkog porekla mit podeljene sudbine simboli etničko nasilje ozlojeđenost mržnja strah bes Zašto učestvovati u nacionalnom pokretu i/ili etničkom konfliktu?

10. Istorija nacionalizma • Nacionalizam je moderan pojam (nasuprot tvrdnjama primordijalista i nacionalista, izmišljanje tradicije) • Početak kraj 18. veka, početak 19. veka (francuska i američka revolucija, reakcija na okupacije Napoleonske armije u Italiji i Nemačkoj) • Revolucionaran (protiv starog režima ili ‘strane’ okupacije) • Neo-klasičan (povratak grčke demokratije i rimske republike), kasnije romantična tradicija nacionalizma

11. Masovna mobilizacija i nacionalizam. Prvi svetski rat je bio prvi masovni i ideološki rat • Rasizam i nacionalizam. Pojavljivanje organskog nacionalizma • nacionalizam naspram kolonijalizma u tzv. trećom svetu • komunizam i nacionalizam • Uspon nacionalizma od 60ih godina. • Regionalni nacionalizam u Zapadnoj Evropi (npr.Baski, Belgija) • Post-komunistički nacionalizam • Etnički nacionalizam u Africi i Aziji

12. Modernizam i nacionalizam Jezik i kultura • Uspon modernih jezika i vernakularne kulture • Opadanje moći apsolutističkih vladara • Štampanje i pojavljivanje novina i knjiga Benedict Anderson, Imagined Communities (Nacija : zamišljena zajednica) Obrazovanje i država • Značaj obrazovanja • Proširenje birokratije • Industrijalizacija i modernizacija zahtevaju naciju (mobilnost) Ernest Gellner, Nations and Nationalism (Nacije i nacionalizam) • Značaj opšte vojne obaveze

13. građanski nacionalizam Polazi od starih država, država gradi naciju od stanovnika (Eugene Weber: transformacija od seljaka do Francuza) Inkluzivan (na osnovu teritorije) Država je glavni akter Nadovezuje se na raniji nacionalizam u Zapadnoj Evropi etnički nacionalizam Polazi od nacije bez države, tražeći državu za naciju (Nemačka, Italija) ekskluzivan (na osnovnu etniciteta) Motivisan od grupe koja je protiv postojećedržave Nadovezuje se na kasni i istočni nacionalizam Dve vrste nacionalizma: etnički i građanski nacionalizam

14. Kritika razlika između etničkog i građanskog nacionalizma • Razlikesu veštačke (oba su idealno-tipska) • Normativna dimenzija (dobar i loš nacionalizam) • Ne može se razlikovati istočni i zapadni tip (Irska) • Kako građanski nacionalizam definiše naciju? Nemogućnost neutralnog i inkluzivnog nacionalizma

15. Većine, manjine i nacionalne države Načelno ne poklapanje države i nacije (UN bi morale da se zovu Ujedinjene države) Iako sebe smatraju nacionalnim državama, većina država to nije (1971: 9,1% nacionalnih država, 18.9% većinu od 90% i više, 18.9% većinu od 75 do 89%, 23.5% većinu od 50 do 74%, 29.5% većinu manje od 50%) Rezultat je marginalizacija manjina Nepravda proceduralne demokratije u podeljenim multinacionalnim državama

16. Nacionalizam u centralnoj i jugoistočnoj Evropi • Nacije u centralnoj i jugoistočnoj Evropi baziraju uglavnom na etničkom koncept nacija • Nacionalizam postojao i pod komunizmom (nije bilo zamrzavanja tokom komunizma) • Uspon nacionalizma 80ih i 90ih godina.

17. Razlozi za uspon nacionalizma • Komunizam kao vladajuća ideologija gubi značaj • Opadanje prinudne moći autoritarnog sistema • Ekonomska i društvena kriza rezultirali su u borbi za raspodelu resursa • Odsustvo jake alternativne ideologije u opoziciji (liberalna demokratija)

18. Ciljevi oživljavanja nacionalizma Protiv strane okupacije: u post-Sovjetskim zemljama (Mađarska, Poljska, Baltičke zemlje) Evropeizacija : ‘Povratak u Evropu’ Demokratizacija i ekonomske reforme Protiv postojećih institucija: diskusija o konfederaciji naspram centralizaciji u Jugoslaviji Protiv pojedinih elita: nelegitimne i nereprezentativne političke elite Protiv drugih nacija i manjina: smatrane pretnjom ili privilegovanim

19. Razlozi za razlike u usponu nacionalizma u centralnoj i jugoistočnoj Evropi Strukturalni razlozi • postojanje manjina i multinacionalnih država • strukturalne nejednakosti • delimična i nedovršena modernizacija Institucionalni razlozi • struktura države - priroda savezne države u kojoj su etničke grupe institucionalno zastupljene • perceptivna i realna nepravda u institucijama države Istorijski razlozi • etničko nasilje u prošlosti • nerazjašnjena prošlost (neizvršeno pomirenje) Kulturni razlozi • konfliktni odnosi između nacija • ‘ancient ethnic conflicts’ (stari etnički sukobi) Ličnosti • karakter i ličnost političkih vođa

20. Institucionalni dizajn • U multietničkom i multinacionalnom okruženju nacionalna država je neprikladna • Opcije: • Neutralnost države: bez dominante nacije, eliminisanje formalne i neformalne diskriminacije • Priznavanje različitosti: prava manjina, autonomija (teritorijalna i kulturna), federalizam, podela vlasti Neutralnost često nije moguća zbog čega prirodne predrasude prema manjinama opstaju. Potrebne su inkluzivne institucije i potrebno je obratiti pažnju na socijalne i ekonomske uzroke nacionalizma