Bölüm 21 Maliye Politikası ve Dış Ticaret

1. Bölüm 21Maliye Politikası ve Dış Ticaret David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2. Birkaç Anahtar Kavram • Maliye Politikası • Hükümetin harcamalar (G) ve vergi oranları üzerinde aldığı kararlar • İstikrar (Stabilisation) Politikaları • Hükümetin, toplam çıktıyı (Y) potansiyel çıktı düzeyinde tutmak için uyguladığı politikalar • Bütçe Açığı • Hükümet harcamalarının vergi gelirleri üzerinde kalan kısmı • Ulusal Borç • Hükümetin toplam borç stoğu; bütçe açıklarının kümülatif toplamı

3. Gelir-Harcama modelinde hükümet • Dolaysız Vergiler • Tüketim fonksiyonunun eğimini etkiler • Ve dolayısıyla AD doğrusunun eğimi de etkilenir. • Hükümet harcamaları (G), AD doğrusunun konumunu etkiler: • G’deki artış AD doğrusunu yukarı, azalış aşağıya kaydırır.

4. Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep • AD=C+I+G • Kısa dönemde G sabittir, gelir veya toplam çıktıyla beraber artıp azalmaz. • Transfer harcamaları (B), toplam talebi C ve I üzerinden etkiler. Doğrudan bir etkisi yoktur. • Dolayısıyla, toplam talebi oluşturan 3 öğeyi gelirden bağımsız (otonom) olarak düşünebiliriz. • Tüketim • Yatırımlar • Hükümet harcamaları

5. Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep (2) • Hükümet, bir yandan dolaysız vergiler (Td) toplarken öte yandan transfer harcamalarında (B) bulunur. • Net Vergi Yükü (NT): Dolaysız vergiler eksi transfer gelirleri; ulusal gelirle orantılı olduğu varsayılır. • Dolayısıyla, NT=t*Y • Harcanabilir Gelir: YD=Y-NT YD=(1-t)*Y

6. Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep (3) • Hanehalkının marjinal tüketim eğilimini (c) 0.9, ve bağımsız tüketimi 0 olarak kabul edelim. • C=0.9*YD • C=0.9*(1-t)*Y olacaktır. • Ulusal gelir (Y) 1 birim arttığında, tüketim 0.9*(1-t) kadar artacaktır. • Vergi olmadığı durumda, 0.9 olan tüketim fonksiyonu eğimi, vergi ile beraber 0.9*(1-t)’ye düşer. • Dolayısıyla vergi ile beraber toplam talep (AD) doğrusunun eğimi de düşer. • Vergi sonucu MPC de düşer ve MPC’=MPC*(1-t) olur.

7. Verginin Toplam Talep üzerindeki etkisi AD0 Toplam Talep AD1 Y1 Y0 Çıktı, Ulusal Gelir

8. Hükümet, G kadar harcama yaparak AD doğrusunu AD0’dan AD1’e kaydırabilir, bu da toplam çıktıyı arttırır. AD1 Denge çıktı düzeyi Y0’dan Y1’e çıkar. Y1 Maliye Politikası? 45odoğrusu G Toplam Talep AD0 Ancak durum bu kadar basit değildir. Hükümet harcamalarının fiyatlar, faiz oranları ve bütçe açığı üzerindeki etkileri de gözönünde bulundurulmalıdır. Y0 Gelir, çıktı

9. Bütçe (Budget) • Bütçe, birey, firma veya hükümetin harcamalar ve gelirlerine ilişkin planlarına verilen isimdir. • Hükümetin Bütçe Açığı= G-NT • Ekonomi dengedeyken; • S+NT=G+I, bir başka değişle • S-I=G-NT olmalıdır.

10. Hükümet harcamaları gelirden (Y) bağımsız olabilir NT Denk Bütçe (Balanced Budget) Ancak net vergi gelirleri gelirle doğru orantılı artar ya da azalır O halde bütçe, düşük gelir düzeylerindede açık verirken G Yüksek gelir düzeylerinde fazla verir. Y0 Denk Bütçe çarpanı, harcamalar ve vergiler eşit düzeyde artsa bile daha yüksek denge çıktı düzeyine ulaşılabilineceğini ifade eder. Hükümet Bütçesi Bütçe Açığı, toplam hükümet harcamalarından toplam vergi gelirlerinin düşürülmesiyle bulunur. G, NT Gelir, Çıktı

11. Denk Bütçe Çarpanı(Balanced Budget Multiplier) • Ekonomi 1000 birim çıktı düzeyinde dengede olsun • Hükümet 200 birim harcamasını yapmak için, t=0.2 oranında vergi koymuş olsun • 200 birimlik G artışı Y’yi 200 birim artırırken, harcanabilir gelirdeki azalış tüketimi 0.9*200=180 birim bir düşürür • Hükümet hiç bütçe açığı vermeden harcamalarını arttırmak suretiyle, ulusal geliri ilk başta 20 birim arttırmış olur. • Bu artış zayıflayan halkalar biçiminde ekonomiye yayıldığında, yeni denge çıktı miktarı 1071 birim olur • Bu etki Denk Bütçe Çarpanı olarak adlandırılır.

12. Açıklar ve Mali Duruş (Fiscal Stance) • Bütçe açığının büyüklüğü hükümetin mali duruşunu tam anlamıyla yansıtmaz. • Harcamalar ve vergi oranları sabitken, yatırım talebindeki bir düşüş ulusal geliri, dolayısıyla da net vergi gelirlerini düşürüp bütçe açığına sebebiyet verebilir. • Yapısal bütçe (structural budget),çıktı tam kapasite ya da potansiyel düzeyinde olsaydı bütçe açığının alacağı düzeyi gösterir. • Enflasyondan arındırılmış bütçelerde borç faizi harcamalarını hesap ederken nominal değil gerçek (real) faiz oranı kullanır.

13. Otomatik İstikrarlandırıcılar (Automatic Stabilizers) • GSMH’nın şoklara vereceği tepkileri azaltan ikitsadi mekanizmalara verilen isimdir. • Otomatik istikrarlandırıcılar, çarpanı düşürerek talebi etkileyen şokların toplam talebe olan negatif etkisini azaltırlar. • Örneğin, durgunluk halinde: • İşsizlik ödemeleri artar, • Ve KDV ve gelir vergisinden elde edilen gelirler düşer dolayısıyla hanehalkı ve firmaların tüketim ve yatırım için daha fazla kaynağı kalır. Bu durgunluğu giderici etki yapar.

14. Aktif maliye politikasının limitleri Toplam talebi etkileyen bir şok neden maliye politikaları ile hemen bertaraf edilemez? • Zaman Farkı: maliye politikaları uygulandıktan bir süre sonra ancak etki edebilir. • Sorunun teşhisi • Uygun politikanın uygulanması • Ve çarpan mekanizmasının işlemesi için zaman gerekir. • Belirsizlik (Uncertainty) • Çarpanın büyülüğü çoğunlukla bilinmez • Toplam talep sürekli değişim halindedir • Bağımsız (autonomous) talepten kaynaklanan etkiler • Maliye politikasındaki değişiklikler toplam talebin diğer bileşenlerinde ters etki yapabilir.

15. Aktif maliye politikasının limitleri (2) • Bütçe Açığı • Bütçe açığının büyümesi enflasyonu arttırabilir endişesi • Belki de ekonomi tam-istihdam düzeyindedir!!! • İşsizliğin en azından bir kısmı gönüllü olabilir. Hükümet işsizlik sürekli yüksek olduğu halde neden genişlemeci maliye politikaları uygulamaz?

16. Dış ticaret ve Ulusal Gelir • İhracat (X) ve ithalatı (Z) genel resime eklediğimizde • TİCARET DENGESİ (trade balance) • Net ihracata (X-Z) eşittir. • TİCARET AÇIĞI (Trade deficit) • İthalatın ihracatı aşan kısmı. • TİCARET FAZLASI (Trade surplus) • İhracatın ithalatı aştığı durumda ortaya çıkar. • Y = C + I + G + X – Z eşitliği herzaman sağlanır.

17. ithalat İhracatın ulusal gelirden etkilenmediğini varsayalım İthalat ise gelir arttıkça artıyor olsun ihracat Ulusal gelir düşük düzeydeyken, ihracat ithalatı geçer – ticaret dengesi fazla verir. Y* Yüksek gelir düzeylerinde ise ticaret açığı oluşur. Ticaretin dengede olduğu bir ulusal gelir düzeyi, Y*, herzaman vardır, ancak bu düzeyin tam istihdam düzeyi olması garanti değildir. İhracat, İthalat ve Ticaret Dengesi X, Z Ulusal gelir

18. Dış Ticaret ve Çarpan • Marjinal İthalat Eğilimi (The marginal propensity to import): MPZ • ülkede yerleşiklerin ellerime geçen her 1 birim fazla gelirin ne kadarını ithalat için kullanacaklarını ölçer. • Dış ticaret çarpanın büyüklüğünü düşürücü etki yapar. • Marjinal ithalat eğilimi ne kadar fazlaysa çarpan da o kadar küçüktür. • Açık bir ekonomide, çarpan: • M=1/[1-(MPC’-MPZ)] haline gelir.