Podstawy receptury kosmetycznej (PRK)

1. Podstawy receptury kosmetycznej (PRK) Dla zrozumienia wykładu PRK konieczne jest korzystanie z wykładów z chemii kosmetycznej, gdzie podane są wzory związków chemicznych stosowanych w kosmetykach. Wykład jest wspomagany następującymi podręcznikami: Alicja Marzec „Chemia kosmetyków”, wyd. Dom Organizatora,Toruń 2005, ISBN 83-7285-069-0 Władysław Brud, Ryszard Glinka „Technologia kosmetyków”, Łódź 2001, ISBN 83-906839-7-0 Janina Marcinkiewicz-Salmonowiczowa „Zarys chemii i technologii kosmetyków’, skrypt Politechniki Gdańskiej , Gdańsk 1995 Wiesław Malinka „Zarys chemii kosmetycznej”, Wolumed, Wrocław 1999, ISBN 83-87804-05-3

2. 1. Technologia perfumerii Technologia perfumerii obejmuje dwa zagadnienia; technologię wytwarzania kompozycji zapachowych przeznaczanych do nadawania zapachu innym wyrobom oraz technologii wyrobów perfumeryjnych przeznaczonych do nadawania zapachu ciału człowieka. Wyroby perfumeryjne to te kosmetyki, których głównym lub jedynym zadaniem jest nadanie skórze lub otoczeniu człowieka zapachu charakterystycznego dla zawartej w nim kompozycji zapachowej tzn. perfumy alkoholowe , olejowe, w kremie lub w sztyfcie, wody toaletowe, saszetki, pomady, olejki zapachowe, płyny i proszki do kąpieli, odświeżacze powietrza itp. Kompozycja zapachowa to mieszanina naturalnych i syntetycznych substancji zapachowych dobranych tak, by środek zapachowy był odpowiednio lotny, trwały i bezpieczny dla skóry.

3. Składniki kompozycji zapachowych Szacuje się, że składników zapachowych jest ponad 4 tysiące. Ich liczba nie jest znana, bo syntezuje się nowe i jest to utrzymywane w tajemnicy przez producentów. Ponadto stosuje się mieszanki o składzie utrzymywanym w tajemnicy ze względu na fakt, że jest to rynek bardzo konkurencyjny. Analizy składu są możliwe i łatwe. Tajemnica kosmetyku leży jednak w procedurze otrzymywania. Składniki zapachowe klasyfikuje się według źródeł pochodzenia: Składniki kompozycji zapachowych naturalne substancje zapachowe roślinne: olejki eteryczne (a), konkrety (b), absoluty (c), żywice (d), pomady (e), izolaty (f) naturalne substancje zapachowe zwierzęce: nastawy (g), tinktury (h), ekstrakty (j) syntetyczne substancje zapachowe PN-A-86947

4. (a) Olejek eteryczny (essentials oil, huile essentielle) – otrzymywany z roślin przez destylacje z parą wodną lub z wodą, wytłaczany lub destylowany na sucho. Wodny roztwór po destylacji wodnej nazywa się wodą aromatyczną (różana, lawendowa, neroli). (b) Konkret to ekstrakt ze świeżej rośliny niewodnym rozpuszczalnikiem, który potem jest odparowany (konkret różany, fiołkowy, lawendy) (c) Absolut to produkt obróbki konkretu (ekstrakcja alkoholem, filtracja i odparowanie alkoholu) (d) Żywice (resinoidy) to ekstrakty suchego surowca roślinnego niepolarnym rozpuszczalnikiem (e) Pomady to olejowe ekstrakty kwiatów (na zimno lub gorąco); chemicznie są to tłuszcze (f) pojedyncze składniki izolowane drogą destylacji (np. eugenol z olejku goździkowego) (g) nastawa (patrz tinktura) otrzymana przez macerację na mokro (tinktura waniliowa, bobu tonka) (h) tinktura lub nalewka to roztwór otrzymany przez macerację surowca w obecności rozpuszczalnika (zwykle alkoholu)

5. Do produkcji tych surowców używa się następujących części roślin: Całe rośliny (bazylia, lawenda, mięta, rozmaryn) Kwiaty (neroli – kwiat pomarańczy, róży, ylang-ylang) Pąki kwiatowe (goździk) Liście (cynamon, drzewo herbaciane, eukaliptus, petigrain – pomarańcza) Kora (cynamon) Drewno (cedr, drzewo różane, sandał) Cetyna (igły z gałązkami – kosodrzewina, pumil, sosna, tuja) Korzenie i kłącza (arcydzięgiel, imbir, irys, lubczyk, wetiwer) Owoce, nasiona (anyżek, gałka muszkatułowa, jałowiec, koper, pieprz) Skórka owoców (bergamota, cytryna, grapefruit, mandarynka, pamarańcza)

6. W przeszłości stosowanosurowce pochodzenia zwierzęcego. Ambra– wydzielina żołądka wieloryba w postaci nalewki alkoholowej Piżmo– wydzielina gruczołów jeleni w postaci rozcieńczonej tinktury Cywet– wydzielina kotów etiopskich, używany w formie absolutu Castoreum– wydzielina bobrów

7. Syntetyczne środki zapachoweto wiele różnych związków: Przykłady Węglowodory aromatyczne (difenylometan), chlorowcopochodne (-bromostyren), alkohole alifatyczne (n-undekanol), alkohole aromatyczne (-fenyloetylowy), aldehydy alifatyczne (metylo-n-nonylooctowy, MNA), aldehydy aromatyczne (amylocynamonowy), ketony alifatyczne (etylo-n-amylowy), ketony aromatyczne (p-metoksyacetofenon), acetale (dwumetylowy acetal aldehydu fenylooctowego, PADMA), estry alifatyczne (octan izobutylu), estry aromatyczne (salicylan benzylu), laktony (γ-n-undekalakton), etery i fenole (eter etylowy -naftolu (bromelia), 1-propenylo-4-metoksybenzen), związki wielofunkcyjne (aldehyd 3-etoksy-4-hydroksybenzoesowy (etylowanilina), 2,6-dimetylo-2-hydroksy-oktanal-8 (hydroksycytronellal)), terpeny (mirce, limonen, cytral, octan linalilu), piżma (muskon, egzaltolid, fantolid, androsten-16-ol-3) i inne.

8. Typy kompozycji zapachowych(w zależności od zastosowania): Perfumeryjne, kosmetyczne, toaletowe, szamponowe, mydlarskie, chemii gospodarczej, techniczne. Zawartość kompozycji zapachowych i rodzaj alkoholu w wyrobach perfumeryjnych

9. Zawartość kompozycji zapachowych w wyrobach perfumeryjnych w aerozolu

10. Zawartość olejków eterycznych w różnych typach wyrobów

11. 2. Technologia toników, lotionów, mleczek i maseczek 2.1. Toniki i lotiony Toniki i lotiony są to klarowne roztwory do zmywania i odświeżania skóry. Pierwowzorem ich były wody kwiatowe i kolońskie. Toniki mają jednak charakter pielęgnacyjny. Są silnie perfumowane. Toniki służą do wtórnego oczyszczania skóry. Usuwa się nimi rozpuszczalne w wodzie zanieczyszczenia. Stosuje się je po uzyciu środków oczyszczających opartych na olejach (np. po demakijażu) a przed nałożeniem kremu, w celu oczyszczenia i nawilżenia skóry. Toniki dobiera się w zależności od rodzaju skóry.

12. Rozpuszczalniki toników to głównie woda i alkohol (do 25% - etanol i/lub izopropanol – ten drugi ma lepsze właściwości dezynfekujące i lepiej rozpuszcza tłuszcze). Toniki zawierają też środki powierzchniowo-czynne i środki wtórnie natłuszczające jak oksymetylenowane monoglicerydy i pochodne lanoliny. Innymi składnikami ważnymi są środki nawilżające: gliceryna, glikole, pochodne glukozy, sole aminokwasów, hydrolizaty protein. Do cery tłustej i porowatej stosuje się substancje ściągające (adstringenty), jak np. ekstrakty z hamamelisu lub sole glinu. Odczyn toników: obojętny lub słabo kwaśny. Do cery suchej nie powinno się stosować alkoholi, które z drugiej strony są koniecznymi rozpuszczalnikami dla kompozycji zapachowych, więc w konsekwencji toniki do cery suchej są zwykle bezzapachowe.

13. Przykłady receptur: • P.2.1. Tonik dla cery normalnej • alkohol 15 • gliceryna 3 • wyciąg rumiankowy 10 • kwas cytrynowy 0,05 • woda różana 30 • woda ad 100 • Opis procedury: Zmieszać wyciąg rumiankowy z wodą różaną. Rozpuścić kwas cytrynowy w niewielkiej ilości wody i ten roztwór dodać do wyciągu rumiankowego z wodą różaną. Następnie dodać wodę i glicerynę. Całość wstrząsnąć.

14. P.2.1. Tonik dla cery normalnej • alkohol 15 • gliceryna 3 • wyciąg rumiankowy 10 • kwas cytrynowy 0,05 • woda różana 30 • woda ad 100 • Opis procedury: Zmieszać wyciąg rumiankowy z wodą różaną. Rozpuścić kwas cytrynowy w niewielkiej ilości wody i ten roztwór dodać do wyciągu rumiankowego z wodą różaną. Następnie dodać wodę i glicerynę. Całość wstrząsnąć.

15. P.2.3. Tonik do cery suchej, zwiotczałej • (tonik ogórkowy) • sok ogórkowy • alkohol • 2 łyżki gliceryny • Opis procedury: Sok ogórkowy zmieszać z równą ilością alkoholu i pozostawić na tydzień w zamkniętym szklanym naczyniu. Przecedzić i wycisnąć sok z miąższu, do całości cieczy dodać równą ilość destylowanej wody i 2 łyżki gliceryny.

16. P.2.4. Lotion ściągający do cery tłustej z łojotokiem • 0,25 litra spirytusu • 0,5 szklanki soku poziomkowego • 0,5 szklanki soku ogórkowego • Opis procedury: Soki zalać spirytusem i stosować do przemywania twarzy

17. P.2.5. Tonik do cery tłustej • Alkohol 20,0 • Gliceryna 2,0 • Wyciąg z melisy 10,0 • Ałun glinowo-potasowy • Kwas cytrynowy 0,1 • Woda lawendowa 20,0 • Woda destylowana ad 100 • Opis procedury: Rozpuścić ałun glinowo-potasowy i kwas cytrynowy w niewielkiej ilości ciepłej wody i dodać wyciąg z melisy. Wodę lawendową rozcieńczyć alkoholem i dodać do pierwszego roztworu, po czym uzupełnić wodą destylowaną.

18. 2.2. Wody to twarzy Wody do twarzy i lotiony bezalkoholowe odświeżają, ożywiają i stymulują gojenie się skóry. Można je szybko przygotować z surowców roślinnych (soki z marchwi, świeżych ogórków, truskawek, pomidorów lub ogórków – do cery tłustej) i zwierzęcych (maślanka – do cery suchej). Dodatek ziół zapewnia długotrwałe działanie.

19. Przykład receptury: • P.2.6. Płyn rumiankowo-ogórkowy zmiękczający • i wygładzający • 75 ml naparu z kwiatów rumianku • 350 g świeżego ogórka • 6 łyżeczek gliceryny • Opis procedury: Wycisnąć sok z pokrojonego w plasterki ogórka. Ciepły napar z rumianku zmieszać z gliceryną i połączyć z sokiem ogórkowym, mieszając. Przechowywać w obniżonej temperaturze (4°C)

20. 2.3. Płyny to twarzy Mleczka i śmietanki kosmetyczne oraz lotiony i toniki służą do demakijażu. Mleczka i śmietanki kosmetyczne stosowane są do cer suchej i normalnej, natomiast lotiony (zawierające alkohol) są przeznaczone dla cery tłustej. Wśród płynów do twarzy wyróżnia się płyny czyszczące (zmywające) oraz ściągające. Mleczka są emulsjami typu w/o lub o/w, dzięki temu składowi usuwają zanieczyszczenia rozpuszczalne w obu rozpuszczalnikach. Mleczka mają charakter obojętny, nie alkalizują skóry. Zawierają różne składniki pochodzenia roślinnego (wyciągi z rumianku, lipy, aloesu, nagietka, krwawnika, rdestu ptasiego) i wody kwiatowe (z kwiatów pomarańczy, róży, lawendy), środki ściągające, olejki eteryczne i alkohol.

21. Ogólnie płyny oczyszczające nazywa się tonikami. Zalicza się do nich także wody po goleniu. W skład toników wchodzą różne wyciągi z roślin; obok wymienionych używa się mięty (chłodzi i odkaża skórę), melisy, szałwii, macierzanki, rozmarynu. Do toników dodaje się oleje roślinne (awokadowy, lub woskowy olej jojoby) w celu wytworzenia emulsji. Jako zapachowe i lecznicze środki używa się wód aromatycznych: różanej (do cery suchej i normalnej), kamforowej (dla cery bladej, ziemistej i zmęczonej), lawendowo-rozmarynowej (dla cery tłustej o rozszerzonych porach), oczarowej (dla cery z rozszerzonymi żyłkami) oraz olejki eteryczne (różany, neroli, cytrusowy, herbaciany). Płyny ściągające (adstringent lotions) obecnie zawierają mniej niż 40% alkoholu. Ich odświeżający efekt daje 0,1-0,5% mentolu lub olejku miętowego. Dodaje się także składniki odkażające (kwas borny, cytrynowy, kamforę lub olejek drzewa herbacianego). Działanie ściągające uzyskuje się dzięki garbnikom z wyciągów roślinnych (kora i liście oczaru kanadyjskiego).

22. Dla cery suchej produkuje się płyny ściągające bez alkoholu; używa się roślinne wyciągi wodne lub olejowe: z rumianku, lipy, nagietka, kwiatów malwy, korzeni i liści prawoślazu, ziela skrzypu, rdestu ptasiego, liści rozmarynu, liści i kory oczaru). Szczególną pozycję zajmują ekstrakty z aloesu, które nawilżają i odżywiaja skórę. Emulsje i toniki z aloesem są szczególnie polecane po opalaniu i morskiej kąpieli.

23. 2.4. • Maseczki • Maseczki, w zależności od zastosowania, postaci i efektów można podzielić na następujące typy: • Maski-żele • Maski-kremy • Maski podwójne • Maski oczyszczające • Maski peel-off • Peelingi • Maski pianowe

24. Maski-żele oparte są na polimerach, które tworzą przezroczysty i elastyczny film na skórze. Maski takie przeciwdziałają odparowaniu wody z powierzchni skóry. Woda gromadzi się pod warstwą polimeru i uelastycznia skórę. Ponadto zawierają one szereg składników, których celem jest: kwas hialuronowy (czynnik nawilżający), wyciągi z ziół, alantoinę i olo-panthenol (substancje łagodzące). Maski-kremy są emulsjami typu w/o i mają strukturę kremu nocnego. Zawierają środki odżywcze i regenerujące. Są nimi zwykle suche ekstrakty roślinne, aminokwasy, oleje roślinne i witaminy. Pod maską temperatura skóry jest nieco podwyższona, co wywołuje lepsze ukrwienie i intensyfikację wymiany tlenowej. Maski takie można stosować także jako podkład pod makijaż. Stosuje się je głównie dla cery suchej (2-3 razy w tygodniu).

25. Maski podwójne stanowią połączenie żelu i kremu. Sa produkowane w tubach, zawierających oddzielne składniki, które mieszają się przy nakładaniu. Ich celem jest jednocześnie nawilżenie jak i natłuszczenie skóry. Aktywnymi składnikami są w nich kwas hialuronowy, mukopolisacharydy, proteiny zbożowe, a działanie regenerujące zapewniają wyciągi z migdałów lub rumianku. Można je stosować codziennie. Maski oczyszczające o konsystencji kremowej zawierają zwykle bentonit, kaolin, tlenek tytanu lub/i cynku, muły morskie i wyciągi ziołowe. Są szczególnie przydatne dla cery tłustej, ponieważ rozpuszczają i usuwają wydzielinę łojową, zwężają rozszerzone pory skóry i działają aseptycznie. Należy przy ich nakładaniu omijać okolice oczu i ust (cynk jest trujący).

26. Maski peel-off zawierają polimery o składzie tak dobranym aby po wyschnięciu utworzyć elastyczną błonę, która po usunięciu razem z obumarłymi warstwami naskórka i wydzielina łojową delikatnie usuwa zbędne zanieczyszczenia, eksponując świeżą skórę. Peeling-maski służą do głębokiego oczyszczenia skóry. Maski rozprowadza się pędzelkiem kolistymi ruchami i po zaschnięciu po 5 minutach usuwa się je zmywając ciepła przegotowaną wodą. W skład maski wchodzą cząstki kaolinu, polietylenu, celulozy, ziemi okrzemkowej lub mielonych pestek owoców (brzoskwinie, morele, migdały kasztany). Są to maski bardzo intensywnej kuracji i dlatego mogą być stosowane tylko do cery mniej wrażliwej. Maski pianowe są przeznaczone do szybkiego nawilżania skóry, poprzez spęcznienie komórek naskórka (po 2 minutach uzykuje się efekt wygładzenia skóry). Są to maseczki porannej kosmetyki, przed makijażem. Maseczki te zawierają witaminę E, kolagen, aloe vera, soki z owoców, wyciągi ziołowe, olejki eteryczne. Należy je stosować na skórę twarzy i dekoltu.

27. ZASADY STOSOWANIA MASECZEK • Surowce do maseczek muszą być świeże • Przed nałożeniem maseczki wskazane jest otwarcie porów skóry przez ogrzanie parą lub mokrym ręcznikiem (5 minut) • Z maseczką na twarzy należy całkowicie wyłączyć mimikę twarzy • Maseczki należy stosować wielokrotnie • Ciepłe maseczki należy zakryć suchym ręcznikiem umożliwiającym podtrzymanie temperatury maseczki • Przy stosowaniu maseczki ciepłej, nie wysychającej, na maseczkę należy położyć watę bawełnianą nasączoną oliwą • Przy nakładaniu maseczki koniecznie należy unikać kontaktu z oczami, nosem i ustami

28. Przykłady receptur: • P.2.7. Maseczka leczniczo-upiększająca • 1 łyżeczka siemienia lnianego • 1/2 łyżeczki ziela skrzypu • 1/2 łyżeczki ziela macierzanki • 1/2 łyżeczki korzenia żywokostu • 1/2 łyżeczki korzenia prawoślazu • 1/2 łyżeczki kwiatu chabru • 1/2 łyżeczki kwiatu nagietka • 1/2 łyżeczki nasienia kozieradki • 1/2 łyżeczki ziela bratka • 1/2 łyżeczki płatków kwiatu dzikiej róży • Opis procedury: Rozgotować nasiona lnu i dodać 3 łyżeczki otrąb pszennych i po dokładnym wymieszaniu dodawać po pół łyżeczki rozdrobnionych ziół. Ciepła papkę nakładać na twarz. Po 20 minutach zmyć naparem rumiankowym. Stosować raz w miesiącu (w wieku > 30 lat).

29. P.2.8. Maseczka do cery suchej 1 łyżka płatków owsianych 3 łyżki miodu Opis procedury: Płatki owsiane zemleć w maszynce do mięsa, zalać gorącym miodem i rozetrzeć na masę. Nałożyć na 15-20 minut, po czym zmyć ciepłą wodą.

30. 3. Technologia kremów i żeli kosmetycznych 3.1. Żele Żele są to niejednorodne mieszaniny ciała stałego zdyspergowanego w cieczy. Pomiędzy cząsteczkami fazy ciekłej i stałej występują oddziaływania (siły van der Waalsa lub wiązania wodorowe), które powodują, że w całej objętości żelu powstaje trójwymiarowa struktura, która jest ciałem stałym, ale elastycznym. Żele mogą być przezroczyste, mętne, mleczne, bezbarwne lub barwne.

31. Zdolność do tworzenia żeli mają koloidy liofilowe, których trwałość zależy od stopnia solwatacji (hydratacji). Żele otrzymywane z wody jako ośrodka dyspergujacego noszą nazwę hydrożeli, a otrzymywane z innych rozpuszczalników – nazwę organożeli. Zol to roztwór koloidalny – zawiesina ciała stałego w cieczy. Można go przeprowadzić w żel poprzez ochłodzenie. Znane są żele substancji nieorganicznych, np. bentonitu (magma), ale żele wielkocząsteczkowych substancji organicznych są stosowane powszechnie i określa się je mianem liożeli lub galaretek. Stężenie, przy którym następuje przekształcenie roztworu koloidalnego (zolu) w żel zależy od wielu czynników, ale dominuje powierzchnia styku między substancją zdyspergowaną a rozpuszczalnikiem.

32. Żele suche (kserożele). Mają postać proszku, ale otrzymuje się je przez częściowe odparowanie fazy dyspergującej, a powstałe ciało stałe ma charakter gąbki, której kanaliki wypełnione są rozpuszczalnikiem. Suchy żel można przeprowadzić łatwo w mokry (pęcznienie). Pęcznienie suchego żelu powoduje znaczne zwiększenie objętości. Tak zachowuje się np. skrobia ziemniaczana. Istnieją także suche żele nie zmieniające objętości podczas wchłaniania cieczy. Przykładem jest żel krzemionkowy, otrzymywany z kwasu krzemowego SiO2xnH2O. Suchy żel krzemionkowy jest bardzo higroskopijny i jest stosowany jako środek osuszający. Suche żele naturalne i półsyntetyczne (agar, skrobia, pektyny, żelatyna, pochodne celulozy (metyloceluloza i karboksymetyloceluloza) są wykorzystywane jako surowiec wyjściowy do otrzymywania roztworów koloidalnych i kleików (Mucilagines) a nawet półstałych liożeli plastycznych.

33. 3.1. Otrzymywanie i cechy liożeli Metoda otrzymywania liożeli polega na rozrzuceniu suchego żelu na powierzchni rozpuszczalnika (zwykle woda), ogrzaniu z ciągłym mieszaniem. Gdy otrzymuje się liożel z substancji o ograniczonym stopniu spęcznienia, to można użyć nadmiar rozpuszczalnika, ale po spęcznieniu żelu odstawia się mieszaninę do opadnięcia liożelu na dno, a nadmiar rozpuszczalnika zlewa się znad liożelu. Otrzymane żele pozostawia się na pewien czas, w celu uzyskania przez nie trwałości. Żele można przeprowadzić z powrotem w zol przez zwykłe rozcieńczenie lub ogrzanie. Proces ten, nazywany synerezą zachodzi tylko wtedy, gdy liożel zawiera mniej niż 10% fazy rozproszonej. Synereza może przebiegać samorzutnie, w wyniku przemian chemicznych podczas starzenia.

34. Istnieją żele sprężyste (odkształcające się odwracalnie pod wpływem przyłożonej siły) oraz żele plastyczne (odkształcające się nieodwracalnie), oraz takie, które wykazują zjawisko tiksotropii (przemiany żelu w zol pod wpływem bodźca mechanicznego – wstrząsanie lub mieszanie). • Przykłady receptur: • P.3.1. Żel do włosów z ekstraktem fiołka • Nipagina M • Poliquaterium-10 • Kwas mlekowy • Olej rycynowy • Baza zapachowa • Ekstrakt fiołka • Opis procedury: Ogrzać wodę, dodać Niapaginę i Poliquaterium i mieszać do konsystencji żelu. Dodać kwas mlekowy i olej rycynowy podczas mieszania. Zmieszać środki zapachowe i dodać do całości.

35. 3.2. Rodzaje kremów i charakterystyka Kremy oczyszczające (cleaning cream) wywodzą się z koldkremów. Koldkrem składa się z różnych proporcji wosku, olejku migdałowego, boraksu i olbrotu. Jest stosowany do oczyszczania i odżywiania. Jako odżywka jest wklepywany w skórę, co zapewnia długotrwałe działanie. Kremy te zawierają tłuszcze roślinne. Obecnie stosuje się emulsje o/w lub w/o, jako mleczka lub śmietanki. Ich funkcją jest usuwanie resztek makijażu, łoju skórnego i zanieczyszczeń zewnętrznych (kurz). Kremy takie zastępują mydła dla skóry wrażliwej na mydła (wysokie pH). pH tych kremów wynosi 5.5, co jest naturalne dla skóry.

36. Kremy odżywcze i zmiękczającemają różne określenia: kremy odżywcze (skin foods, nutritive cream), kremy nocne (night cream), kremy wygładzające (lubricating cream), kremy zmiękczające (emolient cream). Z założenia są stosowane na noc. Zapobiegają utracie wody, odnawiają i odżywiają naskórek. Są one zwykle emulsjami w/o z dużą zawartością oleju, stałe lub miękkie. Emulsja jest stabilizowana cholesterolem lub lecytyną. Składniki aktywne to: witaminy, aminokwasy, fitohormony (z roślin), pszczele mleczko, ekstrakty z glonów. Zwykle jest w nich także obecny kwas γ-linolenowy (z oleju wiesiołkowego, z ogórecznika, lub z grzybów hodowanych biotechnologicznie). Ostatnio intensywnie bada się naturalny czynnik nawilżający (NMF), który jest uwalniany z jąder komórek w trakcie rogowacenia komórek naskórka. Skład jego nie jest znany, ale wiadomo, że w w skład NMF wchodzą: aminokwasy (40%), kwas piroglutaminowy (PGA, 12%), mocznik (7%), kwas moczowy, glikozoamina, kreatynina, sód, wapń, potas, magnez, fosforany, chlorki, mleczany, cytryniany, mrówczany i niezidentyfikowane substancje w śladowych ilościach. Większość tych składników jest zawarta w kremach odżywczych.

37. Ostatnio stosuje się oleje z Avocado, kiełków pszenicy i tłuszcz z jojoby i lanolinę. Aktywnym składnikiem jojoby jest skwalen. Skwalen jest jednak nietrwały i dlatego używa się skwaleny modyfikowane chemicznie. Skwalen i jego pochodne przyspieszają przenikanie substancji lipofilowych przez warstwę rogową oraz przez mieszki włosowe i gruczoły łojowe. Ogromny wpływ na elastyczność skóry maja włókna kolagenowe, które stanowią ok. 72% suchej masy skóry właściwej. Są one zbudowane z niejednorodnego białka – kolagenu, którego głównym składnikiem jest aminokwas hydroksyprolina. Ponadto drugim składnikiem decydującym o elastyczności skóry są włókna sprężyste. Przestrzeń pomiędzy nimi jest wypełniona substancją zawierającą mukopolisacharydy, a najważniejszym z nich jest kwas hialuronowy. Wobec powyższego istotnymi składnikami kremów są kolagen i elastyna oraz kwas hialuronowy. Istotnymi składnikami są również -hydroksykwasy (mlekowy, jabłkowy, cytrynowy, glikolowy), które przyspieszają regenerację naskórka.

38. Kremy regenerujące (regenerative cream) i przeciwzmarszczkowe (antirides creams) mają na celu głębokie wniknięcie składników do wnętrza skóry i wywołanie naturalnych fizjologicznych procesów regeneracji naskórka; produkcji kolagenu i elastyny. Wśród aktywnych składników stosowanych ostatnio są: kwasy nukleinowe; DNA i RNA (Yves Rocher i Edelle); glutation (zmiatacz rodników); witamina A (retinol), E i B6; koenzym Q10 (antyutleniacz); biokonjugat kolagenu i kwasów tłuszczowych (ten biokonjugat jest zarówno hydrofilowy jak i lipofilowy), liposomy (wspomagają wnikanie białek), elastyna, ciekłe kryształy zawierające witaminy A i E.

39. Kremy dzienne (day cream): krem matowy – szybko wchłaniający się krem ochronny, nadaje skórze matowość, chroni przed wiatrem i pyłem krem podkład – stosowany pod makijaż, głównym składnikiem są emulsje kwasu steraynowego; mogą zawierać także czynniki nawadniające i koloryzujące (3-10% barwników) Kremy nawilżające (moisturizers) – zawierają składniki nawilżające skórę oraz tworzące nieprzepuszczalne bariery, która zapobiegają parowaniu (woski, węglowodory, wazelina, olej parafinowy, oleje silikonowe, olbrot i wosk pszczeli, alkohol cetylowy, i wnikające głębiej w skórę: lanolina, sterole, estry: mirystyniany, palmityniany, linoleniany, lecytyna, skwalen i skwalan). Środki wiążące wodę zewnętrzną (higroskopijne) to: gliceryna i glikole: etylenowy i propylenowy, sorbitol, oraz NMF. Kremy ochronne(protective cream) – chronią skórę, w zależności od składu przed: wodą, tłuszczami, promieniowaniem (zwykle są to kremy ochronne do rąk)

40. 4. Technologia szamponów i odżywek do włosów Mydła są znane od bardzo dawna; opierały się one na solach sodowych kwasów tłuszczowych pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego i były otrzymywane przez gotowanie (ważenie) tłuszczów z ługiem sodowym (NaOH), z dodatkami: kalafonią i krzemianami. Po odparowaniu wody i oddzieleniu gliceryny, do suchego, surowego, rozdrobnionego mydła dodawano środki zapachowe i prasowano je w kostki (peloteza). Obecnie klasyczna receptura mydła toaletowego zawiera następujące składniki:

41. Przykład receptury: P.4.1. Mydło toaletowe Mydło sodowe z kwasów tłuszczowych łoju ok. 60% Mydło sodowe z oleju kokosowego 10-27% Chlorek sodu 0,5% Substancje kompleksujące 0,3% Preciwutleniacze 0,1% Kompozycja zapachowa 0,5-2,0% Barwniki 0,1% Inne dodatki i woda add 100%

42. Mydła są miękkie, gdy jest duża zawartość oleju kokosowego (lub innych surowców roślinnych: oleju palmowego, z oliwek, sojowego). Rola przeciwutleniacza (palmitynian askorbylu, wit. E, BHT). Kompleksony dodaje się celem wiązania jonów metali przejściowych, które katalizują procesy autooksydacji. Rolą innych dodatków jest zapobieganie odtłuszczeniu skóry; stosuje się w tym celu kwasy tłuszczowe, alkohole tłuszczowe, lecytynę, oleje roślinne. W mydłach leczniczych znajdują się inne substancje, np. dezynfekujące, przeciwgrzybiczne, przeciwpotowe, dezodorujące, nawilżające. Mydła przezroczyste na etapie produkcji mają dodawane glicerynę, sorbitol, cukier lub etanol.

43. Obecnie produkuje się mydła zawierające inne środki obniżające napięcie powierzchniowe (detergenty), jak pochodne trójetanoloaminy. Typowa procedura mydła zawierającego detergenty jest podana poniżej. P.4.2. Mydło syntetyczne Sól sodowa siarczanowanych kwasów tłuszczowych ok. 30% Sól sodowa izotionianu kwasów tłuszczowych ok. 15% Sól sodowa monoestru kwasu sulfobursztynowego ok. 10% Alkohole tłuszczowe ok. 10% Kwasy tłuszczowe ok. 10% Skrobia ok. 10% Kompozycja zapachowa ok. 1% Dodatki specjalne, barwniki, woda add 100%

44. P.4.3. Mydło płynne Glikol propylenowy 4% Wodorotlenek potasu 3% Fenyloetanol 0,3% Polioksymetylenowany monosteearynian 1% Laurylosiarczan sodowy 10% Kwasy tłuszczowe oleju kokosowego 10% Woda add 100%

45. Żele są stosowane coraz częściej. W ich skład wchodzą głównie detergenty syntetyczne. P.4.4. Żel pod prysznic Sulfobursztynian disodowy 17,3% C8-10­ Betaina 17% Poliglikozyd laurylowy 14% Ester eteru poliglikolokokosowego i gliceryny 5% Kompozycja zapachowa 0,1% Woda add 100%

46. Preparaty do kąpieli (sole i proszki, tabletki i gałki, olejki, emulsje i mleczka, płyny i żele) zawierają głównie środki zapachowe oraz pieniące, środki natłuszczające (oleje roslinne, awokado, jojoba i lanolinę kosmetyczną) i nawilżające. Przykłady receptur: P.4.5. Sól do kąpieli Chlorek sodu 87% Siarczan sodu 4% 5% roztwór akoholowy mocznika 3% Glikol dwupropylenowy 3% Kompozycja zapachowa 4%

47. P.4.6. Sól do kąpieli pieniąca Chlorek sodu 83% Siarczan sodu 2% Laurynosiarczan sodowy 10% Kompozycja zapachowa 5% P.4.7. Olejek pływający (nierozpuszczalny) – daje efekt natłuszczenia ciała Lanolina 8% Olej mineralny lub roślinny 30% Mirystynian izopropylu 53% PEG-40 oleinian sorbitanu 2% Mleczan alkoholi C12-15 2% Kompozycja zapachowa 5%

48. P.4.8. Olejek rozpuszczalny – z solubilizatorem (środek powierzchniowo-czynny) Olej mineralny lub roślinny 65% Mirystynian izopropylu 20% Eter PPG-15 stearylowy 10% Kompozycja zapachowa 5% P.4.9. Pieniący płyn do kąpieli Siarczan sodowy eteru laurylowego 16% Dwuetanoloamid kwasów tłuszczowych oleju kokosowego 3% Ester poliglikolowy kwasów tłuszczowych 3% Kompozycja zapachowa 1% Konserwanty, kwas cytrynowy, chlorek sodu, woda add 100%

49. 5. Technologia dezodorantów i pudrów Rolą dezodorantów jest zmniejszenie ilości potu oraz usunięcie zapachu, który jest następstwem bakteryjnego rozkładu potu. Stosuje się garbniki (adstringenty z kory dębowej, szałwii, tymianku, rozmarynu) lub związki glinu. Adstringenty ściągają skórę i zmniejszają pocenie. Bakterie są zwalczane przez środki bakteriobójcze. Dezodoranty są produkowane jako płyny, sztyfty i aerozole.

50. 5.1. Aerozole Propelent jest nośnym gazem: używane są: podtlenek azotu, dwutlenek węgla, azot, argon i butan. Dawniej stosowano także freony (chlorowe i fluorowe pochodne metanu lub etanu – obecnie zabronione, bo reagują z ozonem). W skład preparatów wchodzą skroplone propelenty oraz sole metali z niższymi kwasami tłuszczowymi lub kwasy tłuszczowe. Związki czynne w aerozolach przygotowywane są w następujących postaciach: a. jako związki niskocząsteczkowe, utrzymujące się długi czas w powietrzu (dezodoranty powietrza) b. do stosowania na powierzchnię skóry (np. lakiery do włosów) c. w postaci piany (dezodoranty do ciała), w których propelent jest częściowo zemulgowany z aktywnym składnikiem d. w postaci niezmienionego produktu (pudry w aerozolu, w opakowaniach pod ciśnieniem)