Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Hava Yönetimi Dairesi Başkanlığı KOKU YÖNETMELİĞİ TASLAĞI Safi

1. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Hava Yönetimi Dairesi Başkanlığı KOKU YÖNETMELİĞİ TASLAĞI Safiye Bilgili Kimya Mühendisi Gürültü ve Titreşim Kontrolü Şube Müdürü V. www.cevreorman.gov.tr www.odor-life.metu.edu.tr

2. Amaç Madde 1- Bu yönetmeliğin amacı, Türkiye’de koku ile ilgili şikayetleri engellemek amacıyla kokuya sebep olan emisyonların denetimine yönelik idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir.

3. Koku Yönetmeliği Taslağı; 9 Bölüm, 22 Madde, 7 Ek ve Yol gösterici 3 Klavuzdan oluşmaktadır.

4. Kapsam Madde 2- Bu Yönetmelik, Ek-1’de listesi verilen tesislerin kurulması ve işletilmesi ile Ek-1 kapsamında olmayan, ancak koku şikayetine neden olan diğer faaliyetlerden ileri gelen koku sorunlarının belirlenmesi ve çözümü ile ilgili işlemleri ve yaptırımları kapsar. Bu Yönetmelik “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği” mevzuatı kapsamına giren işyeri atmosferlerinde uygulanmaz.

5. EK-1Kurulma ve işletilme safhalarında özel koku denetimi gerektiren tesisler Atık Yönetimi Kompost Tesisi Geri Kazanım Tesisi (koku sorununa yol açıyorsa) Katı Atık Depolama Sahası Gıda ve Bitkisel Sanayii Gül Ürünleri Tesisi Kahve-Kakao Tesisi Kanyak Fabrikası Konsantre Tesisi Maya Üretim Tesisi Meyve Suyu ve Meşrubat Üretim Tesisi Sebze -Meyve Şoklama Tesisi Su Ürünleri İşleme Tesisi Süt Ürünleri Tesisi Turşu-Salça Tesisleri Un Fabrikası Şeker Fabrikası Mandıralar Yağ Sanayii Alkoloid Fabrikası Bira Fabrikası Şarap Fabrikası Sirke Fabrikası Suma Fab.

6. Hayvancılık, hayvan besleme Tavuk Çiftlikleri Besi Ahırları Devekuşu Bıldırcın Çiftlikleri Domuz Çiftlikleri Hayvancılık Sanayii, hayvansal ürünleri ve yemler Yem Sanayi Balık Yemi Üretimi Sakatat İşleme Yerleri Balık Unu- Balık Yağı Tesisleri Salyangoz Fabrikası Kesimhane Entegre Et Tesisleri Mezbahalar Kemik Unu (Rendering) Üretimi Kimya Sanayii Asfalt Üretim Tesisi Bentonit Tesisi Cam Yünü Tesisi İzolasyon Üretim Tesisi LPG Dolum Tesisi Petrokimya Tesisi PVC Boru Üretim Tesisi Rafineriler Kimya Sanayii ( Boya ve Vernik Sanayi,, uçucu organik bileşiklerin kullanıldığı veya üretildiği tesisler, amonyak üretim tesisleri vb) Devam

7. Diğer Atıksu Arıtma Tesisi Koku Yayan Uygunsuz Foseptik veya Uygunsuz Atıksu Deşarjı Pirina İşleme Tesisi Mantar Üretim Çiftliği Gübre Fabrikası Mantar Toprağı Deri Sanayi Kağıt Fabrikası Refrakter Fabrikası Sabunluk Yağ Üretimi İşleme ve/veya Depolama Tesisi Tütün işleme ve/veya Depolama Tesisi Devam

8. Görev, Yetki ve Sorumluluk Madde 5- Bu Yönetmeliğin uygulanmasından Çevre ve Orman Bakanlığı ile Valilikler sorumludur.

9. Koku Oluşturan Tesisleri Kuran ve İşletenlerin Yükümlülükleri Madde 6- Ek-1’de listesi verilen tesisler ile Ek-1 kapsamında olmayan ancak kokuya neden olan faaliyetler, kurulmaları ve işletilmeleri sırasında aşağıda belirtilen kurallara uymakla yükümlüdür. 1)      Tesisin kamuya ve çevreye olan zararlı etkilerini teknolojik seviyeye uygun olarak azaltmak için bu yönetmelikte belirtilen teknik şartlara uyulması, 2)      Şikayet olması halinde, Madde 9 ve Madde 10’da belirtilen esaslar çerçevesinde kokulu emisyonlarının ve dış ortamdaki koku seviyesinin ölçtürülmesi,

10. Devam 3)      Bu yönetmelikte belirtilen emisyon ve dış ortam sınır değerlerinin aşılmaması, 4)      ÇED Yönetmeliği kapsamında yer alan ve kokuya neden olabilecek tesislerin koku açısından ÇED sürecinde dikkate alınması; tesisin yer seçimi, meskun yerlerle arasındaki uzaklık ve etrafında oluşturulacak koruma bandı, kullanılacak hammadde ve üretim teknolojisi yönlerinden çevrede koku sorunu yaratmayacak şekilde ve bu yönetmelikte belirtilen teknik şartları da göz önüne alarak kurulması, esastır.

11. Koku Sınır Değerleri Dış Ortamdaki Koku Sınır Değerleri Madde 9- Koku sorununun belirlenmesinde, dış ortam havasında yapılan koku ölçümleri ile bulunan koku seviyesi esas alınır. a) En az 3 ay süreli olarak yapılan alan çalışması sonunda bulunan toplam “Kokulu Saat Yüzdesi”, yerleşim alanlarında %20’yi ve sanayi bölgelerinde %30’u aşmıyorsa, dış ortamdaki koku sınırının sağlandığına karar verilir. Aksi halde dış ortamdaki koku sınırının aşıldığı ve koku sorununun var olduğu sonucuna varılır.

12. Devam b) Hedonik tonu olumlu veya iyi olan kokular için yukarıda verilen sınır değerleri 2 ile çarpılarak kullanılır. Koku karakterinin olumlu veya iyi, nötr veya kötü olduğu konusunda panelistlerle anlaşma sağlanamazsa, yörede yaşayan toplumda koku ile ilgili olarak bir “rahatsızlık anketi” yapılır ve anket sonucuna göre karar verilir. Anket formu Ek-3’te verilmiştir.

13. Emisyon Sınır Değerleri Madde 10- Bir tesisin tam kapasite ile çalıştığı koşullarda, koku emisyonuna neden olan kaynaktan (bacadan) değişik zamanlarda alınan ve tesisin koku emisyonunu temsil eden en az üç kokulu gaz örneğinin Olfaktometrik ölçüm sonuçlarından elde edilen ortalaması, a)      1000 KB/m3 veya daha az ise, o tesiste baca gazında koku giderimi konusunda bir yaptırıma gerek yoktur. Çevrede koku şikayeti varsa, kokuyu önlemeye yönelik tedbirler alınarak sorunun çözümü yoluna gidilir.

14. Devam b)      1000-10 000 KB/m3 aralığında ise, yetkili merci çevrede koku şikayetinin olup olmadığına da bakarak, dış ortam havasında koku ölçümlerinin yaptırılmasına karar verir. Bu çalışma sonunda elde edilen kokulu saat yüzdesinin Madde 9 da verilen sınır değerlerini sağlaması gerekmektedir.

15. Devam c)      10 000 KB/m3 den büyük ise, bu durumda yetkili merci tesiste baca gazında koku önleme tekniklerinin ve yöntemlerinin kullanılmasına karar verir. Koku problemine neden olan tesis/tesisler problemi gidermek üzere önlem aldıktan sonra koku kaynağındaki emisyonu yeniden ölçtürür. Ölçüm sonuçları 1000 KB/m3 veya daha az ise, sorun yoktur. Alınan önlemler başarılı sayılır. Ölçüm sonuçları 1000 KB/m3 den daha fazla ise, o kaynağın etkisi ile oluştuğu kanıtlanmış olan dış ortamdaki koku seviyesi, Madde 9 ile uyumlu hale gelinceye kadar kaynakta alınan önlemlerin iyileştirilmesi istenir.

16. Emisyonların Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi Madde 11- Koku kaynağından çıkan gazların KB/m3 cinsinden konsantrasyonu “Olfaktometri” yöntemi ile tayin edilir. Bu yöntemin kullanılmasında, “Koku Emisyonu Ölçüm Kılavuzu” nda belirtilen esaslar uygulanacaktır. (Bknz. Kılavuz A)

17. Dış Ortamdaki Koku Seviyesinin Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi Madde 12- Koku kaynağından dış ortama yayılan kokunun seviyesi (konsantrasyonu) “alan ölçümleri” ile tespit edilir. Alan ölçümlerinin yapılmasında “Dış Ortamdaki Koku Seviyesi Ölçüm Kılavuzu” nda belirtilen esaslar uygulanacaktır. (Bknz. Kılavuz B).

18. Devam Koku giderimi/azaltma ile ilgili olarak alınan önlemlerin yeterli olup olmadığının belirlenmesinde; Madde 12’ye göre yaptırılan alan ölçümleri için belirlenen grid noktalarındaki koku konsantrasyonları, kaynakta ölçülen emisyon seviyesini baz alarak geçerliliği bilimsel olarak kanıtlanmış “koku dağılım modelleri” yardımı ile de hesaplanabilir.

19. Koku Konusundaki Şikayetlerin Değerlendirilmesi Şikayetin Yapılması ve Değerlendirme Madde 13- Şikayete neden olan koku/kokular için yetkili mercilere aşağıdaki esaslara göre şikayet yapılır. 1.Şikayetçi, yetkili merciye dilekçe ile başvurur. 2.Yetkili merci, şikayet mahallinde ön değerlendirme yaptırır. Bu ön değerlendirme, koku konusunda eğitim görmüş ve yetkili merci tarafından görevlendirilen en az iki kişi tarafından yapılır.

20. Devam 3.Yetkili merci tarafından görevlendirilen kişiler şikâyet mahallindeki tüm olası koku kaynaklarını belirler. 4.Kaynak çevresinde araştırma yapılarak koku problemine katkıda bulunabilecek başka kaynakların var olup olmadığı ve koku önlemlerinin alınıp alınmadığı kontrol edilir.

21. Devam 5.Kaynakla ilgili diğer bilgiler de toplanarak şikayet mahallinde “Ön Değerlendirme” formu doldurulur. Form Ek-4’de verilmiştir. 6.Eğer şikayet, gerçek bir koku probleminden kaynaklanmıyorsa, şikayet yetkili merci tarafından sonlandırılır.

22. Devam 7.Eğer şikayet, gerçek bir koku probleminden kaynaklanıyorsa, şikayet konusu olan kaynakta uzun süreli incelemeler gerekebilir. Bu durumda: a)      Kokuya neden olan tesis/tesislerden gerekli proses bilgileri elde edilir. Tesis/tesislerden alınacak dokümanlar ticari ve endüstriyel sırlar ihtiva ediyorsa, bu dokümanlar işaretlenerek ayrı bir grup halinde yetkili merciye sunulur. Bu durumda diğer dokümanların tesis/tesislerin çevreye olan etkilerini açıkça ortaya koyacak özellikte olmasına dikkat edilir.

23. Devam b)     Proseste veya tesis sınırları içinde kokuya neden olabilecek kaynaklar belirlenir ve değerlendirilir. d)     Koku kaynaklarının şikayet noktasına olan uzaklığı belirlenir. e)      Koku kaynaklarının yerleşik olduğu mahallin kentsel, kırsal, ticari veya endüstriyel bölge olup olmadığı belirlenir.

24. Devam f) Tesis içinde belirlenmiş olan koku kaynaklarında, Madde 11 ve Madde 18’e göre ; I. Emisyon kaynaklarından numune alma yöntemleri ve yerleri belirlenir. II. Örnekleme yapılır. III. Olfaktometrik ölçümler gerçekleştirilir ve koku konsantrasyonları belirlenir. IV. Ek- 5’te verilen formata uygun olarak “Emisyon Raporu” hazırlanır.

25. Devam 8. Raporda yapılan değerlendirmeler doğrultusunda Madde 10' da belirtilen sınır değerlere göre tesisten koku problemini giderici gerekli tedbirlerin alınması istenir. 9. Alınan tedbirlerin etkinliği ölçümlerle belirlenir.

26. Devam 10. Şikayetlerin devamı halinde, şikayet mahalline kaynaktan gelen koku etkisinin ve dış ortamdaki koku konsantrasyonunun belirlenmesi amacıyla geçerliliği bilimsel olarak kanıtlanmış “koku dağılım modelleri” kullanılabilir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre tesisten koku giderici ek tedbirler alması istenir.

27. Devam 11. Şikayetlerin bu durumda da devamı halinde şikayet bölgesinde Madde 12 ve Madde 18’e göre dış ortamdaki koku seviyesi ölçümleri gerçekleştirilerek tesisten kaynaklanan kokunun şikayet alanındaki etkisi ölçülür. I. Dış ortamdaki koku seviyeleri belirlenir. II. Ek -6’te belirtilen formata uygun olarak Dış Ortamdaki Koku Seviyesi Raporu hazırlanır. III. Raporda yapılan değerlendirmeler doğrultusunda Madde 9’da belirtilen sınır değerler aşılıyorsa tesisten ek tedbirler (Kılavuz C’de belirtilen koku önleme ve kontrol yöntemleri dikkate alınarak) alması istenir.

28. Devam 12. Alınan ek tedbirlere yönelik rapor tesis tarafından yetkili merciye sunulur. 13.Yetkili merci tarafından “Şikayet Sonuçlandırma Formu” hazırlanır. Bu Form Ek-7’de verilmiştir. Şikayet Sonuçlandırma Formu dikkate alınarak şikayet konusu devam ettirilir ya da sonlandırılır.

29. Ölçümler İçin Yapılacak Harcamalar Madde 14- Koku emisyonu ve tesis çevresinde dış ortamdaki koku seviyesinin belirlenmesi için yapılacak ölçüm ve modelleme çalışmalarının gerektirdiği masraflar, tesisi işleten tarafından karşılanır.

30. Koku Önleme ve Giderme Tedbirleri Kokulu Atık Gazların Atmosfere Atılması  Madde 15- Esas olarak kokulu atık gazlar toplanmalı ve serbest hava akımı tarafından engellenmeden taşınabilecek şekilde baca vasıtası ile atmosfere verilmelidir.

31. Madde 16- Faaliyetleri ve kullandığı proses nedeniyle kokuya neden olan ve bu Yönetmelikte Ek-1 de yer alan tesisler, koku emisyonununönlenmesinde “Koku Önleme ve Kontrol Yöntemleri” Kılavuzunu (Kılavuz C) dikkate alırlar. Bu Kılavuzda olmayan tesis ve faaliyetler için aşağıda örnekleri verilen tedbirler alınarak koku konsantrasyonunun Madde 10’da verilen sınır değerlerin altına düşürülmesi sağlanır.

32. Devam 1) Koku yaratan tesislerin yerleşim bölgelerinden Valilikçe uygun görülen bir uzaklıkta kurulması, 2) Kokulu gaz emisyonunun kaynakta kontrolu, 3) Kokulu maddelerin kapalı ortamda muhafaza edilmesi,

33. Devam 4) Kokulu atık gazların; Uygun bir çözelti ile absorbsiyonu, Uygun bir madde üzerinde adsorbsiyonu, Biyofiltreden geçirilmesi, Kimyasal oksidasyonu, Yakılması, Seyreltilmesi, Maskelenmesi, Etkisiz hale getirilmesi, vb.

34. Madde 17- Kümesler, Ahırlar ve Kesimhaneler, Hayvan Yağlarının Eritildiği Tesisler, Et ve Balık Ürünlerinin Tütsülendiği Tesisler ve Gübre (Tezek) Kurutma Tesisleri gibi faaliyetlerin koku probleminin önlenmesinde 7.10.2004 tarihinde yayımlanan Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nde 19. Bölümdeki hükümler geçerlidir.

35. Ölçüm Yapmaya Yetkili Kuruluşlar Madde 18- Gerekli ölçüm ve analizler 27.10.1999 tarihinde yayınlanmış, 4457 sayılı “Türk Akreditasyon Kurumu, Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun” hükümlerine göre akredite edilmiş laboratuvarlara sahip olan özel ve kamu kurum ve kuruluşları tarafından Madde 11 ve 12’ye göre yapılır. Akredite edilmiş özel ve kamu kurum ve kuruluşlarının sayısı yeterli düzeye ulaşıncaya kadar, Bakanlıkça belirlenen özel ve kamu kurum ve kuruluşlarının yaptığı ölçümler kabul edilir.

36. Ölçümde Kullanılacak Cihazlar ve Özellikleri Madde 19- Koku kaynağından alınan kokulu gaz örnekleri içindeki koku konsantrasyonu olfaktometrik yöntemle tayin edilir. Olfaktometrik ölçümlerde kullanılan cihaz “olfaktometre”dir. Ölçümler ve değerlendirmeler sırasında EN 13725 standardında belirtilen esaslara uyulur. Bu esaslar Kılavuz A da (Koku Emisyonu Ölçüm Kılavuzu) verilmiştir. Dış ortamda yapılacak koku konsantrasyonu ölçümleri ise Kılavuz B de (Dış Ortamdaki Koku Seviyesi Ölçüm Kılavuzu) verilen esaslara göre yapılır.

37. Ölçüm Yapacak Personelin Nitelikleri Madde 20- Koku emisyonunu ölçecek veya dış ortamdaki koku konsantrasyonunu tayin edecek kişilerin özelliklerinin belirlenmesi ve panelistlerin burunlarının kalibrasyonu yine Kılavuz A ve B de verilen esaslara göre yapılır.

38. Cezai Hükümler Madde 21- Her kim kasten veya ihmal ile bu Yönetmelikte belirtilen esas ve standardları yerine getirmez ise yönetmeliği ihlal etmiş olur. Bu durumda, Yönetmeliği ihlal edenlere, iş termin planının hazırlanması için 30 gün süre verilir. Bu süre sonunda belirtilen yükümlülüğü yerine getirmeyen ve termin planı çerçevesinde gerekli tedbirleri almayanlara Mahallin En Büyük Mülki Amiri tarafından 2872 sayılı Çevre Kanunu hükümleri uygulanır. Çevre kirliliğinin toplum sağlığı yönünden tehlike yarattığı hallerde faaliyet süre verilmeksizin kısmen veya tamamen durdurulur.

39. EKLER Ek-1: Kurulma ve işletilme safhalarında özel koku denetimi gerektiren tesisler Ek-2: Koku emisyonlarının ve dış havadaki koku seviyesinin ölçme ve değerlendirmesine ilişkin terim, formül ve birimlerin listesi Ek-3: Rahatsızlık Anket Formu Ek-4: Şikayet Ön Değerlendirme Formu Ek-5: Emisyon Raporu formatı Ek-6: Dış Ortamdaki Koku Seviyesi Raporu formatı Ek-7: Şikayet Sonuçlandırma Formu

40. KILAVUZLAR A: Koku Emisyonu Ölçüm Kılavuzu B: Dış Ortamdaki Koku Seviyesi Ölçüm Kılavuzu C: Koku Önleme ve Kontrol Yöntemleri Kılavuzu.

41. Dinlediğiniz için teşekkür ederim. Görüşleriniz bizim için önemlidir.Katkılarınızı bekliyoruz. www.cevreorman.gov.tr www.odor-life.metu.edu.tr