Advocaten en notarissen

1. Advocaten en notarissen

2. Arboregels en Werkgeversaansprakelijkheid Door: mr. Henriek Kragt

3. Inleiding • Wettelijk kader van de Arboregelgeving • De Arbocatalogus • De zorgplicht en instructieplicht van de werkgever • Het belang van de Arboregelgeving bij werkgeversaansprakelijkheid • Het toezicht op Arboregelgeving • To do • Afronding

4. Arboregelgeving Inmiddels bestaat er een uitgebreide regelgeving op het gebied van arbeidsomstandigheden. Uitgangspunt: art. 3 lid 1 Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) De werkgever zorgt voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met de arbeid verbonden aspecten en voert daartoe een beleid dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden, waarbij hij, gelet op de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening, het volgende in acht neemt: a. tenzij dit redelijkerwijs niet kan worden gevergd organiseert de werkgever de arbeid zodanig dat daarvan geen nadelige invloed uitgaat op de veiligheid en de gezondheid van de werknemer; (…) -> een blauwdruk van artikel 7:658 BW

5. De Arbocatalogus Naast het wettelijke kader in art. 3 van de Arbowet staat meer specifieke regelgeving in ‘lagere wetgeving’ als het Arbobesluit en losse ministeriele regelingen. Voorts heeft het Verbond P&K een Arbocatalogus samengesteld. In deze catalogus zijn meer specifiek op de werkplek betrekking hebbende Arboregels opgenomen. Deze catalogus vormt een belangrijk hulpmiddel bij het inrichten van de werkplek van de werknemers. De uitgebreide regelgeving op het gebied van Arbeidsomstandigheden is een uitvloeisel van: Inzichten uit wetenschappelijk onderzoek Leerpunten uit eerdere ongevallen.

6. Hoe om te gaan met Arboregels: de ‘tweetraps’ raket 1. De zorgplicht van de werkgever: voor zover het mogelijk is (en van de werkgever mag worden gevergd) moet zoveel mogelijk worden voorkomen dat werknemers in een risicovolle situatie terechtkomen 2. De instructieplicht van de werkgever: indien risicovolle werkomstandigheden niet te voorkomen zijn, dient de werkgever zijn werknemers instructies te geven over hoe veilig om te gaan met risico’s

7. Arboregels: voor welke situaties Wanneer is een situatie gevaarlijk? De Kelderluik-criteria (HR 5 november 1965): De kans dat iemand niet (meer) goed oplet. De kans dat daardoor een ongeval gebeurt. De ernst van de mogelijke gevolgen van dat ongeval (letsel of overlijden). De mate waarin het nemen van (mogelijke) voorzorgsmaatregelen bezwaarlijk is.

8. Arboregelgeving en de zorgplicht Kenmerken van de zorgplicht van de werkgever: Schuldaansprakelijkheid, geen risicoaansprakelijkheid. Maar: lage drempel voor de werknemer (hoge eisen). Uitgangspunt is dat de werknemer moet stellen dát hij schade heeft geleden tijdens de uitvoering van zijn werkzaamheden. De werkgever moet vervolgens aantonen dat hij zijn zorgplicht is nagekomen. Zorgplicht met name bij het gebruiken van machines. Voor eigen schuld van de werknemer is (bijna) geen ruimte. De Arboregelgeving komt met name naar voren bij het 4e kelderluikcriterium: Welke maatregelen had de werkgever kunnen nemen, en hoe bezwaarlijk was het nemen van die maatregelen

9. Arboregelgeving en werkgeversaansprakelijkheid De Arboregelskleuren de zorgplicht van de werkgever in, maar vormen de ondergrens: De regels zijn opgesteld voor de veiligheid van de werknemers Steeds meer aandacht voor deze regels De Arboregels vormen de ondergrens, steeds moet worden voldaan aan de Kelderluik-criteria. Slechts voldoen aan de Arboregels en verder geen onderzoek binnen het bedrijf is onvoldoende (Vgl. HR 5 november 2004 ‘Stichting de Lozerhof’): “geen enkel bouwvoorschrift noch enige Arbo-richtlijn of NEN-norm zich verzet tegen het bewerkstelligen en handhaven van de situatie zoals deze zich in het verpleeghuis voordeed” maar dat doet niet af aan het oordeel dat “de situatie in de gang van het verpleeghuis voor de toepassing van art. 7:658 BW als gevaarlijk kan worden aangemerkt.”

10. Klassiek voorbeeld schending Arboregel Een werknemer van een vleesfabriek moet het functioneren van een ‘Multivacmachine’ (een machine die vlees vacuüm verpakt) in de gaten houden. Deze machine loopt eens in de zoveel tijd vast en dan moet de werknemer met de hand in de machine om het euvel te repareren. Plots blijft zijn hand haken in de machine, ernstig letsel tot gevolg hebbende. Hij stelt zijn werkgever aansprakelijk, maar die stelt dat hij zijn werknemer instructies had gegeven. Vraag: Kan de werknemer zijn werkgever aansprakelijk houden voor zijn schade?

12. Ja! • De Hoge Raad leidt uit de omstandigheid dat na het ongeval een beveiligingsstrip is aangebracht zodat de werknemer niet meer met zijn handen in de machine kan, af dat het ook voor het ongeval mogelijk was om preventieve maatregelen te treffen. Op grond van zijn zorgplicht was de werkgever dan ook gehouden deze maatregelen te treffen. • (Hoge Raad 11 november 2005, RAR 2006, 2) • Let op: • Wijsheid achteraf voorkomen • Vooraf inventariseren/innoveren

13. Schending Arboregel? Cellist in dienst bij HGO Bij repetities tussen 1991 en 1995 werden schotten geplaatst Vanaf 1996 werden oordoppen gebruikt Cellist loopt gehoorschade op Vervolgens past HGO de werkwijze aan (meer tussenruimte e.d.) Vraag: Kan de cellist rechten ontlenen aan artikel 3 van de Arbowet, terwijl hij als cellist deskundig behoort te zijn op het gebied van mogelijke schade als gevolg van zijn werkzaamheden als muzikant?

15. Arrest van het hof Arnhem van 18 maart 2008 (LJN BC6926): Ja ! “Het hof is verder van oordeel dat het orkest in ieder geval eind jaren tachtig, begin jaren negentig op de hoogte had moeten zijn van de risico’s van schadelijke geluidsniveaus in orkesten. De werknemer is langdurig blootgesteld aan schadelijk geluid. Hij zat ook op een plek waarop hij relatief gezien aan veel decibellen werd blootgesteld, namelijk direct voor de koperblazers. Het orkest was dus verplicht om geëigende maatregelen te nemen. Uit de stellingen van het orkest volgt dat zij wel enige maatregelen heeft getroffen. De aard en omvang daarvan kan echter thans niet worden vastgesteld”

16. Voldaan aan Arboregel dus geen aansprakelijkheid? Een ‘algemeen medewerker’ van een camping te Callantsoog schildert het dak van het overdekte zwembad. Geen specifieke ervaring van de werknemer. Voor het schilderen van het lagere gedeelte van het gebouw wordt een ladder gebruikt. Voor het hogere deel van het gebouw wordt een steiger gebruikt. Tijdens schilderen op de ladder verschuift deze en de man valt. Ongeval tijdens de uitoefening van de werkzaamheden. Ladder voldeed aan alle NEN-vereisten. Aansprakelijkheid van de werkgever voor de schade van een niet gespecialiseerde werknemer?

18. Nee! • Hof Amsterdam 6 oktober 2009 (LJN BL1052): • Voldoende veiligheidsinstructies voorafgaand aan de werkzaamheden. • Ladder voldeed aan de NEN normen (rubbers e.d.) • Werkgever heeft voldaan aan zijn zorgplicht

19. Geen RI&E dus aansprakelijkheid? Schoonmaakster maakt kantoorruimten schoon Zij treft in een kamer op een bureau een omgevallen koffiebeker aan die koffie lekt naar beneden De schoomaakster bukt en probeert de voet van het bureau schoon te maken Zij verliest haar evenwicht, valt en verwond de wijsvinger van haar rechter hand. Uiteindelijk posttraumatische dystrofie Werkgever had geen zogenaamde geëvalueerde risico-inventarisatie gemaakt (artikel 4 Arbowet) Is de werkgever aansprakelijk voor de schade van de werknemer op de enkele grond dat er geen RI&E was?

21. Nee! • Hoge Raad 12 september 2003 (VR 2004, 100): • Afhankelijk van de omstandigheden van het geval of de verplichting tot het opstellen van een RI&E onder de reikwijdte van art. 7:658 BW valt. • Vervolgens is het nog de vraag of het ongeval had kunnen worden voorkomen indien er wel een RI&E was.

22. Geen ‘werkplek’ in de zin van de Arbowet dus geen aansprakelijkheid? Vrachtwagenchauffeur gaat voor vertrek naar Frankrijk tanken bij een onbemand tankstation. Tankpas van de zaak ingevoerd en auto afgetankt Na enkele meters stopt hij om te controleren of tankdop dicht zit. Bij het uitstappen glijdt hij uit op de treeplank van de auto Volgens werknemer is hij gevallen door de aanwezigheid van een plas olie op de vloer van het tankstation Hij stelt voorts dat hij verplicht was daar te tanken Is geen ‘werkplek’ in de zin van art. 1 lid 3 Arbowet Gerechtshof: tankstation was ‘nu bepaald niet doorlopend een toonbeeld van properheid was te noemen’ Strekt de zorgplicht van de werkgever zich zover uit?

24. Ja! • Hoge Raad 20 februari 2009, NJ 2009, 335: • Art. 7:658 BW is niet beperkt tot situaties als genoemd in art. 1 lid 3 Arbeidsomstandighedenwet. • Maar: • Deze ervaren chauffeur moest de gevaren van gemorste diesel kennen, hij was in ieder geval bekend ter plaatse. • Werkgever heeft voldaan aan zijn zorgplicht.

25. Toezicht Toezicht: art. 24 van het Besluit Arbeidsomstandigheden: de Arbeidsinspectie Na een ongeval: Arbeidsinspectie bellen Deze komt zo snel mogelijk ter plaatse kijken Maakt een rapport en stelt eventueel een boete vast Na het rapport van de inspecteur: Eventueel bezwaar bij de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Beroep bij de rechtbank

26. Toezicht en werkgeversaansprakelijkheid Uitgangspunt is dat de beslissing van de Arbeidsinspectie niet richtingbepalend is voor het oordeel in rechte omtrent aansprakelijkheid van de werkgever. Vgl. het vonnis van de rechtbank Middelburg van 4 novemeber 2009 (LJN BK2881): “(…)Artikel 7: 658 BW beoogt niet een absolute waarborg te scheppen voor bescherming tegen gevaar. De werkgever dient die maatregelen te nemen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Wat van de werkgever in redelijkheid mag worden verwacht, hangt af van de omstandigheden van het geval. Bepalingen bij of krachtens de Arbeidsomstandighedenwet zijn mede van belang voor de omlijning van de door de werkgever jegens zijn werknemer te betrachten zorgplicht (vergelijk Hoge Raad, 27 april 2007, NJ 2008, 462). Met het enkele oordeel van de Arbeidsinspectie dat dergelijke bepalingen niet in acht zijn genomen, staat niet al vast dat de werkgever is tekortgeschoten in die zorgplicht.” (onderstreping HK)

27. To do: Voor aanvang van een dienstverband de Arboregelsbekijken die van toepassing zijn en de werkomstandigheden daarop aanpassen. Naast de voorgeschreven Arboregelszelfstandig onderzoek verrichten aan de hand van de Kelderluik-criteria. Bij aanvang van een dienstverband Arboinstructies en specifieke op het werk toegespitste instructies verstrekken. Tijdens de contractsduur blijven controleren of de Arboregels en de specifieke instructies worden gevolgd en eventueel bijsturen indien nodig.  Kern: vooraf de werkplek inventariseren en op het gebied van veiligheid innoveren en dan communiceren met de werknemer over de veiligheid op de werkvloer en dit zoveel mogelijk schriftelijk vastleggen.

28. Er komt steeds meer aandacht voor de Arboregels in het aansprakelijkheidsrecht. • De Arboregels fungeren als kapstok voor de zorgplicht van de werkgever. • De werkgever heeft verdergaande verplichtingen dan alleen de Arboregels. • Steeds zal de werksituatie moeten worden onderzocht aan de hand van de kelderluik-criteria •  Kortom: de zorgplicht rust zwaar op de werkgever, maar bij een juiste toepassing is het ook een mooi instrument om zowel werkgevers als werknemers er alles aan te laten doen om ongevallen te voorkomen. Conclusie

29. Advocatuur Arnhem Postbus 3045 6802 DA Arnhem Kantoor Velperpoort Verlperweg 1 6824 BZ Arnhem T +31 (0)26 353 83 00 F +31 (0)26 351 07 93 Notariaat Arnhem Postbus 3045 6802 DA Arnhem Kantoor Velperpoort Verlperweg 1 6824 BZ Arnhem T +31 (0)26 353 83 00 F +31 (0)26 351 07 93 Advocatuur Nijmegen Postbus 3045 6802 DA Arnhem Kantoor Velperpoort Verlperweg 1 6824 BZ Arnhem T +31 (0)26 353 83 00 F +31 (0)26 351 07 93 Notariaat Nijmegen Postbus 3045 6802 DA Arnhem Kantoor Velperpoort Verlperweg 1 6824 BZ Arnhem T +31 (0)26 353 83 00 F +31 (0)26 351 07 93