Projekt URBAN SOIL MANAGEMENT STRATEGY URBAN SMS Strategia Zarządzania Glebami Miejskimi

1. Projekt URBAN SOIL MANAGEMENT STRATEGY URBAN SMS Strategia Zarządzania Glebami Miejskimi Grzegorz Siebielec, Tomasz Stuczyński, Artur Łopatka, Małgorzata Capała, Magdalena Głuszyńska, Joanna Koza, Anna Żurek, Joanna Wiącek, Przemysław Czaban Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB Puławy, Czartoryskich 8

2. URBAN-SMS Urban Soil Management Strategy Finansowany przez Program CENTRAL Europe z funduszy INTERREG IV B 2007 – 2013 Priority 3 Environment Area of Intervention 3.1 Developing a High Quality Environment by Managing and Protecting Natural Resources and Heritage Uczestnicy projektu URBAN-SMS: City of Stuttgart (Lead Partner) City of Vienna Federal Environment Agency, Austria City of Milan University of Torino City of Celje Agricultural Institute of Slovenia Institute of Soil Science and Plant Cultivation, Pulawy Czech University of Life Sciences Prague Soil Science and Conservation Research Institute, Bratislava District Authority Stuttgart

3. Instytucje towarzyszące: • City of Bratislava • City of Prague • City of Wroclaw • Federal Ministry of Agriculture, Forestry, Environment and Water Management • Austrian Soil Science Society • Province Salzburg • Province Upper Austria • City of Linz • City of Munich • European Land and Soil Alliance e.V.

4. Budżet Total budget 2.200.018,00 € ERDF funds 1.741.390,30 € co-financing 458.627,70 € Funding rate of 79 %

5. Podstawy złożenia wniosku Niedostateczna świadomość w zakresie roli gleb w kształtowaniu środowiska życia w miastach określono jako powód braku uwzględnienia potrzeb ochrony gleb w procesie planowania przestrzennego. Na konferencji ELSA (European Land and Soil Alliance) w roku 2007 w Stuttgarcie zdefiniowano potrzebę integracji istniejących podejść do zagadnień ochrony gleb i technicznych rozwiązań w kierunku wspólnej strategii ochrony gleb miejskich. Ponadto konieczność zwiększenia świadomości odnośnie konieczności przemyślanego rozmieszczania nowych inwestycji dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju. Znaczny ubytek gleb w ostatnich latach Brak oceny skuteczności istniejących przepisów

6. Potrzeby w zakresie narzędzi do zrównoważonego planowania przestrzennego

7. Definicja gleby i jej jakości Gleba jest niejednorodną warstwą pokrywającą powierzchnię Ziemi, powstałą ze skały macierzystej przekształconej przez czynniki glebotwórcze (np. woda, klimat, organizmy żywe). Gleba jest warstwą litosfery zdolną do wypełniania różnych funkcji, niezbędnych dla życia na Ziemi (środowisko życia mikroorganizmów i roślin, obieg pierwiastków) Jakość gleby to zdolność gleby do wypełniania jej funkcji – np. produkcja biomasy, retencja, filtracja i funkcja buforowa, bioróżnorodność. Każdej funkcji gleby, za pomocą odpowiedniego wskaźnika, może być przypisana indywidualna wartość. Funkcje mogą też być skwantyfikowane łącznie, umożliwiając określenie jakości gleby.

8. Funkcje socjalne: Dziedzictwo kulturowe Rekreacja Zdrowie

9. Funkcje ekonomiczne: Produkcyjna związana z ziemią (rolnicza) Infrastruktura transportowa Mieszkalna i tworzenie miejsc pracy

10. Zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne Gleba Woda gruntowa Funkcje środowiskowe: Bioróżnorodność + ... ≠ + Retencyjna Buforowa i filtracyjna

11. Istotne daty Rozpoczęcie przygotowań - 1 listopad 2007 Spotkania przygotowawcze - Stuttgart (11/07) i Wiedeń (01/08) Złożenie wniosku - 14 kwiecień 2008 Zatwierdzenie wniosku - 25 lipiec 2008 Złożenie finalnej wersji wniosku - 22 wrzesień 2008 Rozpoczęcie projektu - 1 październik 2008 Zakończenie projektu - 31 marca 2012 Okres trwania - 42 miesiące

12. Cele projektu Urban SMS Celem projektu jest stworzenie wspólnej strategii i narzędzi do zrównoważonego gospodarowania glebami miejskimi w krajach środkowej Europy.

13. Główne „produkty” • Wytyczne “Municipal Soil Manager” dla uwzględnienia zagadnień ochrony gleb w planowaniu • Darmowy system GIS do przestrzennego zarządzania glebami • Opracowanie na temat implementacji strategii w miastach pilotażowych • Wytyczne dla metod kompensacji • Opracowanie na temat wpływu konsumpcji gleb na lokalny klimat • Pakiet informacyjny nt. skutków różnych scenariuszy urbanizacji, w tym film • Seminaria w miastach zainteresowanych implementacją strategii i narzędzi

14. Struktura zarządzania w projekcie Management level Management team Steering committee Transnational level Transnational cooperation group Parter level Local working teams Project Management City of Stuttgart - Department for Environmental Protection Gaisburgstraße 4, D-70182 Stuttgart, Germany Hermann Josef Kirchholtes and Michael Schweiker (Finance Manager) Project Coordination et environment and technology Boschstr. 10, 73734 D-Esslingen, Germany Bettina Schug E-mail: bettina.schug@sv-ertel.de Homepage: www.urban-sms.eu

15. Pakiety tematyczne: WP1. Project management and coordination Zarządzanie projektem i koordynacja WP2. Communication, knowledge management and dissemination Komunikacja, zarządzanie wiedzą i upowszechnianie Główny cel: promocja i upowszechnienie produktów i wyników projektu WP3. Soil management concept Koncepcja zarządzania glebami Główny cel: Stworzenie wytycznych dla włączenia zagadnień ochrony gleb w procesie planowania

16. WP4. Soil management suite System zarządzania glebami Główny cel: Stworzenie komputerowego systemu wspierania decyzji w zakresie zagospodarowania przestrzennego

17. Narzędzia proponowane dla Wrocławia T1.1 Ecosystem soil quality (ESQ) • The attractiveness of this tool lies in its ability to delineate areas of soil which can perform many functions. Such a data layer will assist spatial planning and environmental impact assessment of development scenarios. Visualization of spatial distribution of high quality soils (multifunctional) will serve as a tool to built awareness of valuable soil resources which a worth protecting as a fundament of urban ecosystem functioning.

18. Loss of soil resource Purpose: is to evaluate the impact of land use change on soil resource. Evaluation is carried out in quantitative and quality way using index system. The tool is used in planning process to asses the impact of different planning options. Outputs PA poly database with: Soil quality before land use change (index / Bx1) Soil quality after land use change (index / Bx) Pdf report with containing: Small map of the PA Statistics per PA (Bx loss per ha) Matrix (name, ha, indexes in, out, difference  Cut&Paste Excel- Word…) containing: Bx before (quantitative and qualitative) for each PA Bx after the land use change (after sealing) for each PA Evaluation of impact (soil loss / gain?) in index points 1) Bx: index points indicating the soil quality

19. Recreational areas • The tool is highly relevant for planning as it assists allocation of land to open spaces needed in urban landscape.

20. Water drainage • The tool highly important for Wroclaw as the town was affected by severe flooding events in the last two decades. Mitigating flooding impacts requires a proper management of water retention capacity in the landscape. Sufficient open areas with high water retention capacity should be maintained and monitoring of their consumption rate is important.

21. Soil Contamination • This tool is essential to address soil reclamation priorities and needs. Outputs will assist decision making in land management and trade. Tool will enable parties involved in land market to assess risk related with liabilities for reclamation of contaminated land. It will also provide a transparent information on real value of the land affected by the magnitude of soil degradation. • In practice the areas of contaminated lands are not extensive but it is critical to identify them as potential business losses in individual cases of development on degraded land can be severe.

22. WP5. Local applications Lokalne zastosowania Główny cel: Implementacja strategii ocrony gleb i testowanie systemu wspierania decyzji w miastach pilotażowych Obszary pilotażowe: Wrocław, Wiedeń, Praga, Bratysława, Stuttgart, Salzburg, Mediolan, Celje

23. Wrocław jako obszar pilotażowy • Analiza zmian użytkowania gruntów w ostatnich latach • Modelowanie przyszłych zmian dla różnych scenariuszy • Badanie opinii lokalnych ekspertów nt. istotności funkcji gleb i wpływu scenariuszy ochrony gleby • Testowanie i implementacja narzędzi GIS

24. Pakiet koordynowany przez IUNG-PIB WP6. Acceptance and awareness Akceptacja i świadomość Główny cel: Zwiększenie świadomości i akceptacji dla ochrony gleb w miastach poprzez wykonanie prognozy zmian • Ocena skuteczności dotychczasowej ochrony gleb • Prognoza przyrostu zabudowy dla różnych scenariuszy ochrony gleb • Konsultacje z administracją miejską, planistami, organizacjami pozarządowymi i innymi zainteresowanymi stronami, w celu uzyskania ich opinii na temat istotności różnych funkcji gleb w poszczególnych miastach oraz zwiększenia świadomości nt. roli gleb • Ocena możliwości rewitalizacji tzw. brownfields

25. Zdjęcia satelitarne Mapy użytkowania dla 2 okresów Segmentacja Klasyfikacja Mapa glebowa Rozkład klas gleby i wskaźniki przejśćia Statystyka klas użytkowania Ocena skuteczności dotychczasowej ochrony gleb Metodyka tworzenia mapy zmian użytkowania ze zdjęć satelitarnych i analizy przejmowania gleb

26. Tworzenie mapy zmian użytkowania ziemi

27. Transition index =1 Transition index >1 Transition index <1 Wskaźnik przejścia (Transition index) • Prosty wskaźnikcharakteryzujący intensywność przejmowania poszczególnych klas gleby pod zabudowę. Wskaźnik o wartości powyżej 1 wskazuje, że gleby danej klasy są przejmowane preferencyjnie

28. Wrocław – zmiany użytkowania

29. Wrocław –przyrost zabudowy na tle mapy glebowej

30. Mediolan – zmiany użytkowania

31. Mediolan

32. Bratysława

33. Wiedeń

34. Powierzchnia zabudowana w ciągu 15 lat: 160 – 900 ha • Głównie ubytek gleb rolniczych, poza Wroclawiem i Stuttgartem gdzie zabudowano również tereny półnaturalne • Większość nowej zabudowy to zabudowa mieszkalna, poza Bratysławą i Wiedniem • Gleby wysokiej jakości przejmowano pod zabudowę preferencyjnie we Wroclawiu, Pradze, Wiedniu* i Salzburgu* • Najlepsze gleby były skutecznie chronione w Bratysławie

35. Prognoza przyrostu zabudowy – modelowanie za pomocą automatów komórkowych Dane wejściowe: Mapa użytkowania ziemi Mapa glebowa Sieć drogowa Numeryczny model terenu Dane demograficzne i ekonomiczne

36. Konsultacje z „interesariuszami” Zebranie informacji na temat istotności ochrony poszczególnych funkcji gleb w warunkach danego miasta Ocena wpływu różnych scenariuszy ochrony gleb na wypełnianie przez gleby określonych funkcji Określenie dopuszczalnych progów dla utraty określonych funkcji gleb w procesie urbanizacji Identyfikacja potrzeb w zakresie systemu zarządzania gruntami/glebami Spotkania w Celje, Wiedniu, Wrocławiu, Mediolanie, Pradze i Bratysławie

37. Typ funkcji Funkcja gruntu/gleby Wynik Socjalna Dziedzictwo kulturowe Socjalna Rekreacja Socjalna Zdrowie Ekonomiczna Produkcyjna związana z ziemią (rolnicza) Ekonomiczna Infrastruktura transportowa Ekonomiczna Mieszkalna i tworzenie miejsc pracy Środowiskowa Bioróżnorodność Środowiskowa Retencyjna Środowiskowa Buforowa i filtracyjna Ranking ważności funkcji od 9 (najważniejsza) do 1 (najmniej istotna)

38. Scenariusze ochrony gleb Scenariusz 1 („wszystko zostaje tak jak jest”), scenariusz bazowy, zakłada, żenic nie zmieni się w regulacjach prawnychdotyczących ochrony gleby. Prawo i jego efektywność zostają na niezmienionym poziomie, gleby miejskie są wyłączone z Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Scenariusz 2 (umiarkowana ochrona), zabudowa jest umieszczana głównie na glebach o niskiej i średniej jakości; jeżeli potrzeba więcej przestrzeni na zabudowę, to może ona zostać umieszczona na glebach o wysokiej jakości, ale jednocześnie musi zostać w tym rejonie zaplanowane więcej otwartej przestrzeni. Scenariusz 3 (silna ochrona), zabudowa jest umieszczana na terenach o charakterze poindustrialnych (brownfields) i glebach o niskiej jakości.

39. Jak scenariusze wpłyną na funkcje gleb (reprezentowane przez wskaźniki? Skala: -3 do 3 -3 wpływ silnie negatywny -2 wpływ umiarkowanie negatywny -1 wpływ lekko negatywny 0 brak efektu 1 wpływ lekko pozytywny 2 wpływ umiarkowanie pozytywny 3 wpływ silnie pozytywny

40. Ocena akceptowalnych limitów (wartości granicznych) Celem zdefiniowania limitów jest określenie akceptowalnych zmian w funkcjach gleby +3 Tylko silnie pozytywny wpływ +2 Co najmniej umiarkowanie pozytywny wpływ +1 Co najmniej lekko pozytywny wpływ 0 Brak negatywnego wpływu -1 Lekko negatywny wpływ jest akceptowalny -2 Umiarkowanie negatywny wpływ jest akceptowalny -3 Nawet silnie negatywny wpływ jest akceptowalny

41. Wyniki rankingu istotności funkcji gleb/gruntu

42. Wpływ scenariuszy ochrony gleb na funkcje gleby/gruntu na obszarze Wrocławia

43. We wszystkich miastach kontynuacja obecnych regulacji dot. Ochrony gleb spowoduje utratę większości funkcji gleb. Skuteczniejsza ochrona gleb jest wymagana w większości miast dla podtrzymania lub poprawy jakości życia w dłuższej perspektywie czasowej. W Celje, funkcje związane ze zdrowiemi jakościąśrodowiska określono jako najważniejsze, natomiast we Wrocławiu, PradzeiWiedniupreferowano funkcję mieszkalną i zapewnienia miejsc pracy. W Mediolanie najważniejsze były socjalne funkcje (rekreacja, dziedzictwo kulturowe, zdrowie). Największa poprawa w zakresie funkcji gleb oczekiwana jest w Celje i Wrocławiu

44. Korzyści wynikające z projektu: Partner miasto – uzyskanie strategii i narzędzi gospodarowania glebami, wymiana doświadczeń, współpraca międzynarodowa „Przeciętny obywatel” – w dłuższej perspektywie czasowej poprawa warunków życia Partner instytucja naukowa – współpraca międzynarodowa, zwiększone szanse na kolejny projekty, lepszy warsztat pracowników Dziękuję za uwagę