Warunki życia mieszkańców obszarów wiejskich

1. Warunki życia mieszkańców obszarów wiejskich Janusz Witkowski Debata o polskiej wsi i rolnictwie Pałac Prezydencki 20 maja 2009 r.

2. Różne aspekty oceny warunków życia • Poziom i struktura dochodów • Poziom i struktura wydatków • Spożycie • Dobra trwałego użytkowania • Zasięg niedostatku i ubóstwa

3. Źródła danych w świetle badań GUS • Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych w zakresie podstawowych aspektów warunków życia • Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności w zakresie oceny sytuacji na rynku pracy

4. Niejednorodność populacji mieszkańców wsi • Pod względem społeczno-ekonomicznej struktury gospodarstw domowych (grupy społeczno-ekonomiczne) • Pod względem sytuacji na rynku pracy

5. Struktura gospodarstw domowych ludności wsi według grup społeczno - ekonomicznych

6. Sytuacja na wiejskim rynku pracy ludności związanej z rolnictwem i bezrolnej

7. Dochody ludności na wsi są nadal niższe niż ludności w miastach Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwie domowym

8. Odmienna struktura dochodów ludności w miastach i na wsi

9. Większa dynamika przyrostu dochodów ludności na wsi niż w miastach

10. Zwiększają się wydatki gospodarstw domowych ludności na wsi i zmniejsza się dystans w porównaniu z gospodarstwami domowymi ludności w miastach Przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę w gospodarstwie domowym

11. Zmienia się struktura wydatków gospodarstw domowych na wsi • Mniejszy udział wydatków na: • żywność i napoje bezalkoholowe (z 37,3 % w 2000 roku do 29,8 % w 2008 roku) • Większy odsetek wydatków na: • Użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii (15,4 % do 18,2 %) • Łączność (2,7 % do 4,6 %) • Rekreację i kulturę (4,6 % do 5,9 %)

12. W gospodarstwach domowych na wsi nastąpiła duża poprawa w zakresie ich wyposażenia w dobra trwałego użytkowania. W szczególności dotyczy to: • komputerów osobistych (blisko 8 – krotny wzrost w latach 2000-2008) • dostępu do internetu (19 – krotny wzrost) • Telefonów komórkowych (7,5 – krotny wzrost) Więcej jest także: • zmywarek do naczyń (7,5 – krotny wzrost) • Kuchenek mikrofalowych (3,5 – krotny) • Urządzeń do odbioru TV satelitarnej (1,5 – krotny wzrost) • Pralek automatycznych (1,5 – krotny wzrost) Mimo tych zmian gospodarstwa domowe na wsi są nadal trochę gorzej wyposażone w większość dóbr trwałego użytkowania

13. Charakterystyka warunków życia gospodarstw domowych rolników

14. Najwyższe przeciętne miesięczne dochody na wsi osiągają: • gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek (w 2008 roku 1044,5 zł) a w następnej kolejności są gospodarstwa domowe: • rolników (879,65 zł) • emerytów (873,73 zł) • pracowników (822,20 zł)

15. Gospodarstwa domowe rolników charakteryzują się największą różnorodnością źródeł dochodów. Ponad 69 % stanowią dochody z gospodarstwa rolnego, w tym około 11 % z dopłat unijnych z tytułu użytkowania gospodarstwa rolnego. Poza tym blisko 13 % dochodów tych gospodarstw stanowią świadczenia z ubezpieczeń społecznych, a ponad 10 % dochody z pracy najemnej.

16. Zmiana struktury wydatków w gospodarstwach domowych rolników • znacznie mniejszy odsetek wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe (spadek z 36.7 % w 2005 roku do 32,8 % w 2008 roku), ale nadal jest to stosunkowo duży udział (większy mają tylko gospodarstwa utrzymujące się z niezarobkowych źródeł oraz gospodarstwa rencistów) • Spadek udziału wydatków na użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii (z 16,4 % w 2005 roku do 15,8 % w 2008 roku) • Dość duży udział wydatków na transport (11,1 % w 2008 roku), ale z wahaniami w kolejnych latach • Tendencja wzrostu udziału wydatków na rekreację i kulturę (z 4,1% w 2005 roku do 5,3 % w 2008 roku) Wciąż bardzo małe wydatki na potrzeby wyższego rzędu, niższe niż przeciętnie na wsi.

17. Gospodarstwa domowe rolników są gorzej wyposażone w dobra trwałego użytkowania niż wiejskie gospodarstwa pracujące na własny rachunek oraz gospodarstwa pracowników, ale znacząco poprawiły stan posiadania w ostatnich kilku latach. Dotyczy to w szczególności: • Komputerów osobistych (z 34,1 % w 2005 roku do 62,2 % w 2008 roku) • Dostęp do internetu (z 9,7 % do 38,1 %) • Telefonów komórkowych (z 69,2 % do 92 %) • Odtwarzaczy DVD (z 15,6 % do 51,4 %) • Sprzętu AGD (kuchenki mikrofalowe, pralki automatyczne, zmywarki do naczyń)

18. Obecnie prawie wszystkie gospodarstwa domowe rolników posiadają telewizor, 92 % telefon komórkowy, ponad 87 % samochód, 80 % pralkę automatyczną, ponad 62 % komputer osobisty. Są one lepiej wyposażone niż przeciętne gospodarstwo domowe na wsi.

19. Większe zagrożenie niedostatkiem i ubóstwem osób w gospodarstwach domowych na wsi niż w miastach • wg relatywnej granicy – 26,1% na wsi wobec 12,3% w miastach, • wg ustawowej granicy – 16,9% na wsi, wobec 6,9% w miastach, • wg minimum egzystencji – 9,2% na wsi wobec 3,3% w miastach

20. Wskaźniki zagrożenia ubóstwem według miejsca zamieszkania

21. Ograniczenie zasięgu ubóstwa na wsi po 2005 roku • Ubóstwa ustawowego z 27,3% w 2005 roku do 16,7% w 2008 roku, • Ubóstwa skrajnego z 18,7% w 2005 roku do 9,2% w 2008 roku Zdecydowana poprawa sytuacji w gospodarstwach domowych rolników

22. Ubóstwo skrajne w miastach i na wsi wg grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych w 2008 roku

23. Największy odsetek skrajnie ubogich osób na wsi (poniżejminimum egzystencji) występuje w gospodarstwach domowych : • Nie mających własnego gospodarstwa rolnego i utrzymujących się głównie ze świadczeń społecznych innych niż emerytury i renty – 31,5% • Rencistów – 15,3%

24. Ubóstwo skrajne w miastach i na wsi wg typu gospodarstwa domowego w 2008 roku

25. Najbardziej zagrożone ubóstwem skrajnym na wsi są: • małżeństwa wielodzietne: - z czwórką dzieci i więcej na utrzymaniu - 19,1%, - z trójką dzieci na utrzymaniu – 12,7% • oraz jedno z rodziców z dziećmi na utrzymaniu – 14,3%

26. Następuje poprawa warunków życia ludności na wsi, w tym rolników, we wszystkich aspektach tych warunków uwzględnionych w analizie (zwłaszcza po 2004 roku). Warunki życia ludności na wsi są nadal gorsze (trudniejsze) niż w miastach. Występuje zróżnicowanie warunków życia różnych grup społeczno-ekonomicznych ludności mieszkającej na wsi.

27. Dziękuję Państwu za uwagę!