Aandelenopties en werknemersparticipatie

1. Aandelenopties en werknemersparticipatie 24 oktober 2002

2. Deel I : Inleiding • Doelstellingen • Begunstigden • Technieken • Keuze van het type plan Deel II : Aandelenopties Definities en werking Wet van 26 maart 1999 • Algemene principes • Toepassingsveld • Fiscale aspecten KB van 5 oktober 1999 Variante - opties op eigen aandelen Boekhoudkundige aspecten Risico indekking Opties en de (beurs)conjunctuur Aandelenopties en werknemersparticipatie

3. Implementatie van een aandelenoptieplan • Vennootschappenwet • Financieel recht • Sociaal recht Deel III : Werknemersparticipatie Wet inzake deelname in winst en kapitaal Deel IV : Waardering van aandelen en rol commissaris Waardering van aandelen Aanbevelingen IBR inzake rol commissaris in verband met aandelenopties Aanbevelingen IBR inzake rol commissaris in verband met werknemersparticipatie Besluit Bijlagen Aandelenopties en werknemersparticipatie

4. Deel I : Inleiding

5. Doelstellingen • Aantrekken, motiveren en behouden van personeel • Versterken van de “affectio societatis” • Verbeteren van het netto-inkomen van de begunstigden (met beperking van de kosten voor de onderneming) • Creëren van een band tussen prestaties en inkomen • Creëren van een aandeelhouderschapscultuur bij de werknemers (met beperkte dilutie voor de aandeelhouders) Aandelenopties en werknemersparticipatie

6. Begunstigden • Wie ? • Het geheel van het personeel • Het kader • Het hoger kader • Derden/zakenrelaties • Hoeveel ? • Per hiërarchisch niveau • Per departement • Per individu • Combinatie • Beslissing van de Raad van Bestuur Aandelenopties en werknemersparticipatie

7. Technieken • Opties (hefboomeffect) • aandelen opties/warranten • obligaties met warranten/converteerbare obligaties • Aandelen (kapitaalswaarde) • werknemersparticipatie door uitkering in aandelen • kapitaalverhoging voorbehouden aan personeel • verkoop van aandelen aan verminderde prijs • gratis toekenning van aandelen • aandelenspaarplan • Winstdeling (periodieke uitkeringen) • werknemersparticipatie door uitkering in cash • winstbewijzen • winstdeelnemende obligaties Aandelenopties en werknemersparticipatie

8. Keuze in functie van : • type van begunstigden • ontwikkelingsfase en type onderneming (hoge kapitaalswaarde, beursnotering, R&D vennootschap) • uitkeerbare winst • liquiditeit van het aandeel Aandelenopties en werknemersparticipatie

9. Deel II : Aandelenopties

10. Definities en werking • Definitie optie = het recht om een aandeel te kopen • tegen een voorafbepaalde prijs (“uitoefenprijs”) • tijdens een voorafbepaalde periode (“uitoefenperiode”) • volgens voorafbepaalde modaliteiten • Belangrijke momenten • toekenning van de opties • “vesting” van de opties • start van de uitoefenperiode • effectieve uitoefening • verkoop van de aandelen • einde van de uitoefenperiode Aandelenopties en werknemersparticipatie

11. Waarde van het aandeel Uitoefenprijs Waarde van het aandeel Meerwaarde Winstzone Uitoefenprijs 1.000 Verlieszone Tijd 0 Toekenning optie Uitoefening Uitoefenperiode Aandelenopties en werknemersparticipatie

12. Hefboomeffect van opties Aandelenopties en werknemersparticipatie

13. Modaliteiten vast te leggen • begunstigden • het aantal effecten dat aan iedere begunstigde toegekend wordt • tijdshorizon van het aandelenoptieplan • looptijd van de opties • uitoefenprijs • uitoefenperiode • statuut van de opties ingeval van het vertrek van de werknemer • overdraagbaarheid van de aandelen en van de opties • kenmerken van de aandelen (stemrecht, dividenden, …) • anti-dilutieclausule Aandelenopties en werknemersparticipatie

14. Opties versus warrants • Opties = recht om bestaande aandelen te verwerven • Warrant = recht om in te tekenen op nieuwe aandelen = uitgestelde kapitaalverhoging Belangrijke verschillen vanuit juridisch standpunt : warrants opties vennootschappenrecht  contractenrecht Aandelenopties en werknemersparticipatie

15. Voor- en nadelen • Voordelen : • voor de begunstigde • beperkte investering (hefboomeffect) • voordelige fiscaliteit • voor de onderneming • laat toe de beste medewerkers aan te trekken, te motiveren en te behouden • beperkte kost • grote flexibiliteit • voor de aandeelhouder • positief effect op de waarde van de onderneming (stimuleert de groei en toekomstige rentabiliteit) Aandelenopties en werknemersparticipatie

16. Voor- en nadelen • Nadelen : • voor de begunstigde • complexiteit • onmiddellijke belasting • onzekerheid over het (uitgestelde) resultaat • liquiditeit (op termijn) van niet-genoteerde aandelen • voor de onderneming • complexiteit  niet toegankelijk voor alle medewerkers ? • Voor de aandeelhouder • dilutie (op termijn)  aandelen zonder stemrecht, eigen aandelen, ... • noodzaak om liquiditeit te organiseren (geval van niet-genoteerde onderneming) Aandelenopties en werknemersparticipatie

17. Wet van 26 maart 1999 Algemene principes • Aanbod van opties op bestaande of nieuwe aandelen • Gratis of betalende opties • Belasting op basis van een forfaitaire waardering van het voordeel in natura ontvangen op het moment van de toekenning van de opties • Geen belasting op de eventuele meerwaarden op aandelen • Fiscale wetgeving (regelt geen enkele vraag inzake vennootschappenwet, sociaal recht of boekhoudrecht) Aandelenopties en werknemersparticipatie

18. Toepassingsgebied : ruime definities • Inzake fiscaal statuut van begunstigde : • werknemer • zaakvoerder • zelfstandige • Inzake type opties : • opties op bestaande aandelen • inschrijvingsrechten op nieuwe aandelen (warrants) • obligaties met warrants • converteerbare obligaties • opties op winstbewijzen • Inzake type aandelen : • aandelen van de vennootschap, van haar moeder, van haar dochtermaatschappijen, … • andere aandelen (b.v. bevek) • Dekt ALLE optie/warrantenplannen sinds 1 januari 1999 Aandelenopties en werknemersparticipatie

19. Fiscale aspecten • Belastbaar tijdstip : moment van de toekenning van de opties • datum van het aanbod = datum waarop het aanbod gemeld wordt aan de begunstigde • tenzij weigering, wordt de optie geacht toegekend te zijn op de 60edag volgend op het aanbod, zelfs indien de uitoefening onderworpen is aan ontbindende of opschortende voorwaarden • weigering dient de persoon die de opties aanbiedt te bereiken binnen de 60 dagen volgend op het aanbod • Belastbare basis = % van de waarde van het aandeel (behalve indien genoteerde opties) • De (forfaitaire) waarde van de optie is belastbaar aan de marginale aanslagvoet in de personenbelasting • Geen belastingheffing in de toekomst Aandelenopties en werknemersparticipatie

20. Fiscale aspecten (vervolg) • Waardering van het onderliggende aandeel : • genoteerde aandelen of op een beurs verhandeld, keuze door de aanbieder tussen : • gemiddelde beurskoers 30 dagen voorafgaand aan het aanbod of • laatste slotkoers voorafgaand aan de dag van het aanbod • andere aandelen : • reële waarde (?) bepaald door persoon die de optie aanbiedt • op eensluidend advies van de commissaris van de vennootschap die de aandelen uitgeeft waarop de optie betrekking heeft of, bij onstentenis, van een bedrijfsrevisor of accountant • met minimum boekwaarde van de aandelen zoals blijkt uit laatste jaarrekening die afgesloten en goedgekeurd werd Aandelenopties en werknemersparticipatie

21. Forfaitaire waardering (basis stelsel) • Algemene regel : 15 % van de waarde van het aandeel indien looptijd 5 jaar (*) + 1 % per bijkomende jaar (of deel van een jaar) + verschil tussen uitoefenprijs en waarde van het onderliggend aandeel indien de uitoefenprijs lager is dan deze waarde - prijs betaald door de begunstigde voor de optie (*) te rekenen van de datum van het aanbod Aandelenopties en werknemersparticipatie

22. Forfaitaire waardering (basis stelsel) • Voorbeeld normaal forfait • aanbod : oktober-november 2002 • looptijd van de optie : 5 jaar • uitoefenperiode : 01.01.2003  30.09.2007 • waarde van het aandeel : EUR 1.000 • uitoefenprijs : EUR 800 • belastbare basis in personenbelasting (= voordeel in natura) : = EUR 1.000 x 15 % + (EUR 1.000 - EUR 800) = EUR 350 • belasting (verond. 50 %) = EUR 175 veronderstelling Aandelenopties en werknemersparticipatie

23. Forfaitaire waardering (stelsel verlaagd tarief) • Forfaitaire waardering van een optie die aan een reeks voorwaarden voldoet : verlaagd forfait 7,5 % van waarde van het aandeel indien looptijd 5 jaar (*) + 0,5 % per bijkomend jaar (of deel van een jaar) + verschil tussen uitoefenprijs en waarde van het onderliggend aandeel indien de uitoefenprijs lager is dan deze waarde - prijs betaald door de begunstigde voor de optie (*) te rekenen van de datum van het aanbod Aandelenopties en werknemersparticipatie

24. Forfaitaire waardering (stelsel verlaagd tarief) • Voorwaarden voor verlaagd forfait (7.5%) • de uitoefenprijs van de optie definitief vastgesteld op het ogenblik van het aanbod • optie mag slechts uitgeoefend worden na het einde van het 3e kalenderjaar en voor het einde van het 10e jaar na dat waarin het aanbod heeft plaatsgevonden • onoverdraagbare opties (behalve bij overlijden) • geen indekking van het risico (waardedaling) door diegene die de optie toekent • opties op aandelen van de werkgever (onderneming) of van de moederonderneming of grootmoederonderneming Aandelenopties en werknemersparticipatie

25. Forfaitaire waardering (stelsel verlaagd tarief) • Indien het plan niet voldoet aan de voorwaarden : • de begunstigde kan zich door middel van een eenzijdige verklaring verbinden om deze voorwaarden na te leven om van het verlaagd tarief te kunnen genieten. • In geval van verbreking van de verbintenis (b.v. vervroegde uitoefening in geval van OBA) : • bijkomende belasting (in totaal gelijk aan basisstelsel) • geen boete • bijzonder geval van squeeze-out Aandelenopties en werknemersparticipatie

26. Belasting verlaagd forfait • Voorbeeld verlaagd forfait • aanbod: oktober-november 2002 • looptijd van de optie : 5 jaar • uitoefenperiode : ten vroegste 01.01.2006 van 01.01.2006 tot 30.09.2007 = 2 jaar • uitoefenprijs : EUR 1.000 • waarde van het aandeel : EUR 1.000 • belastbare basis in personenbelasting (= voordeel in natura) : = EUR 1.000 x 7,5 % = EUR 75 • belasting (verond. 50 %) = EUR 37,5 • veronderstelling Aandelenopties en werknemersparticipatie

27. Waarde van het aandeel Belasting verlaagd forfait Waarde van het aandeel Theoretische prijs Uitoefenperiode netto meerwaarde Belasting Winst zone 1.037,5 Uitoefenprijs 1.000 Verlies zone Tijd 0 december 2002 december 2001 september 2005 Januari 2004 t = december 2000 Uitoefening Aandelenopties en werknemersparticipatie

28. Voorbeeld van uitoefenschema : Einde kalenderjaar aanbod Datum Datum Datum Datum Aanbod Aanbod Aanbod Aanbod Aanbod Toekenning + 4 jaar + 5 jaar + 6 jaar + 7 jaar 3 jaren x x x x 60 dagen 4 uitoefendata 7 jaar Aandelenopties en werknemersparticipatie

29. Belasting : praktische aspecten • Bedrijfsvoorheffing inhouden op het voordeel in natura in maand volgend op 60e dag na aanbod • De persoon die het belastbaar voordeel toekent (in principe de werkgever) dient de door WIB 1992 (art. 57) vereiste individuele en samenvattende opgaven over te leggen (sanctie = voordelen als abnormaal en goedgunstig voordeel bij belastbare inkomsten van de vennootschap gevoegd) • indien opties toegekend door een buitenlandse vennootschap : fiches opgesteld door Belgisch filiaal of vaste inrichting quid inhouding bedrijfsvoorheffing ? filiaal : ja, indien significante tussenkomst in het plan (notie van tussenpersoon) vaste inrichting : in principe niet • Belastingaangifte van begunstigde : forfaitair bedrag in rubriek “voordelen in natura” (resp. EUR 350 of EUR 75 per optie in voorbeelden)  belastbaar aan marginale aanslagvoet in personenbelasting Aandelenopties en werknemersparticipatie

30. Belasting : bijzondere gevallen • Indien optie bedingen bevat die een zekervoordeel verlenen aan de begunstigde : belastbaar indien “zeker voordeel” > “forfaitair voordeel” • Indien optie bedingen bevat die een onzekervoordeel, verlenen aan de begunstigde : dit voordeel wordt belastbaar wanneer het zeker wordt, in de mate dat het zeker voordeel > forfaitair voordeel bepaald op ogenblik van de toekenning van de optie Voorbeeld : uitoefenprijs = “waarde van het aandeel op ogenblik van uitoefening - x %”.Verschil tussen (i) effectieve uitoefenprijs en (ii) waarde van het aandeel op het ogenblik van uitoefeningis belastbaar op het ogenblik van uitoefening (voordeel is zeker) indien > forfaitair voordeel bepaald bij toekenning optie Aandelenopties en werknemersparticipatie

31. Belasting : financiering van de bedrijfsvoorheffing • Timing van de toekenning bonus - 13e maand • Lening door werkgever • Lening door een financiële tussenpersoon • Verkoop van spiegelopties op een gedeelte van de aandelen die zullen voortkomen uit de opties voor een bedrag dat overeenstemt met de belastingen (genoteerde ondernemingen) Opties niet in waarborg geven, zoniet fiscaal regime van 15% Aandelenopties en werknemersparticipatie

32. Belasting : financiering van de bedrijfsvoorheffing • Verkoop van spiegelopties (vervolg) • principe = verschil tussen fiscale kost van de begunstigden (forfaitair bepaald) en de marktprijs van de opties opstrijken • veronderstellingen : • toekenning van 100 opties met uitoefenprijs EUR 1.000 • hypothese van voorbeeld verlaagd forfait  belasting EUR 3.750 (37,5 per optie) • waarde van de spiegelopties  EUR 150 • aandachtspunten : • overdraagbaarheid van de opties/ zekerheid van spiegelopties • tegenpartij voor de spiegelopties/optiepremie • geen tussenkomst van uitgever van de initiële opties Aandelenopties en werknemersparticipatie

33. Belasting : financiering van de bedrijfsvoorheffing • Verkoop van spiegelopties (vervolg) Fiscale administratie Bedrijfsvoorheffing (EUR 3.750) Uitgevende vennootschap van initiële opties 100 initiële opties Verkoop van 25 spiegelopties Optiepremie (EUR 3.750) ( gewaardeerd aan EUR 150) Tegenpartij Aandelenopties en werknemersparticipatie

34. Looptijd (1) (2) Volatiliteit Belastbare Belasting X Div. basis 20% 30% 40% 50% 5 jaar 100% 0% 29,14% 35,96% 42,88% 49,60% 15% 7,50% 2% 22,01% 28,94% 35,75% 42,27% 15% 7,50% 4% 16,22% 23,03% 29,62% 35,88% 15% 7,50% 10 jaar 100% 0% 45,19% 52,57% 60,16% 67,32% 20% 10,00% 2% 30,17% 37,79% 45,13% 51,87% 20% 10,00% 4% 19,22% 26,60% 33,46% 39,69% 20% 10,00% 5 jaar 80% 0% 40,28% 44,96% 50,37% 55,91% 35% 17,50% 2% 31,92% 37,03% 42,55% 48,05% 35% 17,50% 4% 24,79% 30,20% 35,74% 41,15% 35% 17,50% 10 jaar 80% 0% 54,16% 59,43% 65,49% 71,47% 40% 20,00% 2% 37,78% 43,64% 49,72% 55,48% 40% 20,00% 4% 25,35% 31,44% 37,34% 42,78% 40% 20,00% Hefboomeffect fiscaliteit (1) uitoefenprijs/huidige prijs van het aandeel (2) dividendrendement = dividend/huidige prijs van het aandeel Aandelenopties en werknemersparticipatie

35. Aandelenopties en werknemersparticipatie

36. Geplande wetswijziging • Sociaal-economische prioriteitennota 2002-2003 (punt 14) • Keuze aan begunstigde tussen belastbaar tijdstip op moment van • toekenning van opties • uitoefening van opties • Deze keuze moet vooraf gemaakt worden • Wetsontwerp in de maak door Minister Reynders • Looptijd bestaande opties automatisch verlengen met [2] jaar • Wetsontwerp wordt binnenkort ingediend bij Ministerraad • Ministerraad beslist over duur van de verlenging • Geen duidelijkheid over al dan niet goedkeuring en timing van eventuele wetswijziging Aandelenopties en werknemersparticipatie

37. K.B. van 5 oktober 1999: sociale zekerheid • vrijstelling van het voordeel bekomen uit opties op aandelen • behalve indien • uitoefenprijs < waarde van het aandeel op het ogenblik van aanbod van de opties (“in the money” opties) • zeker voordeel: voordeel onderworpen aan sociale zekerheid = loon • behalve voor personen met statuut van onafhankelijke (maar sociale zekerheid geplafoneerd en aftrekbaar) Aandelenopties en werknemersparticipatie

38. Variante - Opties op eigen aandelen • Inkoop van eigen aandelen (Art. 620 Wetboek van Venn.) • algemene vergadering : 50 % quorum, 4/5 meerderheid • raad van bestuur : gemachtigd om eigen aandelen te kopen indien deze binnen de 12 maanden aangeboden worden aan het personeel • Vervreemding van eigen aandelen (Art. 622§2 Wetboek van Venn.) : • algemene vergadering : 50 % quorum, 4/5 meerderheid • gespreide vervreemding mogelijk • Voorwaarden: • max. 10 % van de bestaande aandelen • het bedrag aangewend voor de inkoop van de aandelen moet uitkeerbaar zijn (art. 617 Wetboek van Venn.) Aandelenopties en werknemersparticipatie

39. Voordelen : • geen verwatering voor de aandeelhouders • vereenvoudigt de toekenning van de opties • vereenvoudigt de procedure voor de uitoefening van de opties • geen registratierechten • belegging voor de vennootschap • Nadelen : • beschikt de vennootschap over voldoende cash ? • voldoende belaste reserves? • financieringskost van de inkoop van eigen aandelen • risico op minderwaarde Aandelenopties en werknemersparticipatie

40. Boekhoudkundige aspecten • Belgisch boekhoudrecht niets is voorzien op het vlak van Stock Option Plan • IAS: cfr. Seminarie IBR d.d. 4/11/2002 “IAS 19-norm: Employee Benefits” Aandelenopties en werknemersparticipatie

41. Plan op bestaande aandelenTechnieken van risico-indekking voor de emittent • Aankoop van aandelen • respect van Art. 620 e.v. Wetboek van Venn. • financieringskost (fiscaal aftrekbaar) • - uitoefening van de opties - niet-uitoefening van de opties vervanging van de risico op minderwaarden aandelen door cash indien verkoop aandelen met verlies Aandelenopties en werknemersparticipatie

42. Aankoop van “Call opties” • recht om aandelen te kopen tegen een vooraf bepaalde prijs (uitoefenprijs) • besparing van financieringskost • - uitoefening van de opties - niet-uitoefening van de opties uitoefening van “call” verlopen van “call” opties zonder waarde niet aftrekbare minderwaarde kost van de “call” (fiscaal op aandelen aftrekbare financiële kost) Aandelenopties en werknemersparticipatie

43. Aankoop van “put” opties en van aandelen • recht om de onderliggende aandelen te verkopen tegen vooraf bepaalde prijs (= uitoefenprijs), techniek die de onderneming indekt tegen een koersdaling van de aandelen • financieringskost van de aankoop van aandelen (fiscaal aftrekbaar) • - uitoefening van de opties - niet-uitoefening van de opties verlopen van “put” uitoefening van de ”put” opties zonder waarde kost van de “put” niet aftrekbare fiscaal aftrekbare minderwaarde op aandelen financiële kost • fiscaal optimaal systeem van risico indekking Aandelenopties en werknemersparticipatie

44. Opties en (beurs)conjunctuur Aandelenopties en werknemersparticipatie

45. Zeker of onzeker voordeel verlenen aan optiehouder • verlaagd forfait van 7,5% niet van toepassing • geen personenbelasting zolang zeker voordeel  15% van de waarde (koers) van het aandeel op het moment van aanbod (*) • zeker voordeel wordt wel als loon aangemerkt voor berekening RSZ-bijdragen (*) Zie art. 43 §8 “Wanneer de optie, op het ogenblik van het aanbod of tot op de vervaldag van de termijn van de uitoefening van de optie, bedingen bevatten, die tot doel hebben een zeker voordeel aan de begunstigde van de optie te verlenen, vormt dit voordeel een beroepsinkomen voor het belastbaar tijdperk waarin dat laatste vaststaat, in de mate dat het meer bedraagt dan het bedrag van het belastbaar voordeel dat forfaitair wordt vastgesteld op het ogenblik van de toekenning van de optie.” Aandelenopties en werknemersparticipatie

46. Techniek zeker voordeel : • putoptie verlenen aan optiehouder met uitoefenprijs max. 15% boven waarde (koers) van moment van aanbod • op moment van aanbod optie of erna • voorbeeld : • uitoefenprijs call optie = € 100 • uitoefenprijs put optie = € 115  begunstigde is zeker van brutomeerwaarde van €15  geen personenbelasting, wel RSZ Aandelenopties en werknemersparticipatie

47. Techniek onzeker voordeel : • aanbod optie met uitoefenprijs = beurskoers op moment van uitoefening - x% • voorbeeld : uitoefenprijs = beurskoers op moment van uitoefening -8% • koers op dag van aanbod = € 100 • koers op dag van uitoefening = € 150  uitoefenprijs = € 150 - 8% = € 138  voordeel = € 12 < 15% van € 100  begunstigden realiseert brutomeerwaarde van € 12  geen personenbelasting, wel RSZ  indien korting > dan €15, wel personenbelasting Aandelenopties en werknemersparticipatie

48. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 A 2002 A 2003 A 2004 A 2005 etc. A 2002 = Opties aangeboden in 2002 = uitoefenmogelijkheden Tijdschema met gespreide toekenning Aandelenopties en werknemersparticipatie

49. Implementatie van een aandelenoptieplan • Fase 1 : Analyse van het geheel • Fase 2 : Vastleggen principes door raad van bestuur/remuneratiecomité • Fase 3 : Juridische implementatie • vennootschappenrecht • financieel recht • sociaal recht • Fase 4 : Communicatie • Fase 5 : Overeenkomst(en) met de werknemer • optie-overeenkomst • aandeelhoudersovereenkomst (niet genoteerde aandelen) • Fase 6 : Implementatie en opvolging van het plan • Fase 7 : Exit Aandelenopties en werknemersparticipatie

50. Fase 1 : Analyse van het geheel • definitie van de kenmerken en noden van de onderneming • identificatie van de objectieven en beperkingen van de onderneming • rekening houden met de verwachtingen van de werknemers Aandelenopties en werknemersparticipatie