Een goed begin is het halve werk De overgang naar het VO voor leerlingen met autisme

1. Een goed begin is het halve werkDe overgang naar het VO voor leerlingen met autisme Yvonne Leenders

2. Hallo, ik ben Sander

3. Belangrijke overgangsmomenten in de ontwikkeling van kinderen/leerlingen • De geboorte • Van de thuissituatie naar een peuterspeelzaal • Van de peuterspeelzaal naar de basisschool • De overgang van de kleutergroep naar groep 3 • De overgang van de basisschool naar een school voor voortgezet onderwijs

4. Welke factoren hebben veel invloed op het verloop van de ontwikkeling? • Kenmerken van de leerling • De kwaliteit van het onderwijs: • De lessen • De zorgstructuur • De communicatie • De kwaliteit van de communicatie tussen school, ouders en kind • De faciliteiten

5. De leerling: Over welke leerlingen hebben we het? • leerlingen met het syndroom van Asperger : • Normale begaafdheid • Beperkte sociale interactievaardigheden • Vaak sprake van beperkte interesses • Taal lijkt goed ontwikkeld, formeel, begripsniveau vaak overschat • Vooral auditief ingesteld • Leerlingen met PDD-NOS: • Voldoet niet geheel aan de criteria van de andere stoornissen binnen het autistisch spectrum • Wel ernstige tekorten in de interactie, in de communicatie • Stereotiepe gedragspatronen en interesses.

6. Kenmerkend voor alle autistische leerlingen • Beperkingen in de sociale interactie • Beperkt inlevend vermogen • Weinig begrip van sociale situaties • Moeite met wisselende en onzichtbare sociale betekenissen • Beperkingen in de communicatie • Moeite met vaag, abstract en figuurlijk taalgebruik • Moeite met non-verbale communicatie • Beperkingen in het verbeeldend vermogen • Rigide denken en handelen • Weerstand tegen veranderingen • Voorkeur voor vaste routines en regels • Beperkte, eenzijdige interesses

7. Opvallend in schoolcarrière Het ontwikkelingsprofiel is vaak erg disharmonisch, met gebieden waarop deze leerlingen sterk uitvallen en gebieden waarin zij goed zijn en soms zelfs excelleren

8. Ook meneer Henk vroeg zich af:“Hoe ga ik met deze leerling om?” ?

9. Essentieel voor leerkrachten & docenten Inzicht in het gedrag, het denken en het leren van leerlingen met autisme Voorwaarde voor goede begeleiding

10. Veiligheid Vertrouwen Geaccepteerd worden De juist hulp op het juist moment Het onderwijsaanbod aan te sluiten op de stand van zaken van de ontwikkeling van de leerling Basis voor ontwikkeling:Opbouwen van zelfvertrouwen in eigen handelingsmogelijkheden

11. Het onderwijskader:Cyclus voor handelingsgericht werken • Welk (leer)gedrag zie ik?Waarnemen • Wat zijn de onderwijsbehoeften van het kind? Begrijpen • Hoe ga ik met deze behoeften om? Plannen • Hoe organiseer ik het in school en in de klas? Organiseren en uitvoeren

12. Handelingsgericht werken • Evalueren en verzamelen • van gegevens 6)Uitvoeren van het handelingsplan/groeps-plan 2)Signaleren van specifieke onderwijsbehoeften realiseren waarnemen 3)Benoemen van specifieke onderwijsbehoeften plannen begrijpen 5) Uitwerking van een handelingsplan/groepsplan 4) Clusteren van gegevens

13. Pedagogische aanpak • Het veilig maken van de sociale omgeving • Verduidelijken van sociale interacties en de sociale regels • Bevorderen van een positief zelfbeeld

14. Een veilige leeromgeving • Een goed klimaat: onderlinge acceptatie en respect • Buddysysteem en persoonlijke coach • Veilige werkplek en ‘alleen-momenten’ • Leerling voorbereiden op veranderingen in de sociale omgeving • Duidelijke gedragsregels en -afspraken

15. Leeromgeving: Structuur aanbrengen • Structuur in de ruimte: • Vaste en ordelijke werkplek • Checklist voor inpakken boekentas • Structuur in de tijd • Dagplanner maken • Markeren leswisselingen, begin- en eindtijden school • Structuur in activiteiten • Gebruik geschreven instructie, lees- en studiewijzers • Begeleiding bieden bij kiezen en opstarten van activiteit

16. Leerling eigenaar maken van structuur • Zelf stappenplan of checklist laten maken • Zelf tijdsplanning laten maken • Praatpapieren voor het voor- en nabespreken en evalueren van activiteiten • Leerling eigen portfolio bij laten houden

17. De didactische aanpak • Samenhang leerstof verduidelijken • Effectieve, directe instructie • Werken met stappenplannen • Groepsactiviteiten goed doceren en voorbespreken, toezien op rolverdeling en ‘working-apart-together’ hanteren • Gebruik van de computer voor krachtige motivator en als eerste veilige oefensituatie • Gebruik van overzichtelijk en gestructureerd leermateriaal

18. Voorbeeld stappenplan ‘Het stellen van een vraag tijdens de les’ • Ik bedenk:-wat wil ik vragen? • Ik schrijf de vraag op. • Ik wacht tot de leerkracht is uitgesproken. • Ik steek mijn hand op. • Ik wacht tot de leerkracht mij het woord geeft. • Ik stel mijn vraag. • Ik luister naar het antwoord. • Is het antwoord niet duidelijk?:ik stel mijn vraag nog een keer

19. Basis voor gunstige overstap • Bezinning op de toekomst (na de basisschool) • Oriëntatie op scholen voor voortgezet onderwijs • Keuze maken en inschrijven • Voorbereiden op de overstap • De daadwerkelijke overstap • De leerling gaat zijn plek vinden op de nieuwe school • De leerling kan zich goed staande houden in het voortgezet onderwijs

20. Opbouw basiskalender • De voorbereidingen in groep (7 &) 8 • Intake en analyse van ontwikkelingsproblematiek en specifieke onderwijsbehoeften van de leerling • De eerste schoolweken • Hoe verder na de opstartperiode • Aandachtspunten voor de afronding en de opstart in een nieuwe levensfase

21. De voorbereidingen op de basisschool • Groep 7 na de kerstvakantie • rond de paasvakantie • na de paasvakantie • Groep 8 na de zomervakantie tot aan de kerstvakantie • na de kerstvakantie • februari – maart • mei – juli

22. Essentiële informatie overdrachtsgesprek • Het leerlingdossier (. . . ) • Informatie van de ouders • Informatie van de leerling zelf

23. Bezinning op/beschrijving van het toekomstperspectief van de leerling Onderwijsbetrokkenen, ouders en leerling: • Wie is deze leerling? • Wat kan deze leerling? • Wat wil deze leerling?

24. Aandachtspunten eerste oriëntatie VO school • Is er een gespecialiseerde docent, zorgcoördinator of mentor op school of externe auti-specialist? • Is er een speciale auti-groep? • Ervaringen met omgang met/begeleiding van leerlingen met autisme? • De kennis/vaardigheden/bereidheid docenten • Hoe geeft de school vorm aan structuur in tijd en ruimte? • Hoe is de inrichting van het gebouw? (indeling en aankleding) • De omvang van de school? Werkt men in overzichtelijke units? • Groepsgrootte en groepsindelingen? • Hoe wordt er lesgegeven? (klassikaal, in groepjes, individueel) • Wordt er gewerkt in kernteams? • Hoe wordt er omgegaan met lesuitval? • Hoe is de communicatie met ouders georganiseerd?

25. Aandachtspunten overdrachtsgesprek • Welke aanpak werkte goed op de basisschool, welke aanpak werkte niet? • Recent handelingsplan en afsprakenlijst • Betrokken externe instanties bij begeleiding leerling • Omstandigheden thuissituatie • Specifieke gedragskenmerken van leerling (reacties op veranderingen, mogelijke paniekmomenten, gewenste aanpak) • De wijze waarop contact met de ouders vorm heeft gekregen

26. Aandachtspunten eerste oriëntatie VO school • Informeren docenten • Persoonlijke mentor of coach • Buddysysteem of ‘circle of friends’ • Werken met een goed en uitvoerbaar handelingsplan

27. Voorbereidingen in de thuissituatie • Bespreek met ouders de verwachtingen van de VO school t.a.v. verstaat en wat de verwachtingen van school zijn • Informeer naar de ervaringen tot nu toe van ouders t.a.v. huiswerk maken in de thuissituatie • De begeleidingsmogelijkheden van ouders bij het plannen of monitoren van het huiswerk (aanwezigheid & vaste begeleidings-momenten) • De werkplek thuis: rustig en ordelijk • Voldoende tijd blijven reserveren voor ontspanning thuis

28. Basisschool Voortgezet onderwijs Samenwerking tussen scholen: • Koude overdracht • Warme overdracht

29. Digitaal draaiboek • Waarom, voor wie, hoe • Het samenbindende kader • De rol van de intern begeleider • De rol van de zorgcoördinator • De contacten met ouders en leerling

30. Waarom? • Ter ondersteuning van leerling, ouders, scholen (PO en VO) • Rekening houdend met uiteenlopende problemen • Instrument om samenwerking op gang te brengen en te onderhouden

31. Voor wie? • Intern begeleider (speciale) basisschool • De leerkrachten van groep (7 &) 8 • Vakdocenten in het voortgezet onderwijs • Mentoren in het voortgezet onderwijs • Zorgcoördinatoren in het voortgezet onderwijs • Ouders • De leerling

32. De supplementen • Aandachtspunten voor leerlingen met ADHD • Aandachtspunten voor leerlingen met autisme • Aandachtspunten voor leerlingen met dyslexie • Aandachtspunten voor hoogbegaafde leerlingen

33. Implementatie in de regio • Regionale conferenties (swv) • Regionale netwerken scholen PO VO • Regionale leerlingbijeenkomsten • Informatiebijeenkomsten ouders

34. Samenwerking tussen scholen • Samenwerkingsprojecten • Good practices: www.leerlingenzorgvmbopro.nl

35. Wie wordt de eigenaar van de puzzel?