8.2. Drie verschillende vormen van machtspolitiek:

1. 8.2. Drie verschillende vormen van machtspolitiek: 8.2.1. De Nederlanden: van eenheid naar scheiding Nederlanden in 1515 Nederlanden in 1648

2. Onzefeodalegewesten (10de – 14de eeuw)

3. Bourgondischebezittingen (14de – 15de eeuw)

4. Stamboom van de Bourgondischehertogen

5. 8.2.1.1. De Nederlanden onder de Spaanse Habsburgers: keizer Karel V (T,1515-1555) 8.2.1.1.1 Karel V erfdeeengrootrijk: Links de jeugdige Karel V en rechts de staatsman Karel V.

6. HabsburgseRijk (1519-1556)

7. Dezebezittingenzijneengevolg van de stamboom van Karel V. Zijnvooroudersvoerdeeengewiekstehuwelijkspolitiek (B): methode om de macht van een familie te behouden of uit te breiden. Dit gaat meestal gepaard met het uithuwelijken van een familielid.

8. HabsburgseRijk (1519-1556)

9. Keizer Karel (of Karel V) was de leider van ‘eenrijkwaar de zonnooitonderging’. • Van vaderszijdeerfdehijNederlanden, Oostenrijk en werdhijkeizer van het HeiligeRoomseRijk. • Van moederzijdeerfdehij Spanje en de kolonies.

10. 8.2.1.1.2 Moeilijkbestuur van het verdeeldeHabsburgseRijk: • Diverse volkeren met verschillen in taal en cultuur. • Gebiedenlagen heel verspreid. • Personele unie (B): Verschillende gebieden of staten die ten opzichte van elkaar zelfstandig blijven met behoud van hun eigen bestuursinstellingen, maar die hetzelfde staatshoofd hebben.

11. Karel V probeerdebinnenzijngebieden de eenheidteversterken en zijnmachttevergroten: • Territoriaal: Alle grotevorstenhuizenwildensoevereinemacht over huneengemaakt land en verzettenzichtegen de Habsburgsesuprematie. Een reeks oorlogen was het gevolg. • Godsdienstig: Karel trad autoritair op tegen protestanten en andere opstandige groepen. Uit het zogenaamdeBloedplakkaat van Karel V, 1550 “Wijbevelen en verbieden: Datniemand van welke rang ookzalmogendrukken, schrijven, overschrijven, in zijnbezithebben, ontvangen, bewaren, verbergen,verkopen,kopen, schenken, uitdelen, zaaien of latenvallen, in kerken, op school of andere plaatsen, enigboek, of geschrift van de hand van Maarten Luther, Johannes Calvijn of van andere ketters en slechte of valsesektenveroordeeld door de HeiligeKerk, of van hunmedeplichtigen en aanhangers of afgedwaalden van onskatholiekgeloof. “

12. 3) Bestuurlijk: Karel V streefde in de Nederlandennaarbestuurlijkeeenmaking. Hijrichteencentraalbestuursapparaatop met ambtenaren en o.l.v. landvoogd(es). In zijn rijk vormden de Nederlanden een eenheid, namelijk‘De Zeventien Provinciën’. • De Pragmatieke Sanctie (T, 1549): Karel V bepaalde dat de Zeventien Provinciën steeds als één en ondeelbaar geheel overgeërfd zouden worden.

14. 8.2.1.2. De Nederlanden onder de Spaanse Habsburgers: koning Filips II (T, 1555-1598) 8.2.1.2.1. Een godsdienstopstand: de Beeldenstorm (T, 1566)

15. Ontgoocheld en moegestreden deed Karel in 1555/56 troonsafstand. • De Habsburgse dynastie werd in twee gesplist: - Zoon Filips II kreeg Spanje, Italiaanse gebieden, kolonies en Nederlanden. - Broer Ferdinand erfde Oostenrijk en werd keizer. • Filips II zette de politiek (territoriale, bestuurlijke, culturele en godsdienstige eenmaking) van zijn vader verder, maar op radicalere wijze. • Dit zalleiden tot de scheiding van de Nederlanden.

16. Hagenpreek (1566)

17. Hagenpreken leiden tot de Beeldenstorm (T, 1566) in de Nederlanden.

18. 8.2.1.2.2. Alleeneengodsdienstopstand? Ookeenpolitiekprobleem: • Karel V en later Filips II streefden in de Nederlandennaarmeercentralemacht. • A) De macht van de stedenverminderde: • Voorbeeld: De Gentsestroppendragers(T, 1540)

19. Bron 2: Brief van Willem van Oranje (1566) “Ikkan me nietvoorstellen, mevrouw de landvoogdes, datzijnmajesteitFilips II hiermee (bedoeldwordt ‘met de vervolgingen van de protestanten’) ietsanderszoubereikendanzichzelf in moeilijkheden en het land in beroeringbrengen en de liefde van zijngoedeonderdanenteverliezen.” Bron 3: KoningFilips II aanzijnzuster de landvoogdes van de NederlandenMargaretha van Parma. “Geachtemevrouw, mijngoedezuster, “Ikkan me nietweerhoudenuiterstgevoeligtezijnvoor de pamfletten die in het land ongestraftblijvencirculeren. U kanzichnietvoorstellenwatvooreenkaakslagaanmijngezag en het uweditallesbetekent, omtezwijgenwateengodslasteringditinhoudt. Zorgerdusvoordatdezezakennietongestraftblijven.” Conflict tussenmachtadel en stedenaan de enekanten de koningaan de andere kant. B) De macht van de adelverminderde Voorbeeld: De smeekbede van de edelen (T, 1566)

20. Ookeeneconomischprobleem: • Oorlogen • Honger (crisistextielsector en stijgendegraanprijzen) • Poging permanent belastingssysteeminvoeren • Ookpersoonlijkekenmerkenspelenrol: • Karakter Filips II versus Karel V

21. Karel V verbleef vaak in zijn paleis op de Coudenberg in Brussel. (links) Koning Filips II verbleef vooral in het Escoriaal te Spanje (rechts). Karel V: ‘Eén van de onzen’, hoewel ook hij de protestanten bestreed. Filips II: Vreemde, onverbiddelijke, katholiekevorst die strengoptradtegenketterij.

22. Bloedraadonderleiding van de hertog van Alva, van 1567-1573 de vertegenwoordiger van koningFilips II in de Nederlanden.

23. Leidt in 1568 totescalatie: Van vraagtothervormingnaaropstand met geweld. Begin 80-jarigeoorlog (T, 1568-1648): - Ontstaanprofessionelelegers: staandlegermet infanterie • De Nederlandenraaktenverdeeldtussen •  Koningsgezinde en katholieke groep (unie van Atrecht: huidige Wallonië) •  Protestantse groep (Unie van Utrecht: Holland, Zeeland, alle opstandige steden in Vlaanderen en Brabant)

24. Willem van Oranje, leider van de adel tegen koning Filips II.

25. Deze gravure uit 1622 illustreert de onderdrukking van de Nederlanden. Alva (5), landvoogdesMargaretha van Parma (3) en haarraadgeverkardinaalGranvelle (4), draaienaan de perswaaronder de NederlandseLeeuwwordtplatgedrukt. Links kijken de paus (1) en Filips II (2) toe.

26. 8.2.1.2.3Het Plakkaat van Verlating (T, 1581 ) FilipsII: - Absolutisme - Contrareformatie Bron 4: Plakkaatvan Verlating, 1581 (T). “Het is algemeenbekenddateenvorst van een land door God tot hoofd van zijnonderdanen is aangesteldomzetebeschermen en zetebewarenvooralleonrechtvaardigheid, schade en geweld, en dat de onderdanenniet door God geschapenzijn ten behoeve van de vorst, om hem als slaventedienen. Integendeel, de vorst is erterwille van de onderdanen, zonderwiehijgeenvorst is. Wanneerhij in plaats van zijnonderdanentebeschermen, probeert hen teonderdrukken, overmatigtebelasten, teberoven van hunoudevrijheid, privileges en oudegewoonterechten, en hen als slaventebevelen en tegebruiken, moethijdusniet als eenvorst, maar als eentiranwordenbeschouwd. Dan staat het zekerzijnonderdanenvrij hem nietmeer als vorstteerkennenmaar hem teverlaten en in zijnplaatseen andere soevereintekiezenom hen tebeschermen, zonderdatditverkeerd is.” Weerstandsrecht (B) is het recht van eenvolkomzijnleider die de rechten van het volknietrespecteert, aftezetten. Continuïteitmet de middeleeuwen.

27. Eerste pagina van het Plakkaat van Verlating.

28. De koning herovert Antwerpen op de reformatoren in 1585.

29. 8.2.1.2.4 Escalatie leidt tot scheiding: Vrede van Münster (T, 1648): Voor de 80-jarige oorlog: De Verenigde Nederlanden onder keizer Karel V.

30. Tijdens de 80-jarige oorlog: De unie van Utrecht (blauw): alle opstandige gebieden tegen Spanje (1579)

31. Na de 80-jarige oorlog: • Rood: De Verenigde Provinciën (het huidige Nederland): rijke, protestantse en handelsgezinde Republiek. - Geel: De Zuidelijke Nederlanden (België): geleidelijk armer, katholiek en minder handel. Enorme emigratie