Líkami mannsins

Líkami mannsins Glósur úr námsefni 7.bekkjar

Hugsum vel um heilsuna

Bein og liðamót, bls 10-13 Hlutverk beina • að halda líkamanum uppréttum • að hlífa viðkvæmum líffærum - að framleiða blóðfrumur

Bein og liðamót, bls 10-13 Röngenmyndir: • Röngengeislar fara í gegnum hold, en ekki bein. Með slíkum geislum er því hægt að taka mynd af beinagrindinni.

Bein og liðamót, bls 10-13 Liðamót: • Eru á mótum tveggja beina og gera okkur kleift að hreyfa líkamann • Eru tvenns konar: hjaraliðir (hreyfast fram og aftur) og kúluliðir (hreyfast í allar áttir) • Liðbönd eru sterkir þræðir sem halda beinunum saman og skorða þannig liðamótin.

Vöðvar bls 14-15 Hlutverk vöðvanna: • Gera okkur kleift að hreyfa líkamann að eigin vilja, og ýmsum innri líffærum að starfa

Vöðvar bls 14-15 Gerð vöðvanna: • Rákóttir vöðvar eru festir við bein með sinum og með þeim hreyfum við okkur • Sléttir vöðvar eru í ýmsum líffærum og stjórnast ekki af vilja mannsins heldur af þeirri starfsemi sem fram fer inn í líkamanum

Vöðvar bls 14-15 Umhirða um vöðvana: • Vöðvar þurfa stöðuga þjálfun og hreyfingu til að rýrna ekki • Strengir (harðsperrur) stafa af of miklu álagi á vöðva. Þá slitna þræðir í vöðvunum

Hjarta og blóðrás, bls 16-18 Blóðið: • u.þ.b. 5 lítrar af blóði í fullorðnum líkama • Blóðið samanstendur af blóðvökva, rauðum blóðkornum, hvítum blóðkornum og blóðflögum. Hlutverk blóðsins: • Blóðið flytur súrefni og næringarefni til allra hluta líkamans, og losar hann við koltvíoxíð og úrgangsefni

Hjarta og blóðrás, bls 16-18 Hjarta og æðar: • Blóðið flyst með æðum um allan líkamann • Æðar eru þrenns konar: • Slagæðar: blóð á leið frá hjarta • Háræðar: örmjóar æðar út í vefjum líkamans þar sem efnaskipti fara fram • Bláæðar: blóð á leið til hjartans - Hjartað er vöðvi sem dælir blóðinu út í æðarnar.

Lungun og öndun bls 22-25 Hlutverk öndunarfæranna: - að koma súrefni inn í blóðrás líkamans • Að koma koltvíoxíði út úr blóðrás líkamans Starfsemi öndunarfæranna: - Efnaskiptin (súrefni inn, koltvíoxið út) fara fram í háræðum sem liggja utan um lungnablöðrurnar.

Lungun og öndun bls 22-25 Gerð öndunarfæranna: • Efri hluti : - Nefhol og munnhol - Kok - Barki • Neðri hluti: - Barki - Berkjur - Lungnablöðrur - Hægra og vinstra lunga

Tennur og tannhirða bls 26-27 Hlutverk tanna: • Að rífa sundur mat og tyggja hann Gerð tanna: • 6 ára barn hefur 20 tennur, fullorðinn maður getur haft allt að 32 tennur • Hver tönn skiptist í tvo megin hluta, krónu og rót • Krónan er klædd glerungi, sem er harðasta efni líkamans

Tennur og tannhirða bls 26-27 Tannsýkingar: • Í munninum lifa gerlar sem nærast á sykri. Úrgangurinn frá þessum gerlum er sýra sem skemmir glerunginn. Fái gerlar að vera í friði koma því holur í tennurnar. • Góð tannhirða (hollur matur, tannburstun, flúortannkrem, tannþráður) kemur í veg fyrir að sýran frá gerlunum skemmi tennurnar.

Matur og melting bls 28-31 Hlutverk meltingarinnar: • Að útvega líkamanum þau næringarefni sem hann þarfnast • Að losa líkamann við úrgangsefni

Matur og melting bls 28-31 Leið matar um meltingarveginn: • munnur: matur tugginn og bleyttur svo hægt sé að kyngja honum. Niðurbrot fæðu hefst • Kok og vélinda: þrýstir mat ofan í maga • Magi: magasafi blandast matnum og matur hnoðaður til að leysa hann upp • Smáþarmar: meltingarvökvum (gall og brissafi) blandað í fæðusúpuna. Næringarefni soguð inn í blóðrásina. • Ristill og endaþarmur: vatn er sogað úr fæðusúpunni áður en úrganginum er þrýst út úr líkamanum.

Matur og melting bls 28-31 Næringarefnin: • Líkaminn þarfnast mismunandi næringarefna: - fitu (fæst úr olíu, smjöri, lýsi o.s.frv.) - kolvetna (fást úr brauði, grænmeti, hrísgrjónum, pasta og ávöxtum) - prótín (fást úr eggjum, fisk, kjöti og mjólk) - vítamín (mismunandi vítamín fást úr mismunandi mat)

Matur og melting bls 28-31 Sýkingar í meltingarveginum: • Sýkingar berast auðveldlega í meltingarveginn með skemmdum mat • Að kasta upp er aðferð líkamans til að losna við skemmdan mat • Ef skemmdur matur berst neðar í meltingarveginn getur hann valdið niðurgangi sem er hættulegur því hann veldur miklu vökvatapi.

Nýrun og þveitikerfið bls 32-33 Gerð þvagfæranna: • Nýrun: blóð rennur í gegnum nýrun þar sem úrgangsefni eru hreinsuð úr því. Þessi efni eru blönduð vatni og mynda þvag • Þvagpípur: leiða þvagið frá nýrum ofan í þvagblöðru • Þvagblaðra: safnar þvaginu þannig að hægt sé að losa það frá líkamanum í hæfilegum skömmtum • Þvagrás: leiðir þvagið frá þvagblöðru og út úr líkamanum

Nýrun og þveitikerfið bls 32-33 Hlutverk þvagfæranna: • að hreinsa úrgangsefnin úr blóðrásinni og koma þeim út úr líkamanum Sýkingar í þvagfærum: • Þvagrásarsýking • Blöðrubólga (ef sýkingin kemst alla leið í þvagblöðruna)

Taugakerfið bls 34-37 Hlutverk taugakerfisins: • Ber boð frá heilanum til allra hluta líkamans • Ber boð frá líkamanum til heilans • Samhæfir störf allra hluta líkamans

Taugakerfið bls 34-37 Gerð taugakerfisins: • 3 megin hlutar þess eru heili, mæna og taugar • Heilinn skiptist í hjarna (hreyfingar,tal og önnur starfsemi sem við höfum stjórna á) hnykill (samhæfir störf líkamans) og heilastofn (stjórnar ósjálfráðri starfsemi) • Mænan liggur niður hrygginn og taugar ganga út úr henni endilangri. Boð um ósjálfræð viðbrögð berast frá mænu. • Taugaþræðir liggja um allan líkama og senda boð um það sem við skynjum o.fl.

Taugakerfið bls 34-37 Heilinn er viðkvæmt líffæri: • Þarfnast næringar og súrefnis til að starfa rétt • Getur orðið fyrir hnjaski við högg

Skynjun bls 38-47 5 megin skilningarvit mannsins: • Sjón • Heyrn og jafnvægisskyn • Bragð • Lykt • Tilfinning (þ.e. Snertiskyn, sársaukaskyn o.s.frv.)

Augað og sjónin bls 38-41 Sjónin: • Sjónin byggist á því að augað nemur ljós sem breytt er í taugaboð og birtist okkur sem form og litir Leið ljóssins um augað: • Gegnum glæru • Inn um sjáaldur sem umkringt er af lithimnunni • Gegnum glerhlaupið sem fyllir út í augað • Lendir á sjónunni þar sem sjónskynfrumurnar eru • Sjónskynfrumur senda boð um myndina eftir sjóntaug til heilans

Augað og sjónin bls 38-41 Sjónskynfrumur eru tvenns konar: - stafir nema svart, grátt og hvítt • Keilur nema liti Augað er verndað af: • Höfuðkúpu • Augnhárum • Augnlokum • Tárum

Augað og sjónin frh. Helstu augnsjúkdómar: • Nærsýni (augasteinn of langur) • Fjærsýni (augasteinn of stuttur) • Litblinda (algengast að rugla rauðum og grænum litum) • blinda

Eyrað og heyrnin bls 42-45 Heyrnin: • Byggist á því að eyrað nemur hljóðbylgjur sem berast um andrúmsloftið og breytir þeim í taugaboð sem túlkuð eru sem hljóð bogagöng kuðungur Hljóðhimna hlust

Eyrað og heyrnin frh. Leið hljóðsins: • Eyrnablaðkan safnar saman hljóðbylgjum og beinir þeim inn í hlustina • Bylgjurnar skella á hljóðhimnu sem byrjar að titra • Titringurinn setur beinin í miðeyranu á hreyfingu • Titringurinn berst eftir beinunum inn í kuðunginn þar sem skynfrumur heyrnar nema boðin og senda þau eftir heyrnartaug til heilans

Eyrað og heyrnin frh. Helstu kvillar: • Hella fyrir eyrum (misjafn þrýstingur fyrir innan og utan hljóðhimnu) • Eyrnarmergur (á að sjá um að hreinsa hlustina en ef hann verður of mikill getur hann valdið stíflu) • Hávaði getur skemmt hárfrumur í eyranu og þannig skaðað heyrnina • Heyrn dofnar oft með aldrinum • Heyrnarleysi (um 200 manns á Íslandi)

Eyrað og heyrnin frh. Jafnvægisskynið: • Er í innra eyra • Bogagöngin geyma frumur sem skynja stöðu líkamans og senda boð til heilans um hvað þurfi að gera til að halda honum í jafnvægi

Bragð, lykt og tilfinning bls 46-47 Bragð: • Bragðlaukar í tungunni nema 4 bragðgerðir: - sætt - salt - súrt - beiskt - Við greinum aðeins bragð af því sem bleytt hefur verið í munnvatni

Bragð, lykt og tilfinning frh. Lykt: • Lyktarskynfærin eru efst í nefholinu og þau senda boð um lykt eftir lyktartaug til heilans • Lyktarskynið hjálpar okkur að finna bragð

Bragð, lykt og tilfinning frh. Tilfinning: • Í húðinni og víðar í líkamanum eru skynfæri sem greina hita, kulda, snertingu, þrýsting og sársauka • Sársauki er aðferð líkamans til að vara við því sem er hættulegt

Líkami mannsins