Prof Dr Süheyla ÜNAL İnönü ÜTF Psikiyatri AD Malatya

1. SOSYAL BEYİN • Prof Dr Süheyla ÜNAL • İnönü ÜTF Psikiyatri AD • Malatya

2. Sosyal bilgi işleme • İnsanoğlu sosyal etkileşimler aracılığı ile nesnel dünya, kendisi ve diğer insanlar hakkında izlenim edinir • Bu izlenimleri bilgi işleme sürecinden geçirir • Uygun tepkiler geliştirir

3. Kültür • Bu tepkileri geliştirirken mental enerjisini korumak, kendilik imajını yönetmek ve kesinlik aramak durumundadır • Bunu kuşaklar boyunca gelişip şekillenen “kültür" aracılığı ile gerçekleştirir • Kültür ise özneler arası alanın ortak kodları ile oluşturulur

4. Ortak sosyal biliş • Diğer insanların toplum içindeki ve çeşitli sosyal ortamlardaki durumlarını ve davranışlarını anlamayı/anlamlandırmayı sağlar • Beynin çeşitli yapılarının ve bağlantılarının, başkaları ile ilişkilerde onları anlayacak ve kendisini onlara anlatacak şekilde oluşturulması buna temel oluşturur

5. Nörogelişim • Sosyal biliş, nörobilişsel süreçlere paralel bir gelişim gösterir • Nöronlar arası aktivite, intrauterin 2-5. aylarda intrauterin uyaranlardanetkilenerek şekillenmeye başlar • İçgüdü yapılanması (intrinsic motive formation:IMF) yeni doğanda intermodal sensori-motor koordinasyonu sağlar

6. IMF • insanlardan gelen uyaranlara yönelme • davranışlar arasında uyum ve ritmisite gelişmesi • diğer insanlarla iletişim kurma • taklit etme Trevarthen ve Aitken 2001

7. Sosyal biliş gelişimi • Dış dünya ile ilk ilişkileri bakış ve temas aracılığı ile olan bebeğin ilgisi öncelikle diğer yüzlere yönelir (Johnson & Morton, 1991) • 1 günlük bebek mutlu ve üzgün yüzleri ayırt edebilir (Field & Walder, 1981) • Yeni doğan kendisine yöneltilmiş ve çevrilmiş bakışları ayırt edebilir

8. Sosyal biliş gelişimi • 3 aylık bebek bakışları izleyebilir • 5 aylık bebek duygusal sesleri ayırt edebilir (Walker-Andrews & Grolnick, 1983; Walker-Andrews & Lennon, 1991) ve duygunun sözle ve yüzle anlatımını karşılaştırabilir (Walker, 1982)

9. Sosyal biliş gelişimi • Yüz yüze, göz göze etkileşim aracılığı ile anne ile duygusal paylaşım gerçekleşir • 7/9. ay-18. aylar arası bebek ve anne arasındaki yansıtmalı diyaloglar bebeğin duygusal durumunu düzenler ve sosyal gelişimine yardım eder

10. Özneler arası alan • Anne ve bebeğin sağ hemisferleri aracılığı ile gerçekleştirilen duygusal rezonans, anne- çocuk ikilisi arasında bir bağlanmaya yol açar • Anne ile bebek arasındaki karşılıklı etkileşim ve bağlanma ise diğer insanlarla ortak bir algı ve duygu dünyasının (özneler arası alan) kurulmasına temel olur

11. Sosyalleşme • Özdeşleşme, yansıtma, içselleştirme, taklit gibi mekanizmalar aracılığı ile şefkat, sıcaklık, empati, karşılıklı bağlanma, özgecilik, türün diğer üyelerine bakım gibi toplumsal işlevler kazanılır

12. Sosyal biliş gelişimi • Bebek eylemleri aracılığı ile annesinden farklı bir iç yaşantısı olduğunu fark etmeye başlar • “Kendi – öteki” ayırımını gerçekleştirir • “Ayna nöron sistemi” soyutlama yetisini, zihinsel temsilcilerin oluşumunu sağlar • Bellekte kendiliğin temsil edilmesi, başkalarını taklit etmek için temel oluşturur

13. Dikkate katılma • 9. ayda bebek kendisiyle iletişim kurmak isteyen kişinin bakışlarını izlemeye başlar • 9-24. aylarda sosyal iletişim için gerekli olan ortak dikkat koordinasyonu gerçekleşir

14. Ortak dikkatin bileşenleri • Bakış izleme • İşaret etme • Taklit • Sosyal referans

15. Zihin kuramı:ToM • Diğer bireyin isteklerini, inançlarını, niyetini anlayabilme yetisi • İsteklere atıf • Ortak dikkat alanına giren nesneleri tanıma • Diğerlerinin bakışını monitorize etme

16. Sosyal referansları öğrenme • Annenin ToM ve empati yetisi • Bebeğin özdeşleşme, yansıtma, taklit, içselleştirme gibi mekanizmaları bebeğin duygularını düzenlemeyi ve sözel olmayan etkileşimde kullanacağı sosyal referansları öğrenmesini sağlar

17. Duygu gelişimi • 2. yaştan itibaren dil ve açık bellek (explicit) gelişimi ile anlamlar dünyasına girer • Duygular tanımlanmaya ve duyguların nedenleri anlaşılmaya başlar • Ayna nöronların bazal gangliyonlarla bağlantıları sayesinde ödül mekanizmaları işler hale gelir, bu aracılıkla değerler sistemi gelişir • Otobiyografik bilgilerin kaydı başlar

18. Sosyal biliş gelişimi • 3. yaşta • Düşünceler ve nesneler arasındaki fark ayırdedilir olur • “Sözcükler” aracılığı ile düşünme gelişir

19. ToM • 4. yaşta zihindeki temsiller aracılığı ile gerçek dünyadaki davranışlar belirlenir • İnsanların farklı bakış açılarına sahip olabileceği farkedilir • Başkalarının gerçekliği nasıl algıladığını kavranılır

20. Perspektif alma • 4-5 yaşlarında çocuk kendisi ve bir başkasının düşünce ve inançlarını ayırt etmeye başlar • Dünyayı bir başkasının bakış açısından görmeyi sağlayan empati becerisini geliştirir • Duygu paylaşımı • Zihinsel esneklik, zihni düzenleme • Kendi-başkası ayırımının farkındalığı

21. Sosyal biliş gelişimi • 5.yaşta yaşantıdan çok gözleme dayanılarak yeni davranışlar üretilmeye başlar • Soyutlama ve yeniden yapılandırma yetileri gelişir • Davranışın forma uygun olması yanı sıra amaca yönelik olması da öğrenilir

22. Sosyal biliş gelişimi • 6-7 yaşlarda hata ile yalanı, gerçek ile espri ve şakayı birbirinden ayırt etmeye başlar • Arkadaşlarının bakış açılarından olayı değerlendirmeyi öğrenir • Bu da iletişim becerisini güçlendirir

23. SOSYAL BİLİŞ ANATOMİSİ

25. Sosyal biliş yapıları • Sosyal algı sürecinde duyusal ve bağlantı korteksi • Algı ve farklı bilişsel işlevler arasındaki ilişkileri düzenlemede amigdala, prefrontal korteks, sağ somatosensoriyel korteks, singulat korteks • Sosyal davranışı oluşturmada hipotalamus, beyin sapı çekirdekleri, bazal gangliyonlar, motor korteks rol oynar

26. Ayna nöron sistemi • Algı ve eylem arasındaki ilişki • Taklit ve empati becerileri • Diğer insanların duygu ve niyetlerinin anlaşılması

27. Ayna nöron sistemi • inferior parietal lobülün rostral parçası • kaudal bölüm (pars operkülaris) • premotor korteks • primer sensorimotor korteks superior parietal korteks • posterior singulat korteks • superior temporal girus

28. Ön beyin-yönetici işlevler • Dorsolateral prefontal bölge • anlam oluşturma • erken yanıtı önleme, geciktirme • kontrol ve baskılama • önceleme • karar verme • özerklik duygusu yaratan eylemi başlatma, yürütme ve sürdürme

29. Arka bölge- Sosyalleşme • Ötekilerini anlamamız, niyetini çözümlememiz ve kendimizi algılamamız için gerekli bilgiyi sağlama • Yüz tanıma, fiziksel uzaklığı algılama, ses tonunu yorumlama, bakış yönünü saptama, kendi bedenini ve bedensel sorunlarını tanıma

30. Sosyal biliş yapıları • Anterior cingulat korteks (ACC) ve amigdala olayların duygularla ilişkili olarak yaşantılanmasını sağlar • Superior temporal girus biyolojik hareketi • Fusiform girus yüz ve bedenleri algılar

31. Sosyal biliş yapıları • Orbitofrontal korteks, insula-hipotalamus, amigdala-akkumbens ve mesolimbik sistem toplumsallaşmada önemli bir rolü olan “ödül” sistemini oluşturur • Medial prefrontal lob ve singulat insanın kendini öteki, ötekisini kendi gibi görebilmesini sağlayan zihin kuramına (Theory of Mind) temel olur

32. Sosyal biliş sistemi • Orbitofrontal korteks • sosyal davranış konusunda karar verme süreci • Sağ orbitofrontal bölge • duyguların düzenlenmesi, • empati • otobiyografik bellek

33. Sosyal biliş patolojileri • Otizm • Asberger sendromu • Şizofreni • Williams sendromu • Antisosyal kişilik bozukluğu • Obsesik Kompulsif kişilik bozukluğu • Depresyon