FAS

1. FAS Płodowy Zespół Alkoholowy (FetalAlcoholSyndrome)

2. FAS/ FAE - definicja • Termin FAS to określenie szkód zdrowotnych, szczególnie dotyczących układu nerwowego, odmienności w budowie ciała oraz zaburzeń w funkcjonowaniu, występujących u dzieci narażonych w życiu płodowym na działanie alkoholu. • 1973 rok – rozpoznanie przyczyny opóźnienia rozwoju umysłowego u dzieci, których matki piły alkohol w ciąży.

3. FAS/ FAE - definicja • Dzieci, które nie posiadają pełnoobjawowego FAS, ale w życiu płodowym były narażone na działanie alkoholu są diagnozowane jako osoby obarczone Fetal Alkohol Effects (FAE). Mogą one charakteryzować się normalnym wzrostem, wyglądem, ich rozwój umysłowy może mieścić się w normie, jednak tak samo jak dzieci z FAS mogą mieć problemy z zachowaniem, nauką i rozumowaniem.

4. Medyczna diagnoza FAS • Cztery podstawowe kryteria: • udokumentowane picie alkoholu przez ciężarną, • przed- i pourodzeniowy deficyt wzrostu, wagi ciała i obwodu głowy, • uszkodzenie OUN, które wyraża się jako upośledzenie funkcji fizycznych, intelektualnych i społecznych, • zespół fizycznych anomalii – deformacje budowy twarzy, kończyn oraz wady narządów wewnętrznych.

5. Zagrożenia związane z używaniemalkoholu w czasie ciąży • Alkohol bardzo łatwo przenika przez łożysko, dostając się do krwiobiegu dziecka. Po upływie 40 do 60 minut od spożycia alkoholu przez matkę, jego stężenie w krwiobiegu płodu jest równe stężeniu alkoholu we krwi matki. • Alkohol krąży po całym organizmie dziecka, prowadząc do powstania wielu defektów. Uszkadza on głównenarządy (w szczególności mózg) oraz zaburza liczne procesy neuro- i biochemiczne prowadząc do większych uszkodzeń embrionu i płodu niż używanie jakichkolwiek narkotyków.

6. Zagrożenia związane z używaniemalkoholu w czasie ciąży Spożycie alkoholu w I trymestrze ciąży: • uszkadza mózg, • osłabia rozwój komórek, • atakuje główne organy płodu takie jak serce czy nerki, • prowadzi do deformacji twarzy, • powoduje poronienia.

7. Zagrożenia związane z używaniemalkoholu w czasie ciąży Spożycie alkoholu w II trymestrze ciąży: • osłabia rozwój mózgu, • powoduje poronienia zagrażające życiu matki, • uszkadza mięśnie, skórę, gruczoły, kości i zęby. Spożycie alkoholu w III trymestrze ciąży: • osłabia rozwój mózgu i płuc, • prowadzi do zaburzenia rozwoju wzrostu.

8. FAS/FAE jest jednostka chorobową w 100% możliwą do uniknięcia. Wystarczy, że kobieta w ciąży powstrzyma się od picia alkoholu w każdej, nawet niewielkiej ilości.

9. Cechy dysmorficzne twarzy dziecka z FAS • skrócone szpary powiekowe, • szeroko rozstawione oczodoły, • szeroka nasada nosa, • brak rynienki podnosowej, • krótki, zadarty nos, • brak czerwieni wargowej – szczególnie wargi górnej, • spłaszczona środkowa część twarzy, • słabo rozwinięta żuchwa, • nisko osadzone małżowiny uszne, • opadające powieki.

10. Cechy dysmorficzne twarzy dziecka z FAS

11. Dzieci z FAS

12. Zaburzenia funkcji poznawczych • rozpiętość ilorazu inteligencji – od 29 do 120 IQ, • problemy z zapamiętywaniem, • braki i zaburzenia myślenia przyczynowo-skutkowego, • brak zdolności uogólniania, • deficyty uwagi, • objawy nadpobudliwości, • trudności w planowaniu, przewidywaniu i wykonywaniu czynności.

13. Trudności emocjonalne • nietypowe reakcje na nieznane lub frustrujące sytuacje, • wycofanie lub agresja, • nadpobudliwość, wpadanie w furię, • depresja, • słaba zdolność osądzania sytuacji, • działanie pod wpływem impulsu, • łatwość ulegania sugestiom i namowom innych, • skłonność do kradzieży, • skłonność do kłamstwa,

14. Trudności emocjonalne • brak zdolności przewidywania i rozumienia konsekwencji swojego zachowania, • problemy z utrzymaniem lub nawiązaniem nowych znajomości, • nadmierna ufność nawet w stosunku do obcych, • upór, • skłonność do rutynowego i schematycznego działania, • mechaniczne naśladowanie zachowania innych, dosłowne, bezrefleksyjne i nieadekwatne cytowanie wypowiedzi innych osób.

15. Zaburzenia rozwoju fizycznego • podwyższony lub obniżony próg bólu, • nieodczuwanie głodu lub sytości, • nieodczuwanie ekstremalnych temperatur, • zaburzenia czucia głębokiego (nieodczuwanie bólu związanego z procesem chorobowym), • zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, • zaburzenia orientacji przestrzennej, • słaba kontrola równowagi, niezborność ruchów,

16. Zaburzenia rozwoju fizycznego • przetrwałe odruchy fizjologiczne i zaburzenia wzorców ruchowych (np. zaburzenia lateralizacji), • zaburzenia widzenia, • zaburzenia słyszenia i uwagi słuchowej, • osłabiony rozwój układu kostno-stawowego (skrzywienia kręgosłupa, skłonność do zwichnięć, płaskostopie), • mała wydolność wysiłkowa, • zaburzenia układu krążenia, • zaburzenia napadowe – drgawki.

17. Zaburzenia funkcjonowania dziecka z FASZaburzenia pierwotne Zaburzenia pierwotne wynikają z uszkodzenia mózgu, dotyczą nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego. Są to: • obniżone możliwości intelektualne (niepełnosprawność intelektualna diagnozowana u 50 % dzieci), • zaburzone funkcje pamięci, • brak umiejętności uogólniania, przewidywania i planowania,

18. Zaburzenia funkcjonowania dziecka z FASZaburzenia pierwotne • trudności z przewidywaniem konsekwencji własnych działań, • trudności w myśleniu abstrakcyjnym, • nadwrażliwość lub podwrażliwość dotykowa oraz podwrażliwośćproprioceptywna.

19. Zaburzenia funkcjonowania dziecka z FASZaburzenia wtórne Zaburzenia wtórne są skutkiem braku lub niewłaściwej opieki nad dzieckiem. Są to: • znużenie, zmęczenie, frustracja, niepokój, lęki, • sztywność zachowań, • bezradność i wycofanie, • niska samoocena i tendencja do izolowania się, • zachowania agresywne, konflikty z prawem, • kłopoty w szkole i w domu, trudności z podjęciem pracy i jej utrzymaniem, • depresja i inne zaburzenia psychiczne, • problemy z nadużywaniem alkoholu i narkotyków.

20. Umiejętności dzieci z FAS • dobra pamięć wzrokowa, • nauka przez doświadczanie, dotyk i obserwację, • uzdolnienia plastyczne, muzyczne i taneczne, • bogate słownictwo i obrazowe opowiadanie, • energia i upór w dążeniu do celu, • wrażliwość, troskliwość wobec młodszych i zwierząt, uprzejmość, lojalność, • umiejętność radzenia sobie z zajęciami konstruktorskimi i mechanicznymi, • spontaniczność / impulsywność, • bogata wyobraźnia.

21. Procesy SI u dzieci z FAS • Zmysł dotyku • nadwrażliwość (np. agresywna reakcja na zwykłe dotknięcie) lub podwrażliwość (np. brak reakcji na oparzenie), • Zmysł wzroku • rozproszenie uwagi lub przytłoczenie wywołane zbyt dużą ilością wrażeń wzrokowych, • ograniczone pole widzenia, trudności z wyłonieniem z tła obiektów znaczących.

22. Procesy SI u dzieci z FAS • Zmysł słuchu • nadwrażliwość na niektóre dźwięki, • niezdolność do właściwej selekcji bodźców słuchowych, • koncentracja na bodźcach „ciekawszych” lub „milszych”. • Zmysł smaku i zapachu • najczęściej podwrażliwość smakowa i zapachowa.

23. Procesy SI u dzieci z FAS • Zmysł orientacji przestrzennej i sprawność ruchowa • trudności ze skupieniem uwagi w czasie wykonywania czynności ruchowej lub gdy wokół jest ruch, • trudności z określeniem odległości dzielącej od obiektu, • trudności z oszacowaniem swojej siły.

24. Uczeń z FAS w szkoleobserwacja • O jakiej porze dnia dziecko jest najbardziej aktywne? • O jakiej porze dnia dziecko jest najmniej aktywne? • Jakie zachowania i umiejętności są najlepiej rozwinięte? • Które z czynności wykonywanych w klasie dają uczniowi najwięcej satysfakcji? • Które z trudności i ograniczeń dziecka stanowią szczególną przeszkodę?

25. Uczeń z FAS w szkoleobserwacja • Czy i jakie zajęcia mogą być realizowane w warunkach szkolnych? Które będą możliwe do przeprowadzenia wyłącznie „jeden na jeden”? • W jakim zakresie należy zmodyfikować program nauczania, aby był możliwy postęp? • Jaka jest pozycja ucznia w zespole rówieśników (obserwatora, „kozła ofiarnego”, prowodyra, przywódcy)? • Co (wydarzenia, działania) najbardziej niepokoi ucznia? Jak można mu pomóc w radzeniu sobie z takimi sytuacjami?

26. Uczeń z FAS w szkoleStrategie postępowania • Łagodzenie napięć i frustracji: • proste słownictwo (nie generalizuj), • krótkie polecenia, • polecenie w kilku małych krokach, • wizualne wskazówki połączone z gestem i mimiką, • przedstawienie etapów postępowania za pomocą ilustracji lub plakatów(PCS), • określone znaki do porozumiewania się z uczniem.

27. Uczeń z FAS w szkoleStrategie postępowania • Redukowanie nadmiaru bodźców: • odpowiednie miejsce, • uczenie utrzymywania porządku w miejscu pracy, • minimalizowanie bodźców rozpraszających, • słuchawki – ułatwienie docierania informacji werbalnych.

28. Uczeń z FAS w szkoleStrategie postępowania • Utrzymanie rutyny i struktury: • znajomość rozkładu dnia, tygodnia, miesiąca, • plan dnia z ilustracjami, • rutyna we wszystkim, • rozmowa przed wprowadzeniem zmian.

29. Uczeń z FAS w szkoleStrategie postępowania • Ograniczanie nadaktywności dziecka: • piłeczka do ściskania, kostka Rubika itp., • ćwiczenia ruchowe w czasie lekcji, zwłaszcza przed zajęciami wymagającymi skupienia uwagi, • fotel bujany lub obrotowy, • krótkie przerwy w czasie każdej lekcji, • sygnał informujący ucznia, że ma wrócić do ławki.

30. Uczeń z FAS w szkoleStrategie postępowania • Przygotowanie ucznia do przemieszczania się w szkole: • plan szkoły z zaznaczeniem koniecznych tras, • „opowiadania społeczne” jako modele działań, • rozmowy o trudnościach, • stworzenie możliwości wcześniejszego wyjścia z klasy (pod opieką), gdy na korytarzach jest spokojnie.

31. Uczeń z FAS w szkoleStrategie postępowania • Wybuchy agresji i złości u ucznia: • uważna obserwacja i ustalenie objawów poprzedzających wybuch złości, • usunięcie pozostałych uczniów z klasy, • rozmowa z uczniem po zajściu, omówienie innych możliwych sposobów reakcji, • bez: obwiniania, oskarżania, zawstydzania, pouczania, • przerwanie zabawy nacechowanej agresją, • ustalenie przyczyny wybuchu agresji, • odwołanie do uzgodnionego regulaminu.

32. Uczeń z FAS w szkoleStrategie postępowania • Rozwijanie atmosfery życzliwości i tolerancji: • rozmowa z uczniami o deficytach, chorobach i problemach, które dotyczą większości ludzi, • przedstawienie przez uczniów swoich silnych i słabych stron, uzdolnień i ograniczeń, • unikanie porównywania cech, zalet czy ograniczeń różnych uczniów w ich obecności, • zachęcanie, nagradzanie, wzmacnianie i szacunek wobec wszystkich uczniów.

33. Zaburzenia u dzieci z FASADHD • ograniczyć bodźce wzrokowe i słuchowe, • głos nauczyciela musi być silniejszy od odgłosów dobiegających z drugiego planu, • przeplatanie czynności stolikowych z aktywnością ruchową, • uczenie samokontroli, • uczenie wydawania sobie poleceń słownych: „Pierwszą rzeczą, jaką muszę zrobić, jest…”, „Zanim odpowiem, przemyślę to jeszcze raz”,

34. Zaburzenia u dzieci z FASADHD • konkretne wzmocnienia lub napomnienia (np. umówiony gest ręki), • natychmiastowe wyciąganie konsekwencji za niewłaściwe zachowanie, • odbieranie przywilejów zamiast kar czy ograniczeń, zapewnienie uczniowi miejsca, gdzie może się wyciszyć,

35. Zaburzenia u dzieci z FASADHD • wykorzystanie rytmicznych czynności – chóralne czytanie, sylabizowanie, śpiew wyhamowują bezładną aktywność, dają poczucie przynależności do grupy, • stworzenie sygnału – informacji o frustracji dziecka dla nauczyciela, • nauczanie wielozmysłowe, • liczne przerwy z możliwością aktywności ruchowej po wykonaniu poszczególnych zadań.

36. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia funkcjonowania społecznego • Cechy: • niedojrzałość społeczna, preferowanie towarzystwa dzieci młodszych, próby uzyskania akceptacji rówieśników: popisywanie się, zachowania agresywne, bezkrytyczne podporządkowanie się, • pochopność w działaniu, • błędne odczytywanie emocji innych, • brak świadomości skutków swojego zachowania, • nadmierne zaufanie do obcych.

37. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia funkcjonowania społecznego • Postępowanie: • wskazówki i natychmiastowe informacje zwrotne dotyczące niewłaściwego zachowania, • lista/ plakat niepożądanych zachowań w miejscu widocznym dla dziecka, • świadomość tego, że niewłaściwe zachowanie może wynikać z autostymulacji, • pomoc w wyciąganiu wniosków z popełnianych błędów,

38. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia funkcjonowania społecznego • włączanie w proces rozwiązywania problemów, uczenie stawiania pytań, • jasne granice i konsekwencje w przypadku ich przekraczania (indywidualnie, nie na forum klasy), • zachęta do mówienia sobie pozytywnych komunikatów na swój temat, • opracowanie wraz z uczniem wskazówek, którymi będzie się kierował w sytuacji przykrej lub trudnej,

39. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia funkcjonowania społecznego • włączanie w gry z rówieśnikami i dorosłymi, uczenie właściwych zachowań w sytuacji wygranej i przegranej, • zachęta do współpracy (np. drobne czynności pomocne w organizowaniu lekcji), • umożliwienie dokonywania wyborów i odczucia konsekwencji decyzji, • uczenie obserwacji uczuć własnych i innych osób – dziecko widzi, co się dzieje, myśli o tym, co robią inni, rozpoznaje i nazywa przeżywane emocje.

40. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia pamięci • Cechy: • trudności w zapamiętywaniu, • nauka jest nieefektywna, • informacje są niedokładnie zapamiętane lub pominięte, • zaburzenia umiejętności przywoływania informacji w określonej kolejności (np. litery alfabetu, dni tygodnia, nazwy miesięcy), • pamięć słuchowa dużo słabsza od wzrokowej.

41. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia pamięci • Postępowanie: • przekazywanie jednej informacji do zapamiętania; kolejna po zapamiętaniu pierwszej, • łączenie informacji słownej z wersją pisemną lub rysunkową, • zachęcanie do samodzielnego tworzenia notatek, • wielokrotne powtarzanie, • pomoc w „poszufladkowaniu” wiedzy, • konkret zamiast symbolu,

42. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia pamięci • przekazywanie nowych informacji w znajomym kontekście, • wykorzystywanie rysowania i śpiewu, rytmiki, ćwiczeń grafomotorycznych (Metoda Dobrego Startu), • gry lub techniki pamięciowe, • informacje przekazywane na podobieństwo historyjki obrazkowej, tworzenie ilustrowanych książeczek tematycznych, • tworzenie wykresów, schematów, map mentalnych, • metoda czytania globalnego,

43. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia pamięci • pytania zamknięte zamiast otwartych, • uczenie sposobów wspomagania pamięci, np. listy, zapisy w kalendarzu, • zezwolenie na ściąganie z własnych ściąg, • częste informacje zwrotne.

44. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia mowy • Cechy: • trudności z rozumieniem i komunikowaniem się, • zasób słownictwa poniżej normy wiekowej, • błędy gramatyczne, np. niewłaściwe zaimki i przyimki, trudności z użyciem liczby pojedynczej i mnogiej, niewłaściwa odmiana, • trudności z przypomnieniem sobie właściwego słowa, • problemy z przekazywaniem myśli w formie pisemnej.

45. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia mowy • zaburzenia rozumienia (dodaj = zsumuj, skocz = idź), rozróżnienia (blok techniczny i mieszkalny), definiowania, segregowania, selekcjonowania i zapamiętywania, • trudności z podążaniem za normalnym tokiem rozmowy, • koncentracja na szczegółach wypowiedzi i gubienie ogólnego sensu.

46. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia mowy • Postępowanie: • modelowanie wypowiadania się przez dorosłych, • wypowiedzi krótkie i na temat, unikanie wypowiedzi wielowątkowych, aluzyjnych, metaforycznych, kpiących, • uszczegółowienie i dzielenie poleceń na etapy, • uproszczenie wypowiedzi i dobranie ilustracji, • zastosowanie piosenek lub krótkich rymowanek jako wskazówek,

47. Zaburzenia u dzieci z FASZaburzenia mowy • sprawdzenie, czy dziecko na pewno zrozumiało polecenie, • dzielenie tekstu czytanego na kawałki, • używanie technik rytmicznych i kreacji ruchowych, • przekazywanie informacji wielozmysłowo, • zachęta do wypowiadania się na tematy, które są dla ucznia interesujące.

48. Zaburzenia u dzieci z FASTrudności w czytaniu i pisaniu • Cechy: • trudności w łączeniu dźwięku i symbolu, • problemy z ułożeniem myśli w sekwencje zdaniowe, • kłopoty z literowaniem wyrazów, stosowaniem zasad ortograficznych, używaniem znaków interpunkcyjnych.

49. Zaburzenia u dzieci z FASTrudności w czytaniu i pisaniu • Postępowanie: • komunikat przekazywany twarzą w twarz, • zrozumiałe i szczegółowe instrukcje, • upewnienie się, że uczeń zrozumiał polecenie, • odpowiednie zwolnienie tempa pracy, • cierpliwe powtarzanie poleceń, • stosowanie techniki czytania globalnego, • stosowanie metod pracy dla dyslektyków.

50. Zaburzenia u dzieci z FASOgraniczenia sprawności fizycznej • Cechy: • zdarzają się dzieci z dobrą sprawnością fizyczną, która ujawnia się zwłaszcza w sportach indywidualnych, • trudności z uprawianiem sportów zespołowych, • znaczna męczliwość, podatność na urazy sportowe, • trudności z przepisywaniem.