Pesten aanpakken en voorkomen Infoavond voor ouders

1. Pesten aanpakken en voorkomenInfoavond voor ouders GBS Eikenlaar, Reet 20 maart 2013

2. Begeleiding: Hilde Leonard • Opleiding pedagogiek KUL • 10 jaar vormingswerk met jongeren • Navorming voor Refleks weerbaarheidscentrum • Sinds 2004 zelfstandig nascholer: ondersteuning van leerkrachten en schoolteams (BaO / SO) rond moeilijk gedrag en sociale vaardigheden Contact: hilde.leonard@pandora.be

3. DEEL 1 De dynamiek van pesten en gepest worden

4. Wat is pesten? • Pesten is niet leuk voor wie het meemaakt! • Maar is alles wat ik niet leuk vind ook pesten? “Een persoon wordt gepest als hij/zij langdurig en herhaaldelijk blootstaat aan negatieve handelingen door één of meer personen.” (Dan Olweus)

5. Pesten is niet hetzelfde als… • plagen: pesten gebeurt niet in een positieve, gemoedelijke sfeer • conflict / ruzie: bij pesterijen is er sprake van een ongelijke machtsverhouding tussen pester en gepeste

6. Hoe wordt er gepest? Slaan, dreigen, spotten, uitschelden, vastbinden, spullen kapotmaken, virus per e-mail sturen,… Uitsluiten, negeren, zwart maken, roddelen, vrienden tegen iemand opzetten, bezwarende foto’s op internet plaatsen,…

7. Hoe wordt er gepest? Klassiek pesten = pesten “in het echte leven” Cyberpesten = pesten via computer of GSM • Meest (43,6%) via sociale netwerksites (facebook bv.), sms (37,1%) en instant messaging (23,8%) • Ook via e-mail, online game, telefoongesprek, YouTube, forum Grote overlap! www.friendlyattac.be

8. Escalatie van pestsituaties Een combinatie van: • (Een) leerling(en) die doelgericht kwetsende dingen doet naar een ander in de groep; • Getuigen die niet ingrijpen en/of meepesten; • Een kwetsbaar of geïsoleerd slachtoffer; • Volwassenen (leerkrachten, ouders) die niet ingrijpen. Beïnvloeden elkaar over en weer Resultaat: een groter wordend machtsonevenwicht

9. Van conflict naar pesten Geen machts-onevenwicht (conflict, grens-overschrijdend gedrag Groot machts-onevenwicht patroon = pesten kan niet meer wisselen… Klein machts-onevenwicht kan nog wisselen

10. Beginnend pestgedrag Klein machtsonevenwicht Nog niet lang bezig Gepeste krijgt steun Verdeeldheid in de groep over steun aan pester(s) Gepeste heeft soms nog enige impact Makkelijker te stoppen (jongere kinderen) Zwaar pestgedrag Groot machtsverschil Duurt al een tijd Constante dreiging, subtiele treiterijen Geen steun voor gepeste, wel voor pester(s) Absolute onmacht bij gepeste Delicaat om te stoppen (oudere kinderen) Niet alle pesten is even erg

11. Iedereen kan betrokken geraken bij pestgedrag! Pesten is een zaak van alle kinderen alle leerkrachten alle ouders

12. Gevolgen van gepest worden • minderwaardigheidsgevoel, onzeker gedrag • eenzaamheid, geïsoleerd worden • concentratiestoornissen, afwezigheid, leerachterstand, • minder voor zichzelf durven opkomen, agressief reageren • wantrouwen, angsten • uitvluchten, smoesjes, vermijdingsgedrag • lichamelijke spanning, psychosomatiek, depressie Afhankelijk van ernst, frequentie, duur, mate van isolatie, gevoel van machteloosheid,…

13. Gevolgen voor wie pest • Weinig of geen echte vrienden • Risico zich vast te werken in de pestrol • Neerwaartse spiraal in omgang met anderen • Botsing met de maatschappij omwille van ontbreken van samenwerkingsvaardigheden en een coöperatieve houding • …

14. DEEL 2 Wat ouders kunnen doen

15. Tips voor alle ouders • Leer je kind sociale vaardigheden (vb. rekening houden met anderen, eigen grenzen stellen, voor anderen opkomen); • Geef zelf het goede voorbeeld; • Corrigeer je kind als het agressief gedrag vertoont of andere kinderen uitsluit; • Neem pesten serieus en praat erover; • Wees alert voor signalen dat je kind betrokken is bij pesten of dat in de groep van je kind gepest wordt.

16. Cyberpesten voorkomen Twee gouden regels: 1. Alle informatie die je in het gewone leven voor jezelf houdt, geef je ook niet prijs op internet 2. Alles wat je in het echte leven niet recht in iemands gezicht durft zeggen, tik je ook niet in op msn, sms, facebook,… www.kieskleurtegenpesten.be

17. Stap 1 Opmerken dat je kind gepest wordt

18. Enkele cijfers Praten over gepest worden: Lager onderwijs (3de graad): • 40,4% vertelt het aan een leerkracht • 61,5% vertelt het aan een ouder Secundair onderwijs (1ste graad): • 21,5% vertelt het aan een leerkracht • 46,6% vertelt het aan een ouder. Bron: Stevens en Van Oost (UGent)

19. Redenen om er niet over te praten • Weet niet aan wie te vertellen • Schaamte • Bang voor straf • Bang voor groepsdruk • Bang niet geloofd te worden • Bang zelf de schuld te krijgen • Bang voor escalatie en wraak • Niet geloven in mogelijke oplossing • …

20. Mogelijke signalen van gepeste • Plotse, onverklaarbare gedragsveranderingen • Zich terugtrekken, onbereikbaar zijn • Snel geïrriteerd geraken, veel ruzie maken • Angst voor lichamelijk contact, schrikreacties • Geen interesse in het klasgebeuren • Vage lichamelijke klachten (hoofdpijn, buikpijn) • Opmerkelijke daling van schoolprestaties • Nachtmerries, slaapgebrek • Angst voor bepaalde leerlingen of plaatsen • Beschadigd materiaal zonder goede uitleg • …

21. Als je kind gepest wordt • Neem het verhaal van je kind serieus • Laat het vertellen over de situatie: niet alleen de feiten, maar ook hoe het zich daarbij voelt • Vraag ook wanneer het beter gaat • Vraag hoe het kind met pestsituaties omgaat en complimenteer iedere reactie • Bespreek samen mogelijke acties • Onderneem geen actie achter de rug van je kind • Signaleer wat je weet aan de school.

22. Gevolgen van gepest worden • Kinderen die gepest worden zijn vaak kwetsbaar of geïsoleerd (niet altijd!) • Gepest worden versterkt deze kwetsbaarheid • Essentie: gevoel van competentie is aangetast • Risico: groeiende onmacht, vicieuze cirkel • Bij hulp: controle zoveel mogelijk bij de gepeste leerling laten

23. Als er (ook) sprake is van cyberpesten • Zeg je kind niet te reageren op pestberichten, dat is meestal olie op het vuur • Stel voor om ongewenste berichten te blokkeren of om een ander e-mailadres (enkel voor vrienden) te maken • Verzamel bewijs, vernietig geen berichten • Eventueel contact met moderator chatroom • Neem contact met de school! www.clicksafe.be

24. Stap 2 Het pesten stoppen

25. Neem contact met de school • Controleer je eigen emoties! • Maak een afspraak (tijd nodig); • Vertel wat je weet (feiten, ernst, bewijzen); • Vraag de school om dit te onderzoeken en om stappen te ondernemen; • Besef dat er soms een andere kant aan een verhaal is! • Heb geduld: pesten stoppen vraagt tijd!

26. Ondersteun je kind • Geef ruimte om te praten (dwing niet); • Benadruk dat het niet zijn/haar schuld is; • Bespreek mogelijke reactiewijzen; • Help het kind zo goed mogelijk om zélf controle te houden over het vervolg! • Zoek situaties waarin het zichzelf kan zijn (familie, club,…).

27. Dit doe je beter niet • Ga geen gesprek aan met de pester(s), laat dit aan de school over; • Stap niet zelf naar de ouders van pester(s); • Organiseer geen activiteiten om gepeste en pester(s) vriendschap te laten sluiten. Deze zaken maken het pesten vaak erger!

28. Weerbaarheidscursus? Pesten wordt in stand gehouden door een gegroeid machtsonevenwicht In deze situatie slaagt zelfs het meest weerbare kind er niet in om de situatie zelf te stoppen!

29. Weerbaarheidscursus? Beter niet… • als je wil dat je kind het pesten zelf zal stoppen; • als je wil dat je kind in de toekomst (ernstige) pesterijen zal kunnen stoppen; • zolang de pesterijen niet gestopt zijn.

30. Weerbaarheidscursus? Goed idee… • Om je kind te helpen zich beter in z’n vel te voelen in de toekomst; • Om je kind te helpen in de toekomst eigen grenzen te bewaken; • Op voorwaarde dat de pesterijen gestopt en voldoende verwerkt zijn. • Als je kind inderdaad een probleem met weerbaarheid heeft!

31. Tips voor ouders van (cyber)pesters • Neem de situatie ernstig; • Besef dat je kind wellicht verstrengeld is in een negatieve groepsdynamiek; • Straf niet, maak wel je afkeuring duidelijk; • Bespreek hoe hij/zij op een positieve manier kan proberen erbij te horen in de groep; • Help je kind zich in anderen in te leven; • Vraag je af of er oorzaken zijn die jij kan verhelpen.

32. Stap 3 Follow-up

33. Follow-up Zijn de pesterijen gestopt? • Bevraag je kind, als het pesten niet stopt, neem dan terug contact op met de school; • Blijf de situatie opvolgen!

34. Follow-up Ondersteuning gepeste(n): • Slaagt je kind erin om het pesten te verwerken? Besef dat dit enkele maanden kan duren! • Zoek desgewenst (therapeutische) hulp. • Ook hiervoor kan je terecht op school (leerlingenbegeleiding, CLB)

35. Follow-up Ondersteuning pesters • Slaagt je kind erin om op een positieve, niet-agressieve manier vrienden te maken? • Indien niet, denk dan aan hulp m.b.t. sociale vaardigheden / impulscontrole. • Doe beroep op bv. CLB.

36. DEEL 3 Wat de school kan doen

37. Niveau 1: Leefklimaat • Positief schoolklimaat, waarin ieder zich gerespecteerd voelt; • Open communicatiecultuur; • Inspraak en participatie; • Aandacht voor positieve groepsvorming (team, klas: begin schooljaar); • Goed uitgebouwde zorg: vertrouwensleerlingen, peter-/meterschap, leerkrachtenbegeleiding,…

38. Niveau 2: Algemene preventie • Zie eindtermen sociale vaardigheden en burgerzin! • Oefeningen / lessen over conflicthantering, bevorderen empathie, hoe reageren op pesten • Stimuleren verantwoord gebruik van internet (niét verbieden!) • De middengroep mobiliseren • Bemiddelen bij conflicten tussen leerlingen • Samenwerking in plaats van competitie

39. De macht van de middengroep Zorg ervoor dat kinderen in een groep: • bereid zijn om tussen te komen bij pesten (ze moeten geloven dat hun vrienden en volwassenen het goed vinden als ze tussenkomen); • weten wat ze kunnen doen als er gepest wordt. Drie vragen: • Wat wil jij dat klasgenoten doen als jij gepest wordt? • Wat kan je doen als je ziet dat iemand wordt gepest? • Wie heeft een pester al eens kunnen stoppen? Vertel!

40. Niveau 3: Specifieke preventie • Sensibiliseren (vb. film, theater, tentoonstelling,…) lln, lkrn, ouders • Duidelijke regels (schoolreglement) of klasafspraken (al dan niet samen met de leerlingen) pesten melden ≠ klikken pesten melden = helpen • Toezicht, observatie • Regels rond gebruik nieuwe media • Met alle betrokkenen uitwerken pestbeleid • Enquête of meldpunt

41. Pesten voorkomen • Met een goed preventiebeleid kan de school de hoeveelheid pesterijen doen dalen met 10 à 15% • Ze kan ervoor zorgen dat pestgedrag niet escaleert. • Een school zonder pesten bestaat echter niet! • Een plan van aanpak op het moment dat er gepest wordt is dus nodig

42. Ingrediënten plan van aanpak • Hoe ontdekken we pestsituaties zo vroeg mogelijk? • Hoe reageren we bij een vermoeden van pesten? • Hoe pesten stoppen? (liefst verschillende mogelijkheden) • Hoe de situatie verder opvolgen?

43. Laagdrempelig meldpunt • Brievenbus • E-mailadres • Enquête • Groene leerkracht,… Voorwaarden: • Voer een duidelijk “pesten dat kan niet”-beleid • Garantie: pesten melden is helpen • De melder wordt beschermd • Geen acties zonder overleg met het slachtoffer

44. Pesten stoppen Wat meestal niet werkt: • Weerbaarheidscursus voor gepeste leerling • Sensibilisatie (film, verhaal,…) • Straf voor pester(s) Veiligheid voor het slachtoffer = essentieel bij je aanpak!

45. Pesten stoppen Wat kan werken: • Duidelijk begrenzen pester(s) (ev. afspraken over herstel) • (Herstel)bemiddeling (bij klein machtsonevenwicht) • Klasgesprek (oplossingsgericht) • Steungroepaanpak of no blame • …

46. Steungroep- of no blame = niet-bestraffende methode om pesten te stoppen • een groepje kinderen wordt gevraagd om ervoor te zorgen dat gepeste zich beter gaat voelen • het gepeste kind is niet bij dit gesprek aanwezig • na een week wordt opnieuw met de kinderen samengekomen Zeer effectief (85% succes na één toepassing!) No blame: www.leefsleutels.be

47. Bij ernstige pesterijen • Werk nauw samen met ouders • Betrek CLB of andere externe organisaties • Indien mogelijk aandacht op herstel • Structurele maatregelen (vb. klasgroepen anders samenstellen) • Neem zwaardere maatregelen (eventueel tuchtprocedure) • We doen alles om het pesten te stoppen!

48. Tot slot… • Pesten aanpakken vraagt tijd • Het lukt best als ouders en school goed met elkaar samenwerken en elkaar vertrouwen • Praat erover met elkaar én met je kind, zoek samen naar oplossingen • Zo leren kinderen dat problemen niet onoverkomelijk zijn, maar aangepakt kunnen worden • Dit maakt hen sterker in hun groei naar volwassenheid!